De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mevrouw Van Paemel, in de zaak-Dutroux heeft vooral het op het matje roepen van procureur Michel Bourlet door procureur-generaal Anne Thily de aandacht getrokken.
MONIKA VAN PAEMEL : Als het niet om een echte tragedie ging, zou je het als een klucht moeten beschouwen. Aan de ene kant de Eliot Ness uit Neufchâteau, die onkreukbaar achter de waarheid aan gaat. Aan de andere kant een typisch voorbeeld van iemand uit de benepen petite bourgeoisie, die het niet neemt dat een ondergeschikte te veel de show steelt en hem bij moeder op het stoeltje roept om eens flink de les te lezen. Dat ene journaalbeeld van mevrouw Thily die minachtend zei dat hij er al was met zijn geblindeerde wagen, sprak boekdelen en getuigde van weinig niveau. Je zag in dat ene beeld perfect de interne machtsstrijd in het gerecht waarbij een jonge garde dynamisch naar buiten wil treden, en een oudere zo snel mogelijk de gordijnen wil dichttrekken om alles weer binnenskamers en onder tafel te regelen.
Ik denk dat deze mensen de toestand volkomen verkeerd inschatten. Zij hebben de enorme verbittering niet in de gaten, die schuil gaat achter de volkswoede bij de ontdekking van de vermoorde meisjes en de daaropvolgende begrafenissen. Het gaat niet enkel om een zich afkeren van de politiek ; het is een diepe en intense ontgoocheling over een falend systeem dat bemand en bevrouwd wordt door mensen die hun carrière leiden, veeleer dan hun werk te doen.
Heeft de bevolking een kanaal om met die onvrede iets te doen ?
VAN PAEMEL : Misschien niet. Maar wat in deze rotzooi hoopvol stemt, is dat de burger zijn mondigheid bewijst. De manier waarop de families van de slachtoffers reageren, wekt bewondering. Het eindeloze leed dat hen is aangedaan, zou tot een grote passiviteit kunnen leiden, maar het tegendeel is waar. Ze organiseren zich, proberen dat grondig te doen, komen met degelijke argumenten, nemen zinvolle beslissingen. En je merkt dat een groot deel van de bevolking zich rondom hen kan vinden.
Zal dat tot concrete resultaten leiden ?
VAN PAEMEL : Daar ben ik van overtuigd. De emoties eromheen en het spectaculaire zal wegvallen. Hoewel het gerecht en de politiediensten hun uiterste best doen om dagelijks voor een nieuwe aflevering te zorgen. Maar ik denk dat de verbittering bij de mensen zo groot is dat er een nieuwe vorm van organisatie zal ontstaan, buiten de bestaande partijen of zuilen om. Hoe zich dat politiek zal vertalen, weet ik niet, maar ik zie het niet wegebben. Ik merk al jarenlang, bijvoorbeeld bij lezingen die ik geef, hoe ontstemd de mensen zijn omdat ons systeem hun welzijn, in de letterlijke betekenis, bedreigt.
Dat is een gevaarlijk fenomeen.
VAN PAEMEL : Absoluut. De roep om iemand die deze stroming leidt, is er al. In die zin beoordeel ik ook de populariteit die procureur Bourlet volgens de opiniepeilingen plotseling geniet. Het wordt zeer gevaarlijk indien er in het machtsvacuüm van dit ogenblik een charismatische figuur opstaat die met slogans de mensen kan bespelen. Gelukkig zijn ze bij het Vlaams Blok niet gezegend met een overvloed aan verstand, en houden ze zich liever onledig met een wit en een zwart paard op een reclame-affiche, of met wat trommelaars op de weide in Diksmuide.
In het Kamerdebat gaf de premier in de gauwte toe dat de regering fouten had gemaakt. Waarna hij weer kon overgaan tot de drie procent van Maastricht.
VAN PAEMEL : Daarom spreek ik van een machtsvacuüm. Ik wil niet zo maar vergeten dat de hoogste twee instanties van dit land, de koning en de premier, rustig op vakantie bleven terwijl in het land de meest gruwelijke zaken zich afspeelden. Terwijl elke Belg diep geschokt was, is er geen enkel moreel gezag uitgegaan van deze regering.
De drie procent zal best belangrijk zijn voor het gelijktrekken op bankenniveau van een bepaald soort Europa waarvan het zwaartepunt in Frankfurt en Berlijn zal liggen. Maar hoe belangrijk is dat nog, vergeleken bij het debâcle van een systeem dat na vijftig jaar in al zijn schamelheid tentoon staat ? In die optiek verwacht ik aan het hoofd van de regering niet enkel een fikser, maar wel iemand die een maatschappelijk idee aanbiedt. Zeker indien hij deel uitmaakt van een politieke partij die allerlei ethische principes en waarden opeist. In werkelijkheid houden ze zich enkel bezig met materiële waarden. En het is de kardinaal die als schaamlap op televisie moet fungeren.
In Nederland is er grote herrie omdat VVD-Kamerfractieleider Frits Bolkestein de minister van Volksgezondheid een gunst vroeg voor een bedrijf waarvan hij commissaris is. Zoiets zou in België niet eens laakbaar worden gevonden.
VAN PAEMEL : Er zijn culturele verschillen tussen Nederland en België. Wij verwijten de Nederlanders een te lakse houding inzake abortus, drugs en euthanasie. Maar hun staatsfinanciën zijn in orde, hun premier durft een toekomstperspectief te ontwikkelen en een planning voor twintig jaar op te stellen, ook al zit zijn partij dan mogelijk niet meer in de regering. Dat is een vorm van staatsmanschap die je in België niet aantreft. Ik weet wel : zij hebben aardgas en wij niet, dat scheelt heel wat. Maar het is toch in de eerste plaats een kwestie van goed beheer.
Belgen redeneren : ik wil iets doen dat niet mag, hoe regel ik dat ? In de plaats van te zegen : als het niet mag, doe ik het niet. Daarom hebben deze premier en deze regering bij de bevolking zoveel krediet gekregen. Maar als je op het dagelijkse niveau ritselt met bouwaanvragen en weet ik veel wat, schep je het klimaat voor fraude van veel grotere omvang. Dus de Nederlanders hebben groot gelijk om op te treden tegen Bolkestein. Als je het op dat niveau niet stopt, kom je uit bij alles wat wij nu in de zaak-Dutroux beleven.
Vorige week is Jean-Pierre Van Rossem in beroep tot vijf jaar veroordeeld. Van Rossem is geen politicus die boef is geworden, maar een boef die als dusdanig toch tot politicus is verkozen. Het volk krijgt wat het verdient.
VAN PAEMEL : Inderdaad, en daar wind ik mij behoorlijk over op. Van Rossem heeft blijkbaar een bepaald charisma dat ik niet snap, maar goed. Zijn kiezers hebben gekozen voor iemand die de schelm speelt, de Robin Hood in de Ferrari die door het rijk volk heen racete. Maar die mensen zagen niet, of wensten niet te zien, dat Van Rossem zelf tot dat rijk volk behoorde. Dankzij het geld dat hij bijeen heeft gesjoemeld, is die man nu in staat om een spelletje te spelen met het gerecht. Hij kan niet op een behoorlijke manier gestraft worden omdat hij weet hoe hij het systeem kan gebruiken, en de middelen heeft om daarvoor advocaten aan het werk te zetten. Het is des te schrijnender om zien hoe mensen die hun kinderen kwijt raken, maar niet over middelen beschikken, door het gerecht behandeld worden. Wie stemt voor het Vlaams Blok of voor Van Rossem, is niet onschuldig. Zeg niet : het is niet zo erg, het is maar om te lachen. Of : ze weten niet wat ze doen. Ik vermoed dat ze voor een flink stuk wél weten wat ze doen.
In het buitenland is honderd dagen na de verkiezing van Benyamin Netanyahu de oorlog tussen Israël en de Palestijnen losgebroken. Aanleiding is de openstelling van een tunnel onder de Tempelberg. Was dit een toeristische attractie of een provocatie ?
VAN PAEMEL : Een zeer bewuste provocatie. En dat bewijst maar één ding : Israël wil geen vrede maar macht. Ook daar is het volk niet onschuldig als het iemand als Netanyahu kiest. Die heeft er in zijn campagne geen twijfel over laten bestaan. En godsdienst is voor de zoveelste keer een alibi, zoals in andere landen taal of etnische tegenstellingen.
Jeruzalem wordt overheerst door de koepel van de moskee, en dat steekt uiteraard bij de joden die dat land willen bezitten en bezetten tot in de onderste steenlagen. Of ze nu zeggen dat het om toeristische redenen is, of omdat Abraham daar ooit op een steen heeft zitten mediteren of wat dan ook, het gaat alleen om macht. Die tunnel is jaren gesloten gebleven omdat men wist dat het openen ervan tot grote heibel zou leiden. De joden ondergraven via die tunnel letterlijk en figuurlijk de moskee. Ze tasten tot in de fundamenten de aanwezigheid aan van een Palestijnse bevolking die de islam aanhangt.
De positie van Yasser Arafat wordt niet bepaald versterkt.
VAN PAEMEL : Arafat is geen groot leider, maar hij is voorlopig de enige die nog een mogelijkheid biedt tot legaliteit. De enige die de Palestijnen het idee kan geven dat ze toch een zeker zelfbeschikkingsrecht hebben. Al is het voorlopig dan alleen maar in een zandbak in Gaza, waar ze tussen de blikken zitten uit te drogen, of in een oase in Jericho. Wat heeft Israël gedaan ? Stelselmatig het imago van Arafat afgebroken, hem afgeschilderd als een zwakkeling die bereid was tot het compromis, met andere woorden hem zijn eer ontnomen. Het laatste wat overblijft, als je niets meer hebt. Als Arafat wegvalt, krijgen ze te maken met figuren van Hamas of geestesgenoten. En dat is precies wat velen in Israël willen, omdat ze dan oorlog kunnen voeren. Ze rekenen er op dat hun leger het sterkste is. Anderen zien in dat dat een totaal verkeerde strategie is, dat de publieke opinie in de wereld en ook in Amerika zich van hen zal afkeren, maar helaas vormen zij op dit moment politiek gesproken de minderheid.
Het verschil met de Intifada van eind jaren tachtig is dat de Palestijnen nu een gewapende politiemacht hebben. Die onmiddellijk heeft teruggeschoten.
VAN PAEMEL : De Intifada was een gevecht met stenen tegen een atoombom. Een reactie van pure wanhoop die nooit tot succes kon leiden. Ondertussen hebben de gewapende guerrillero’s van Arafat de nodige gevechtservaring opgedaan, en zijn er nog altijd de extremistische en goed bewapende groepen die bereid zijn om hun leven te geven voor de goede zaak en daarbij niemand of niets ontzien. Het Israëlische leger staat tegenover een tegenstander die het volgens mij zwaar onderschat.
Het feit dat die gewapende tegenstander er is, geeft Israël een excuus om voluit te gaan.
VAN PAEMEL : Daarom ben ik er ook zeker van dat de incidenten welbewust zijn uitgelokt. En om deze verdenking bij voorbaat te ontzenuwen, hebben ze er ook nog voor gezorgd dat Netanyahu in het buitenland was. Toevallig de slachtoffers van de holocaust gaan herdenken in Bergen-Belsen. Ze moesten zich rot schamen.
Israël wil van Arafat af. Want als hij blijft, krijgt hij sowieso Jericho, moet er over Oost-Jeruzalem gepraat worden, en zullen de Palestijnen ook een corridor naar Gaza eisen. In het noorden zitten bovendien de Syriërs klaar om de Golan terug te pakken. Israël ziet zijn grondgebied in gevaar komen. Maar in de plaats van rond de vergadertafel naar een vredesregeling te zoeken, passen ze de tactiek toe die ze sinds 1947 toepassen : oorlog voeren om territoriumwinst te boeken. En om de Palestijnen weg te krijgen. Dat kan alleen door ze te verjagen.
De VN-tribunalen over Ruanda en Bosnië lijken niet veel op te leveren. Verwacht u resultaten van dit soort rechtbanken ?
VAN PAEMEL : Ik verwacht er geen resultaten van, maar ik vind ze hoogst noodzakelijk. Dat je oorlogsmisdadigers voor een rechtbank brengt en eventueel bestraft, zoals een eerste keer in Nürnberg is gebeurd, vind ik een basisvoorwaarde voor de wereldbeschaving. Voor sommigen is het misschien het enige argument dat hen kan afhouden van de totale barbarie.
Het probleem is dat deze gerechtshoven niet goed werken. En zodra de eerste stap wordt gezet naar het berechten van iemand in een belangrijke functie, beginnen politieke en strategische belangen te spelen waardoor die figuren beschermd worden. Hoe kwetsend is het niet om vast te stellen dat de Navo weigert over te gaan tot de arrestatie van Ratko Mladic of Radovan Karadzic, die ze maar voor het oppakken hebben. Maar als ze dat doen, beginnen de Bosnische Serviërs onmiddellijk opnieuw te vechten, mogelijk met Belgrado aan hun kant. Dankzij deze chantage blijven de grootste twee misdadigers vrij rondlopen. Voor het VN-tribunaal is dan een of andere onbetekenende warlord de klos. Terecht, maar het is een beetje potsierlijk indien de hoofdschuldigen wetens en willens met rust worden gelaten.
We moeten dus vaststellen dat het falen van de justitie niet een typisch Belgisch fenomeen is. Waarom duurt het tot nu vooraleer in Frankrijk Maurice Papon voor het gerecht verschijnt voor misdaden tijdens de Tweede Wereldoorlog ? Waarom zitten Argentijnse en Chileense kolonels rustig onder hun parasol ? Erich Priebke gaf niet de indruk een slecht leven te hebben gehad. Welnu, het feit dat zoveel misdadigers en moordenaars ongemoeid worden gelaten, is een tweede misdaad tegenover de slachtoffers die ze hebben gemaakt. Dat is een onverdraaglijke vaststelling voor ons rechtvaardigheidsgevoel.
Koen Meulenaere
