De Belgische kernindustrie heeft de voorbije weken geen goed figuur geslagen. Van Roosendaal tot Aken maken grensbewoners zich zorgen over Doel en Tihange. Vooral in Duitsland lopen de gemoederen hoog op. ‘Waarom werden de scheurtjes niet bij de oplevering in 1983 opgemerkt?’
Niks om je zorgen over te maken: ‘de scheurtjes in het reactorvat van Tihange 2 zijn bij de vervaardiging ervan ontstaan’, zegt Electrabel in een poging om onze buurlanden te sussen. Het helpt niet. Waarom heeft men ze 33 jaar geleden dan niet opgemerkt, vragen de Duitsers zich af. Meer nog: het is lang geleden dat er over ons land nog zulke harde woorden met umlauten en hoofdletters vielen. Bröckel-Reaktor, Schrottmeiler en Pannenkraftwerk, het is maar een greep uit de koosnaampjes waarmee de Belgische kerncentrales de voorbije weken in de Duitse pers werden omschreven. Toegegeven, uitbater Electrabel heeft de verbale krachtpatserij over zichzelf afgeroepen. In enkele dagen tijd deden zich drie incidenten voor, waarbij de nucleaire reactor stilgelegd moest worden. Op kerstavond was het zelfs twee keer raak: ’s avonds brand in Tihange 1, ’s nachts een lekkende lasnaad in Doel 3. Vorig weekend lokte een haperende alternator dan weer een noodstop in Doel 1 uit.
De incidenten deden zich telkens buiten het reactorgebouw voor, in het ‘secundaire gedeelte’ van de centrale. Direct stralingsgevaar was er dus niet, maar dat kon de Duitse kritiek nauwelijks temperen. Vooral in de dichtbevolkte deelstaat Noordrijn-Westfalen stijgt de spanning sinds het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle (FANC) op 17 november het licht op groen zette om de ‘scheurtjescentrales’ Doel 3 en Tihange 2 weer op te starten. Het Luikse dorpje Tihange ligt in vogelvlucht op 70 kilometer van Aken. De Duitse grensstad ligt daarmee binnen de zone die bij een groot kernincident zoals in het Japanse Fukushima moet worden geëvacueerd.
Duitse media die na de heropstart reportages wilden maken in Tihange, verbaasden zich over de zorgeloosheid waarmee de omwonenden in de schaduw van de centrale leven. Dezelfde vaststelling hadden ze in Antwerpen kunnen doen, de grote stad die op amper 11 kilometer van Doel ligt. Ook in dat geval is de ongerustheid groter aan de andere kant van de landsgrens, in de Nederlandse provincies Zeeland en Noord-Brabant. Nadat Doel 3 vorig weekend werd afgeschakeld, nauwelijks enkele dagen na de heropstart, was voor de burgemeesters van Bergen-op-Zoom en Roosendaal de maat vol. Ze willen bij de Nederlandse regering aandringen om de zaak-Doel onmiddellijk met de Belgische buren op te nemen.
De malaise draait niet alleen om de scheurtjescentrale Doel 3. De Nederlandse verontwaardiging is minstens even groot over de beslissing om de oudste kerncentrales Doel 1 en 2 tien jaar langer in bedrijf te houden. Generatiegenoot Tihange 1 kreeg begin 2014 al een levensverlenging tot 2025.
Het was de brand op kerstavond in die veertig jaar oude centrale die voor Johannes Remmel, de groene deelstaatminister van Leefmilieu in Noordrijn-Westfalen, de emmer deed overlopen. Bondskanselier Angela Merkel moet België op het matje roepen, twitterde Remmel, die het heropstarten van Tihange 2 al met een spelletje Russische roulette had vergeleken. Ook zijn SPD-collega van Economie Garrelt Duin eiste het definitief afschakelen van het volledige Tihange-park.
‘Oplapwerk’
Kernenergie ligt gevoelig in Duitsland, waar de regering-Merkel na de ramp in Fukushima besloot om alle nucleaire centrales tegen 2022 te sluiten. Berlijn heeft over de Belgische kerncentrales nog geen officieel standpunt ingenomen, maar federaal minister van Leefmilieu Barbara Hendricks (SPD) reageerde wel cassant op de crisiscommunicatie van Electrabel. De Frans-Belgische stroomproducent kwam de voorbije weken woorden te kort om te benadrukken dat er niets aan de hand is. Technische pannes gebeuren nu eenmaal in kerncentrales, zeker als ze na maanden stilstand worden heropgestart. Het automatisch stilvallen wijst er juist op dat de veiligheidsprocedures werken. Links en rechts wat hameren en sleutelen, meer hoeft er volgens Electrabel niet te gebeuren.
Flickschusterei, zo noemde Hendricks die aanpak: oplapwerk van het soort waarmee garagisten een roestbak door de jaarlijkse autokeuring loodsen. De Duitse milieuminister kondigde aan dat ze nog deze maand uitleg wil van het FANC. Het agentschap zit op een ongemakkelijke stoel, zeker als het over Tihange gaat. In augustus sprak directeur Jan Bens tijdens een hoorzitting in de Kamer zelf nog scherpe woorden. De opeenvolging van incidenten in Tihange wezen op nonchalance en zelfgenoegzaamheid in het veiligheidsbeheer. Die woorden zullen hem ongetwijfeld door zijn Duitse gesprekspartners voor de voeten worden geworden. Maar de scherpste vragen zullen gaan over Tihange 2.
Niemand kan beweren dat de beslissing om de scheurtjescentrales opnieuw in gebruik te nemen holderdebolder werd genomen. Op de website staat een ellenlange chronologie van het onderzoek dat eraan voorafging. Alles begon in de zomer van 2012, na een geplande inspectie van de reactorkuipen in Doel 3 en Tihange 2. Ultrasone metingen brachten duizenden scheurtjes in het beton aan het licht. Geen veiligheidsrisico, oordeelde het FANC, dat in mei 2013 toelating gaf om beide centrales weer in gebruik te nemen, maar Electrabel tegelijkertijd tot een aantal extra onderzoeken verplichtte. Een onverwacht negatieve breuktaaiheidstest liet de twee centrales in maart 2014 opnieuw stilvallen. Het FANC stak nog een tandje bij. Er kwam een ‘International Review Board’ met gerenommeerde materiaaldeskundigen, een ‘National Scientific Expert Group’ met Belgische universiteitsprofessoren, het vermaarde Amerikaanse Ridge National Laboratory werd om een globale evaluatie gevraagd. Nieuwe testresultaten wekten nog meer ongerustheid. Niet alleen bleken er nog veel meer scheurtjes in de reactorvaten te zitten (13.000 in Doel 3, zo’n 3000 in Tihange 2), de gemiddelde lengte was ook veel groter dan gedacht, sommige scheuren meten liefst 170 millimeter. Toch kwam het FANC in november tot de slotsom dat beide centrales veilig kunnen draaien. De toestand is stabiel, langdurige blootstelling aan intensieve bestraling doet de scheurtjes niet groeien, waardoor er geen risico is van een fatale breuk in het reactordrukvat, heet het.
Tegenwind
Maar sommige onafhankelijke experts hebben daar twijfels bij. De Duitse materiaaldeskundige Ilse Tweer, gespecialiseerd in de fysieke integriteit van reactordrukvaten (RPV), werd in 2013 als expert ingehuurd door de Europese Groenen om het FANC-onderzoek te evalueren. In Duitsland is ze een gezaghebbende stem, en haar kritiek wordt gesteund door Dieter Majer, voormalig directeur van de Duitse tegenhanger van het FANC.
‘Electrabel en het FANC blijven volhouden dat de scheurtjes bij het vervaardiging van het reactorvat zijn ontstaan’, zegt Tweer. ‘Ik begrijp waarom. Als er ook maar het geringste vermoeden bestaat dat de scheurtjes door de werking van de reactor zijn ontstaan of gegroeid, dan moeten de centrales meteen en definitief worden gesloten. Alleen leveren ze geen bewijzen voor hun stelling. We vinden geen andere verklaring, luidt de redenering, dus moet het wel aan het fabricageproces van de reactordrukvaten liggen.’ Een sluitende verklaring heeft Tweer evenmin, maar ze wijst wel op inconsistenties in het FANC-dossier. ‘Waarom werden de scheurtjes bij de oplevering in 1983 niet opgemerkt? De uitleg dat de beschikbare technologie dat destijds niet toeliet, klopt niet. Een van de kuipringen werd toen afgekeurd. Hoe het ook zij, een reactorvat met zo veel gebreken zou volgens de huidige standaarden onmiddellijk worden afgekeurd.’
Tweer stelt zich ook vragen bij de schaalvergroting van de scheurtjes. ‘In 2013 ging het om foutjes tussen de 10 en de 24 millimeter, de tweede onderzoeksfase bracht scheuren tot 170 millimeter aan het licht. Omdat we performantere meetinstrumenten hebben gebruikt, luidt de verklaring. Merkwaardig toch, dat je betere instrumenten nodig hebt om scheuren vast te stellen die veel groter en dus ook veel opvallender zijn. Waarmee ik niet beweer dat die scheurtjes zo veel zijn gegroeid tussen mei 2013 en maart 2014, de tussenperiode van tien maanden waarin de centrales hebben gedraaid. In het onderzoek van het FANC wordt dat uitgesloten. Ik wil dat wel geloven, maar dat wil helemaal niet zeggen dat er tijdens de voorbije dertig jaar helemaal geen effect was.’ Sluiten is volgens Tweer de enige optie. ‘Uit voorzorg, ja. Er zijn te veel onzekerheden in dit dossier.’
DOOR ERIK RASPOET
‘Flickschusterei’, zo noemt Duitsland de Belgische aanpak: het soort oplapwerk waarmee garagisten een roestbak door de autokeuring loodsen.
