Ooit vond ze de feministische strijd zeer de moeite waard, maar daar is ze op teruggekomen. De controversiële Amerikaanse filosofe Christina Hoff Sommers vindt dat hardliners het debat in Amerika hebben gekaapt, ‘en dat is net schadelijk voor vrouwen’. Een gesprek over nafluitende zwervers, de aanrandingen in Keulen en gecensureerde literatuurlessen. ‘Het is bijna religieus: vrouwen zijn goed en heilig, mannen zijn fout en zondig.’

‘Het feminisme is begonnen als een beweging om vrouwen te bevrijden, en het is veranderd in een beweging om mannen aan te vallen.’ Nee, Christina Hoff Sommers kijkt niet op een provocatie meer of minder. Als het gesprek over vrouwenemancipatie gaat, is ze een wandelende fabriek van dwarse opinies: aan de lopende band rollen er meningen uit die indruisen tegen wat vandaag politiek correct is.

Op haar 65e zijn haar uitspraken er niet milder op geworden. Dat ligt beslist niet aan haar, zal Hoff Sommers benadrukken. De Amerikaanse filosofe en commentator zou best eens een dag zonder haatmail willen, maar het feminisme waarvoor ze in haar jongere jaren op de barricades klom en waarmee ze zich nog altijd identificeert, is volgens haar gekaapt. Het is overgenomen, meent ze, ‘door humorloze vrouwen die onterecht geloven in een samenleving waarin hun soort voortdurend wordt bedreigd door mannen. En dat is kwalijk, voorál voor vrouwen, omdat zij worden aangemoedigd zichzelf als slachtoffer te zien en omdat de oplossing leidt tot meer onderdrukking in plaats van minder’. Bovendien, beweert ze in haar Factual Feminist-columns op YouTube, ‘is het vaak niet zo erg als feministen beweren’.

Al bouwt ze enige reserves in: Hoff Sommers bekijkt het feminisme door een Amerikaanse bril. ‘De situatie in België zal vast anders zijn’, geeft ze toe. ‘Maar ik vrees dat de trend waarin de hardliners het overnemen ook naar Europa overwaait. Kennen jullie de Hollaback-campagne?’ vraagt ze. Ze doelt op een populair filmpje van een jaar geleden, waarin we zien wat een vrouw die dwars door New York loopt zoal naar haar hoofd geslingerd krijgt. ‘Dat is irritant, dat begrijp ik’, begint Hoff Sommers. ‘Maar wat mij stoort en wat ik exemplarisch vind voor het moderne feminisme, is dat die campagne is opgezet om de wetgevers te beïnvloeden, zodat straatintimidatie wordt verboden.’

Dat lijkt sterk op Femme de la Rue, de documentaire van Sofie Peeters over vrouwen die in Brussel worden lastiggevallen en heeft geleid tot de antiseksismewet. Wat stoort u aan dergelijke campagnes? Zou het niet goed zijn als vrouwen niet lastiggevallen zouden worden?

CHRISTINA HOFF SOMMERS: Nou, je zult een heleboel gevangenissen moeten bouwen. Het is onvermijdelijk dat je buiten op straat in situaties terechtkomt waarin anderen je ongevraagd aanspreken. Dat kun je onplezierig vinden, maar het hoort er nu eenmaal bij in het leven. Een professor in de rechten zei dat het een mensenrecht moest zijn om ongehinderd over straat te gaan. Dat is onmogelijk.

Het gaat hier natuurlijk niet om een toerist die iemand de weg vraagt, maar om mannen die vrouwen naroepen en zelf intimideren.

HOFF SOMMERS: Wat meer etiquette zou natuurlijk welkom zijn. Mannen moeten zich realiseren dat vrouwen dit doorgaans vervelend vinden – al is het zeker óók waar dat het heel fijn kan zijn wanneer een man beleefd naar je glimlacht of een compliment maakt. Maar zijn er echt geen creatievere manieren om sociale omgangsvormen te veranderen zonder er meteen de politie bij te halen? Je zou mensen moeten aanmoedigen of opleiden om te leren omgaan met het leven – en het leven houdt nu eenmaal in dat er altijd mensen zullen zijn die dingen doen of zeggen die je niet waardeert. Een wet die deze vorm van straatintimidatie criminaliseert, zal leiden tot heel wat meer onderdrukking dan de huidige situatie, waarin sommigen van ons moeten accepteren dat er af en toe iemand naar hen fluit. Uiteindelijk draait het om klasse.

Hoe bedoelt u, klasse?

HOFF SOMMERS: De mannen die op straat het meest contact zoeken met vrouwen zijn zwervers en werkloze mannen die wat rondhangen. Zij praten met iedereen. De video van Hollaback laat dat duidelijk zien, maar in de goeie ouwe tijd dat ík ook nog weleens werd nagefloten, was dat niet anders. Luister eens, wanneer we een situatie hebben waarin vrouwen gezellig aan het winkelen zijn of in hun mantelpakjes naar hun advocatenkantoor lopen, terwijl ze worden nageroepen door mannen zonder baan of woning, zijn het dan de vrouwen die worden onderdrukt?

U gelooft niet dat vrouwen in onze samenleving worden onderdrukt?

HOFF SOMMERS: Vrouwen in de VS en in België behoren tot de meest vrije, onafhankelijke mensen ter wereld. Ze zijn gezonder en leven langer dan mannen, er studeren meer jonge vrouwen aan universiteiten dan mannen, en er zijn veel domeinen waarin ze het beter doen. Ze kunnen kiezen om te werken of thuis te blijven – en het mag allemaal. Geloof me, er zijn meer dan genoeg samenlevingen in de wereld waar vrouwen worden onderdrukt en waar ze wettelijk worden beperkt in hun bewegingsvrijheid, waar ze niet naar school mogen en waar ze uit het openbare leven moeten blijven. Dan is het bespottelijk dat er elke week wel weer een of andere controverse in het nieuws komt, waarbij feministen ‘wantoestanden’ aanklagen.

Aan wat voor controverses denkt u zoal?

HOFF SOMMERS: Herinnert u zich nog die Britse biochemicus, Tim Hunt, een Nobelprijswinnaar die tijdens een conferentie een ongelukkig grapje maakte, dat als seksistisch werd opgevat? (Hunt zei: ‘Ik zal u iets vertellen over mijn probleem met meisjes. Als zij in het lab zijn, gebeuren er drie dingen: je wordt verliefd op ze, zij worden verliefd op jou, en als je kritiek op ze hebt, beginnen ze te huilen. Misschien moeten we aparte labs voor jongens en meisjes maken.’, nvdr.) De Royal Society distantieerde zich meteen van hem en zijn universiteit dwong hem op te stappen. Of neem die arme man, Matt Taylor, die als projectleider van de Europese Ruimtevaartorganisatie een ruimtesonde op een komeet liet landen die met 150.000 kilometer per uur door de ruimte zweeft. Bij de persconferentie droeg hij een shirt met halfnaakte vrouwen erop. De reactie daarop was zó hypocriet. Vrouwen zeggen altijd dat ze niet willen worden beoordeeld op hoe ze zich kleden. Welnu, hier hadden we een man die een technisch wonder heeft verricht, maar nee hoor, een twittermob van zeurfeministen moest zijn feestje zo nodig komen verpesten.

Het is vermoedelijk vanwege zulke uitspraken dat u een ‘antifeminist’ wordt genoemd.

HOFF SOMMERS:(zucht) Ik ben voor een feminisme dat gaat over gelijkheid, zodat mannen en vrouwen als gelijke mensen worden behandeld – niet omdat we hetzelfde zouden zijn, want dat is niet zo, maar omdat we mensen zijn. Mijn feminisme is humanisme: het wil voor vrouwen wat het voor alle mensen wil, namelijk vrijheid, waardigheid, openheid. Vandaag zie ik een feminisme dat juist de verschillen benadrukt. Het gaat om beschuldiging, onderdrukking en bestraffing. De moderne feministen eisen bescherming van ‘het zwakkere geslacht’ tegen mannelijke roofzuchtigheid. Ze doen alsof vrouwen zo vreselijk kwetsbaar zijn dat ze voortdurend moeten worden gewaarschuwd en bijgestaan.

Toen op oudejaarsavond in Keulen honderden vrouwen werden aangerand, schreef u op Twitter: ‘Wie de schuld geeft aan alle islamitische immigranten of vluchtelingen is als de gender warriors die alle mannen de schuld geven.’ Daarmee hebt u zich niet geliefd gemaakt bij conservatieve, rechtse volgers.

HOFF SOMMERS: Tja, het is moeilijk om de complexiteit van een onderwerp in een tweet te vangen. Weet u, meteen na de aanrandingen zag je op het internet veel xenofobie. Op Twitter werd de hashtag raperefugees gebruikt. Heel wat mensen gaven de schuld aan álle vluchtelingen of aan álle moslims. Dat idee van collectieve schuld wijs ik pertinent af. Ik heb het te vaak gezien op mijn eigen terrein: ‘Alle mannen zijn fout.’ Veralgemeningen zijn ongepast. Er is onder moslims een groeiende beweging om liberaler te worden. In het Westen moeten we aansluiting bij hen vinden en hen helpen met hun strijd. We moeten níét een hele groep demoniseren.

Alice Schwarzer, een prominente feministe in Duitsland, waarschuwt al jaren voor moslims vanwege de vrouwonvriendelijke elementen in hun religie en cultuur.

HOFF SOMMERS: Ze heeft gelijk. Duitsland heeft heel snel heel veel vluchtelingen opgenomen, zonder zorgvuldige screening of eisen van culturele assimilatie. Dat vind ik roekeloos.

Is het niet wrang dat de gebeurtenissen in Keulen zo lijken te eindigen in een debat om moslims te weren en niet om een vrouwvriendelijke samenleving te creëren?

HOFF SOMMERS: Het is een pittig debat en eentje dat politiek correcte politici en journalisten liever hadden vermeden, zo lijkt het. Kijk, ik vind het in principe goed om mensen uit andere culturen in onze samenlevingen op te nemen. Daar worden beiden partijen op termijn beter van. Maar de nieuwkomers moeten wel de taal van hun gastland leren, de wetten gehoorzamen en de normen respecteren. Een samenleving die vrouwenhaat, homofobie en antisemitisme tolereert uit naam van het multiculturele ideaal kun je niet progressief noemen. Europa laat vluchtelingen binnen omdat het open, vrij en tolerant is. De grote opdracht is om nieuwkomers op te nemen én die waarden nadrukkelijk te beschermen.

De burgemeester van Keulen adviseerde vrouwen om vreemden op een armlengte afstand te houden.

HOFF SOMMERS: Dat was een domme opmerking. Ik weet zeker dat ze daar al snel spijt van heeft gekregen. Maar het is typerend voor de mentaliteit van sommigen van onze leiders: ze zijn bereid om offers te brengen in hun eigen traditie, in de veiligheid en het welzijn van de eigen bevolking om maar ‘correct’ te zijn.

De fragiele vrouwenziel

We zitten onderuitgezakt op de derde rij van een bioscoopzaal in Londen, die ook het decor is van de film die we bekijken: Suffragette. Het hoofdpersonage is Maud, een 24-jarige wasvrouw die bij toeval ziet hoe een collega een winkelruit ingooit, onderdeel van de campagne voor stemrecht voor vrouwen. Burgerlijke ongehoorzaamheid, een kenmerk van de suffragettes, verandert in radicale, gewelddadige acties. Maud wordt erin meegezogen – met alle gevolgen van dien voor haar gezin en haar werk – en ontmoet uiteindelijk ook de militante leider, Emmeline Pankhurst.

Wanneer we buiten staan, moet Christina Hoff Sommers de rauwe filmbeelden vol politiegeweld nog verwerken. ‘Het is historisch gezien aardig gedaan’, begint ze voorzichtig. Wel betwijfelt ze of de Britse arbeidersklasse die centraal staat in de film echt zo actief was bij de beweging van de suffragettes; stemrecht was honderd jaar geleden meer gespreksstof voor beleefde dames uit de hogere kringen.

Plots kijkt ze op en zegt: ‘Wauw, die vrouwen waren bepaald niet op zoek naar een safe space!’ Ze doelt op de term waarmee wordt verwezen naar een plaats waar respect voor gemarginaliseerde groepen heerst. Je vindt safe spaces aan steeds meer universiteiten. Hoff Sommers heeft het daar niet zo op. ‘We leven in een tijd van trigger warnings, waarbij elke gebeurtenis in het leven wel een of andere waarschuwing behoeft om de fragiele vrouwenziel maar niet te knakken.’

Hoe ziet dat er in de praktijk uit?

HOFF SOMMERS: Studentes hebben ervoor gezorgd dat Dapper Laughs, een stand-upcomedian die bekendstaat om seksueel getinte grappen, zijn optredens moest afblazen. Ze hebben voor elkaar gekregen dat een popliedje, Blurred Lines, niet wordt gedraaid omdat het zou aanzetten tot verkrachting. Ze boycotten debatten, bijvoorbeeld wanneer het over abortus gaat en er een man is uitgenodigd om te komen praten, want tjonge, stel je voor dat een man een mening heeft over abortus. Aan Harvard University is een rechtenprofessor verzocht om niet te spreken over rechtszaken rondom verkrachtingen, omdat het trauma’s zou kunnen oproepen. Bij literatuurstudies zijn sommige klassiekers op een zwarte lijst beland, zoals Dostojevski’s Misdaad en straf en De grote Gatsby van F. Scott Fitzgerald, omdat ze kennelijk aanleiding zouden geven tot geweld tegen vrouwen. En ga zo maar door.

Je kunt ook zeggen: dit is een vorm van burgerlijke ongehoorzaamheid om te worden erkend als een groep die op allerlei terreinen stelselmatig wordt achtergesteld.

HOFF SOMMERS: Welnee. De suffragettes voerden actie om vrouwen eindelijk eens serieus te nemen. De moderne feministen voeren actie om vrouwen zielig te vinden. Dat is volgens mij niet alleen onzinnig, het is ook schadelijk voor vrouwen zelf.

Hoe bedoelt u dat?

HOFF SOMMERS: Feministen hebben er een deugd van gemaakt om jezelf als slachtoffer te zien en om mannen als verdacht te beschouwen. Ze moedigen vrouwen aan om zich beledigd en benadeeld te voelen. Dat is vreselijk! Een vrouw zou van mannen moeten houden en het leven moeten omarmen. Ze moet een beetje humor hebben en gewoon leren genieten van het leven met al zijn paradoxen en onzekerheden. Feministen willen het liefst van de hele samenleving één grote safe space maken, waaruit alle mogelijke bedreiging is verbannen. Daarmee creëren ze een cultuur waarin het lijkt alsof vrouwen in groten getale slachtoffer zijn van seksueel geweld en alsof grote groepen mannen potentiële verkrachters zijn.

Een op de vijf studentes is verkracht, blijkt uit een vaak aangehaald Amerikaans onderzoek. Dat kunt u toch niet afdoen als een marginale groep?

HOFF SOMMERS: Dat is gebaseerd op een waardeloze studie. De onderzoekers hebben vele duizenden enquêteformulieren uitgedeeld en er maar enkele tientallen ingevuld teruggekregen. Wanneer je die resultaten gaat projecteren op de hele samenleving, krijg je dus paniek over een verkrachtingsepidemie die niet bestaat. De meest betrouwbare studies die we hierover hebben, komen van de overheid.

De grote meerderheid van de slachtoffers doet geen aangifte. In België stapt maar 10 procent naar de politie.

HOFF SOMMERS: Elke verkrachtingszaak is er natuurlijk een te veel en we moeten er hard tegen optreden, maar het staat in geen enkele verhouding tot de cijfers die de feministen naar voren brengen. Feministen zijn niet geïnteresseerd in de waarheid, ze voeren campagne. Als zij ‘onderzoek’ doen met hun handlangers van de genderstudies aan universiteiten, bepalen ze eerst wat ze willen aantonen – doorgaans een uitvloeisel van de dominante mannencultuur met vreselijke schade voor vrouwen – en dan zoeken ze een manier om het te bewijzen.

Mogen we hieruit opmaken dat u een tegenstander bent van genderstudies?

HOFF SOMMERS: Oh nee, integendeel. Het enige wat ik zou willen, is dat genderstudies een wetenschappelijke grond hebben, zodat ze een objectief beeld geven van mannen en vrouwen. Dat gebeurt nu niet. Er heerst geen kritische cultuur, er zijn alleen ideologen die elkaars werk bekijken en jaknikken. Ik zie een vastberadenheid om een ideologie te rechtvaardigen. Het is bijna religieus: vrouwen zijn goed en heilig, mannen zijn fout en zondig.

Hoe reageren de academici op uw kritiek?

HOFF SOMMERS: Zodra je kritiek uit op hun bevindingen, roepen ze dat je bent ingekapseld door het patriarchaat – iets wat zeker bestaat in een land als Iran, maar bij ons is het een waanbeeld. Of ze zeggen dat vrouwen zo worden onderdrukt dat ze niet eens weten hoe ze kunnen herkennen dat ze verkracht zijn. Ja, zo kan ik het ook.

‘Zo veel onzin’

Op YouTube heeft Hoff Sommers een videoblog, Factual Feminist. In een minuut of vijf haalt ze feministische claims onderuit. Zijn vrouwen echt aardiger en altruïstischer dan mannen? (‘Nee.’) Is het internet werkelijk gevaarlijk voor vrouwen, zoals de Verenigde Naties onlangs beweerden? (‘Nee.’) Is het onrechtvaardig dat vrouwelijke topsporters minder verdienen dan mannelijke topsporters? (‘Nee.’) Zelfs de loonkloof – dat vrouwen aanmerkelijk minder verdienen dan mannen voor hetzelfde werk – haalt ze onderuit. ‘Wanneer je corrigeert voor heel gewone variabelen, zoals het aantal werkuren of het soort beroep, bestaat er nauwelijks verschil.’ Christina Hoff Sommers verzet zich tegen ‘feitenvrij feminisme’ waarin ‘zo veel onzin’ wordt verkondigd. En ze vindt dat feministen almaar bozer worden, terwijl de wereld er voor hen juist steeds beter uitziet.

Wat zou u willen zeggen tegen deze feministen die u zo bekritiseert?

HOFF SOMMERS: Weet u, ik vind het heel moeilijk om met ze te praten. Ze laten zich zo makkelijk meeslepen. Ik geloof echt dat je als beweging veel steun kunt krijgen wanneer je beschikt over goede informatie, positieve energie en een gezonde dosis humor. Maar het moderne feminisme heeft ondeugdelijke propaganda, een gevoel van morele superioriteit en opgekropte boosheid. Ik zie dat veel feministen bezig zijn om van de wereld een erg ongelukkige plek te maken: voor mannen, maar ook voor henzelf en andere vrouwen.

U weet echt hoe u ze moet beledigen, niet?

HOFF SOMMERS: Het is een hard oordeel, ik weet het. Maar ach, ik denk dat ze uiteindelijk wel tot inkeer zullen komen. Ik was vroeger ook radicaal en ik noemde mezelf een marxist, maar we worden allemaal ouder en wijzer. Er ontstaat vanzelf het inzicht om de vrouwenbeweging te hervormen. Dat is positief. Tot die tijd zitten we opgescheept met een groep luidruchtige vrouwen die zich een beetje laten meeslepen.

Wat moet er volgens u gebeuren om dat te veranderen?

HOFF SOMMERS: Er moet meer debat komen met een grotere diversiteit aan opinies. Er moet ruimte zijn voor tegenspraak van onderzoekers en filosofen, mannen en vrouwen. Als je het ergens niet mee eens bent, sta dan op en laat je horen, maar ga niet anderen censureren of klagen dat je gekwetst bent. We moeten kunnen zeggen wat we denken. Dat klinkt eenvoudig, maar dat is momenteel ontzettend lastig, omdat de feministen zó heetgeblakerd zijn, dat ze…

U hebt uw punt gemaakt.

HOFF SOMMERS: Oké, oké… Weet u het zeker?

DOOR MARCO VISSCHER, FOTO’S ED THOMPSON

‘Er is onder moslims een groeiende beweging om liberaler te worden, en het Westen moet ze daarbij helpen.’

‘Een samenleving die vrouwenhaat, homofobie en antisemitisme tolereert uit naam van het multiculturele ideaal kun je niet progressief noemen.’