Volgens onheilsprofeten valt de wereld stil bij de overgang naar het jaar 2000. Niet door een goddelijke gril, wel door kortzichtigheid van informatici. Hoe de grootste investering geen frank opbrengt.
In een eerste scenario heft u op de avond van 31 december 1999 blijmoedig het glas. Het ergste wat u op 1 januari 2000 kan overkomen : een niet te harden kater. In het tweede draaiboek laat u dat glas best achterwege. Op die bewuste 1ste januari heeft u namelijk een helder hoofd en een volle portemonnee nodig om de stipt op middernacht opengeklapte doos van Pandora weer dicht te krijgen. Wat geschiedt er volgens dat gruwelscenario ?
U krijgt, bijvoorbeeld, uw auto niet eens aan de praat. Zelfs al lukt u dat toch, dan geraakt u niet uit uw parkeergarage, want de slagbomen blijven hermetisch dicht. Het openbaar vervoer dan maar ? Dat zit hopeloos vast omdat treinstellen niet uit het depot geraken, bussen niet uit hun garages, metro’s niet van hun rangeerplaatsen. Een keer op straat zal u merken dat verkeerslichten niet meer werken, dat elektronische signalisatieborden schijnbaar Swahili afficheren en tunnels afgesloten zijn. Uw post heeft u in dit inferno nog niet gemist, maar die is ook niet bedeeld. Uw telefoon blijft dood. Geen lamp die nog brandt. Geld nodig ? De muurautomaat aan uw bankkantoor slikt zonder omwegen uw betaalkaart in. Binnen meldt de trouwe agentschapsdirecteur met een blik op oneindig dat u volgens zijn computer alleen schulden heeft, geen enkel tegoed.
DOOD VERKLAARD OF NOOIT GEBOREN
De oorzaak van deze algemene verlamming : computerprogramma’s die de overgang van 1999 naar 2000 niet verteren. Dat kan, bijvoorbeeld, het Basic Input Output System van uw pc zijn. Elke personal computer start op via zo’n BIOS. Dat legt automatisch de link naar het besturingsysteem onder meer DOS of Windows en dan pas belandt u bij de echte toepassingen (tekstverwerking, boekhouding, stockbeheer, spelletjes…). Het BIOS vormt een essentieel miniprogramma waar ook de zogenaamde systeemklok in zit verwerkt. Maar nog op duizend andere plekken werden in programmalijnen van uw software tijdcodes verwerkt.
Vooral in de jaren zestig en zeventig hoorden die programma’s zo beperkt mogelijk te blijven ; ze vraten ruimte in het geheugen en dus geld. Programmeurs deden toen een geniale vondst : in plaats van jaartallen voluit in vier cijfers dus te vermelden, deden ze het met twee. Het jaar 1978 werd op die manier 78. Elke computer wist dat het om 1978 ging en niet om 1478. Op die manier spaarden informatici bij elke vermelding van de jaarcode de helft ruimte. Geen mens die eraan dacht dat er ooit, in een schijnbaar eindeloos verre toekomst, na 99 logischerwijze ook 00 moest komen. Juist die sprong kunnen de oudere BIOS’en of andere software niet maken. De programma’s slaan ofwel tilt omdat ze 00 interpreteren als een onderbreking, ofwel zetten ze de klok terug naar het jaar 1900 of 1980. In de eerste optie valt dus de hele handel uit, maar zelfs in de tweede blijven de gevolgen catastrofaal. Gepensioneerden blijken plots nog tien jaar van hun verdiende rust te staan en krijgen geen uitkering meer. Ganse hordes springlevende landgenoten worden dood of niet eens geboren verklaard. Bedrijfsvoorraden verdwijnen in één slag. Vliegtuigen raken niet van de grond, defensiesystemen van de kook en ziekenhuisscanners leveren geen enkel bruikbaar plaatje meer.
Om de apocalyps te vermijden, volstaat het niet oudere BIOS-versies te vervangen door nieuwere. Daarmee raakt nauwelijks iets opgelost. Want ook besturingsystemen en de toepassingsoftware kunnen zich vastrijden in de sprong naar 00. In de onnoemelijk lange programma’s waarop een mainframe draait, komt ongeveer om de 50 programmalijnen een tijdcode voor. Concreet komt het er op neer dat een bedrijf als de ASLK zo’n 25 miljoen programmalijnen moeten laten verifiëren. Een multinational als Philips is al twee jaar met 25 voltijdse specialisten bezig alle 200.000 systemen van het bedrijf, wereldwijd te controleren. Zelfs een middelgrote onderneming als elektriciteitsverdeler Interelectra moet één miljoen lijnen nakijken. Zegt financieel directeur en hoofd informatica Willy Hertogen : ?Dat kost ons 30 frank per programmalijn, reken de kosten zelf maar uit. We sparen wel een gedeelte van die uitgaven door onze software sneller dan voorzien te vervangen. Bovendien blijven bij ons de kosten relatief beperkt omdat wij de afgelopen jaren zwaar investeerden in nieuwe hard- en software die voorzien is op 2000.?
DE GRAP KOST DUIZENDEN MILJARDEN
Een Amerikaanse consultant berekende de kosten voor de omschakeling wereldwijd : afgerond 21.000 miljard frank of goed twee keer de gecumuleerde Belgische overheidschuld. Dat bedrag slaat alleen terug op preventieve ingrepen, dus zonder de uitgaven voor mogelijke herstellingen van pannes na de fatale datum. IBM schoof een tijdje geleden een bedrag van 5.250 miljard frank naar voren, alleen voor Europa. De Belgische Vereniging van Banken vermoedt dat er in de Belgische financiële sector 15 miljard frank met de aanpassingen gemoeid zou zijn. En tenslotte hangt de Belgische vereniging van leveranciers van informaticadiensten ( Insea) een prijskaartje van 440 miljard frank aan de operatie, enkel voor de Belgische privé-sector, zonder overheidsdiensten dus.
Allemaal duizelingwekkende bedragen, niet om een hogere omzet, winst of productiviteit te genereren, maar wel om de plagen van Egypte af te wenden. Het lijkt een cynische grap ; uitgerekend de alom geprezen whizzkids zorgen door een vergetelheid voor de tot nog toe grootste investering ooit in de informaticasector, die helaas geen frank zal opbrengen. De sector die meestal geldt als de meest revolutionaire, innoverende of vooruitstrevende, moet nu duizenden miljarden laten investeren omdat hij vergat amper twintig jaar vooruit te kijken.
Laten investeren, want tenslotte zijn het de klanten-consumenten die voor de onwaarschijnlijke uitschuiver opdraaien. De bottom line van het verhaal wil zelfs, dat de branche van de informatietechnologie er beter van wordt. Enkele Belgische softwarehuizen zitten al maanden met vrij aanzienlijke teams 2000 op het probleem en op goud. Johan Moerman, dienstchef van de informaticasystemen van de Nationale Bank meent dat mensen die ?efficiënt dit soort aanpassingen kunnen verrichten, schaars worden op de markt. Binnenkort zal de vraag het aanbod zeker overtreffen, als dat nu al niet het geval is.?
Het jaar 2000, de millennium bomb of het Y2K-probleem (van year 2000) zoals het verschijnsel in Amerikaanse media staat omschreven, zorgt zelfs voor eigenaardige neveneffecten, zoals een revival van Cobol, ongeveer het spijkerschrift van de programmeertalen. Volgens een raming van producent Siemens-Nixdorf draait meer dan 70 procent van de bestaande, grote systemen in ons land op architectuur uit de jaren zeventig, die zonder aanpassingen het jaar 2000 niet haalt. Een groot gedeelte van de programma’s in kwestie is geschreven in die Common Business Oriented Language Cobol, dus terwijl nog nauwelijks programmeurs de vrijwel verdwenen taal beheersen. De Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) ging dan ook ijlings, in samenwerking met de informaticaindustrie, opnieuw Cobol-cursussen organiseren. ?Straks beginnen er weer vijftig programmeurs aan een speciale opleiding,? zegt Anne Hauters, verantwoordelijke informatica van de VDAB. ?En er komen nog verschillende cursussen. Toen een bedrijf als IBM daarvoor een advertentie plaatste, meldden zich onmiddellijk honderden kandidaten, terwijl er voor Cobol een jaar geleden géén belangstelling meer bestond.?
DOEL KAN DE KLOK TERUGDRAAIEN
Sectoren of bedrijven waar de computer soms letterlijk een kwestie van leven of dood vormt, zijn al langer dan vandaag met het probleem bezig. De centrale voor luchtverkeersleiding Canac heeft samen met leveranciers alle lopende systemen al getest. Banksys, dat de netten van Mistercash en Bancontact beheert, wil eind volgend jaar volledig klaar zijn met aanpassingen en tests. In de kerncentrale van Doel gingen specialisten begin dit jaar aan de slag. Eind 1998 moet alle programma’s en systemen door de mangel gehaald zijn en dan blijft er nog een vol jaar als veiligheidsmarge.
Zegt Peter Vyvey, verantwoordelijke voor de informatica van de centrale : ?Onze applicaties zijn begin jaren negentig volledig vernieuwd. In Doel hebben we, bijvoorbeeld, geen Cobol meer. Dankzij de investeringen in het verleden, komen wij er wellicht met een paar miljoen kosten van af. Bovendien : wij hebben procescomputers die instaan voor de monitoring, maar niks te maken hebben met sturing. Zo’n procescomputer kan je vergelijken met het dashbord van een wagen ; het voert niks uit, registreert alleen en geeft signalen. Systemen in nieuwe centrales mengen monitoring en sturing. Ze vormen dus een hogere risicofactor, maar wij gebruiken ze in België niet.?
Vyvey wijst ook op een mogelijke noodgreep in Doel. ?Als ze zich ondanks alles, toch problemen zouden voordoen, kunnen wij de systeemklok tien jaar terugdraaien, zonder implicaties voor de werking of de veiligheid van de centrale. Een bank kan dat onmogelijk, de administratie voor pensioenen evenmin, dat is een wezenlijk verschil.?
Het terugdraaien van de klok tot in het jaar 1980 bijvoorbeeld, is ook een advies dat uit het Internet geplukt kan worden. Binnen tientallen websites discussiëren fanaten verhit over de omschakeling en semi-anarchisten onder hen adviseren gewoon de vloer aan te vegen met alle raadgevingen van hard- en softwareproducenten. Gewoon de klok een eind terugdraaien en alles blijft werken alsof er nooit een jaar 2000 komt. Voor hobbyïsten maakt het effectief geen moer uit of hun teksten 1 januari 1982 of 1 januari 2002 als datum vermelden, of hun Pacman nu denkt rond te razen in 2000 of 1980.
Professionele gebruikers lijken minder gediend met dergelijke rebelse adviezen. Bedrijven dus evenmin en zij moeten zelfs nog verder kijken dan hun eigen terrein. Ook al werken ze al hun systemen van de sturing van de automatische blusinstallatie over de robotten aan de band tot de prikklokken voor het personeel minutieus bij, dan blijven er nog de leveranciers. Door het systeem van just-in-time-leveringen hangt het blijven draaien van de band soms af van de levering van één bepaald soort bouten. Als bij die bewuste producent de computer tilt staan, valt meteen het ganse, machtige raderwerk stil.
Kris Peeters, secretaris-generaal van het Nationaal Christelijk Middenstandsverbond (NCMV), geeft ook toe dat het vooral moeilijk is in kleinere bedrijven ?het vraagstuk van het jaar 2000 als een echt probleem voor te stellen omdat in deze ondernemingen de managers meer dan voltijds bezig zijn met vandaag. Ze hebben hun handen gewoon vol.? Het Verbond organiseerde pas een sensibiliseringscampagne rond de invoering van de euro (zie kader Wachten op de nieuwe munt), plant tegen het eind van het jaar een nieuwe ronde langs de bedrijven om dan het jaar 2000 aan te kaarten en wou de twee zaken gescheiden houden om ?er geen janboel van te maken.?
Terwijl ondernemingen de omschakeling naar de euro bijna automatisch als een prioritair informaticaprobleem beschouwen, zien zij de moeilijkheden rond het jaar 2000 vaak als triviaal faits divers. Dat komt wellicht omdat het euro-probleem bedrijven binnensijpelt via managers, economisten of fiscalisten. De sores rond 2000 worden aangekaart door informatici, die meestal een stuk lager in de pikorde staan, lang niet overal voor vol worden aanzien en ook nog in bitter weinig directieraden zetelen.
VRAGEN UIT HET NIETS
Van de werkgroep die het NCMV oprichtte om de sprong naar 2000 te begeleiden, leerde Peeters alvast dat ?vooral de software die op maat geschreven is voor KMO’s voor de grootste problemen zorgt. Standaardtoepassingen, dat is eenvoudig. We kijken gewoon naar wat er in de onderhoudscontracten staat of wat er eventueel aangepast hoort te worden. Wat blijkt het duurst ? Het aanpassen van pakketten die specifiek voor één bedrijf werden gemaakt. In veel gevallen moet er zelfs op zolders en in vergeten kasten gezocht worden naar de documentatie.?
De Insea schat dat zo’n tien procent van de Belgische bedrijven niet tijdig klaar geraakt met de controle en tests. En hoe moet het met de overheid ? Een kabinetsmedewerker van de Vlaamse minister van Ambtenarenzaken, Luc Van den Bossche (SP), meldt rustig dat alles onder controle is. ?Wij begonnen er vorig jaar al aan. Er bestaat een studie over de mogelijke problemen op het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. Voor de operatie is een budget van 130 miljoen frank vrijgemaakt. Wij geraken er dus, ook voor het departement onderwijs, het grootste binnen ons ministerie.?
Heel stil blijft het echter bij de federale overheid. Enkele maanden geleden toeterde vice-premier en minister van Telecommunicatie Elio Di Rupo (PS) nog rond dat het jaar 2000 ons land zo’n 19 miljard ging kosten. Dat moest blijken uit een ?studie? die hij had laten uitvoeren. Vandaag worden alle vragen rond het probleem 2000 consequent doorverwezen naar het Belgisch Instituut voor Post en Telecommunicatie, dat ?een enquête over 2000 organiseerde.? Dit BIPT valt echter uit de lucht. De studie blijkt een simpele inventaris te zijn van de mogelijke problemen, plus het advies om een sensibiliseringscampagne op te zetten. En de ?enquête? is een wazig onderzoekje waar een allesbehalve representatief staal van bedrijven en overheidsdiensten aan meewerkte. Het BIPT mocht daarvan de schamele resultaten verwerken, maar kreeg zelf nooit de vragen te zien. Waar die vandaan kwamen ? De woordvoerder van het kabinet-Di Rupo kan het zich helaas niet meer herinneren.
In Groot-Brittannië is vorig jaar met steun van de overheid en de informaticasector, de Taskforce 2000 opgericht. Die wil alle problemen, zowel in de privé als bij de bestuursadministraties, uiterlijk eind 1998 achter de rug. De Nederlandse Tweede Kamer beraadt zich over een gelijkaardig initiatief. Na veel speurwerk blijkt in ons land consultant ABC een ad hoc-werkgroep van een handvol ambtenaren zich met het probleem bezig te houden. ABC organiseerde tot nog toe enkele infosessies en een (halve) studiedag, maar leidt voor de rest een sluimerend bestaan op het federaal ministerie van Ambtenarenzaken. Zegt een topambtenaar op Financiën : ?ABC ? Nooit van gehoord. Wij hebben pas in september een eerste bijeenkomst over het probleem met onze informatici. Wij starten véél te laat. De kans dat deze administratie de kaap 2000 zonder problemen haalt, schat ik één op tien.?
Jos Grobben
Vooral de Belgische overheid dreigt hopeloos in de problemen te geraken bij de overgang naar 2000.
Volgens het doemscenario leveren ziekenhuisscanners geen enkel bruikbaar plaatje meer.
