De 1-mei-vieringen kregen dit jaar een extra feestelijke dimensie door de uitbreiding van de Europese Unie. Weken op voorhand werden we al overspoeld met informatie over de nieuwe lidstaten. Een vrouw uit Letland – of Estland, een medium als radio is vluchtig – vertelde dat alle huizen in België een luxe uitstralen die hun plattelandsbewoners volstrekt onbekend is. Met veel warmte beschreef ze de feesten en tradities in haar land. Een schitterend momentje radio.
Ook het andere uiterste werd losgelaten in de ether: zo kreeg ik op een ochtend ongevraagd een portie Malta-stigmatisering bij het ontbijt geserveerd. De journalist in kwestie wilde – zo leek het alleszins – slechts twee kernboodschappen uitdragen. Eén: Malta is superkatholiek. En twee: de Maltezen zijn tégen abortus. Geen woord over de werkgelegenheid, de socio-economische toestand of de visie van de jongeren. De plaats van Malta in de Human Development Index misschien? Nee hoor. Blijkbaar volstaat het dat we weten dat je in Malta elke dag een feestelijke mis kunt bijwonen.
In 1999 en 2000 namen 39.678 mensen in 32 landen deel aan het Europese Waardenonderzoek. De antwoorden over religie en ethiek leidden tot één heldere conclusie: dat de pessimistische denkers, die verhalen serveren over moreel en religieus verval, dit soort studies dringend eens van naderbij moeten bekijken. Natuurlijk zijn bepaalde ethische overtuigingen, zeker inzake micro-ethiek, gedurende de afgelopen decennia gewijzigd. En het is zeker dat de kerken in West-Europa een behoorlijk percentage gelovigen kwijtspeelden. Maar wie zegt dat die veranderingen de fundamenten van het oude continent ondergraven, draaft wel erg door. Duidelijk is alleen dat oude mensen religieuzer zijn dan jonge, en vrouwen religieuzer dan mannen. Het patroon van de ethische overtuigingen is nóg complexer, en zeker niet in enkele zinnen te schetsen.
Ook strakke stereotyperingen – zoals ‘het katholieke zuiden’ versus ‘het geïndividualiseerde, protestantse noorden’ – doen de waarheid geweld aan, zo blijkt. Ethische patronen kunnen behoorlijk verschillen tussen Denemarken en IJsland, of tussen buurlanden als Spanje en Portugal. De drie Baltische staten hebben elk een heel eigen godsdienstig profiel, en ook binnen één zogenaamde ‘geloofsgroep’ zijn de verschillen legio. Wat delen Poolse katholieken met hun Franse geloofsgenoten die opgegroeid zijn met de zegevierende Marianne?
Het cliché wordt daarmee bevestigd: Europa is één groot lappendeken van culturen, religieuze overtuigingen en ethische attitudes. Hoe een bevolking denkt, wordt beïnvloed door een heleboel factoren: geografische ligging (Malta is een eilandengroep), historische gegevens (Vlaanderen was eeuwenlang bezet door een vreemde macht), migratiepatronen (de moslimgemeenschappen in Frankrijk zullen binnenkort tien procent van de bevolking uitmaken), economische ontwikkelingen, enzovoort.
Maar in de flarden interviews over Europa hoor ik opvallend veel dingen die de echo’s van het Feest van de Arbeid en Rerum Novarum in zich dragen: de Estse (Letse?) verzuchting over de luxe van de huizen in België, ouderen die vrezen dat hun generatie slachtoffer wordt van het uitbreidingsproces, het explosieve fenomeen van de (tiener-)prostitutie aan de Tsjechische grenzen… Misschien is een sociaal Europa nog wel de grootste prioriteit nu we met 25 zijn. Misschien was 1 mei om meerdere redenen een symbolische datum.
VEERLE DRAULANS
