De digitale revolutie slaat aan. Na jaren van miskenning heeft de elektronische muziek de brede poort tot de gevestigde rockwereld gevonden. Daarmee is het ritmisch oergevoel eindelijk weer terug.
EN of oren heel snel kunnen veranderen. Amper enkele jaren geleden moest het rockpubliek weinig of niets weten van elektronische muziek. Dat monotone gedreun was iets voor dancingbezoekers en andere paria’s. Nu nemen techno en andere house-derivaten als ambient, trip-hop en tribal ongeveer de helft van de omzet van de zogeheten betere platenzaak voor hun rekening. Techno-artiesten laten ook hun gezicht zien en verplaatsen zich van de danstent naar de koncert- en festivalpodia.
Tricky en Orbital waren de veelgesmaakte afsluiters van het campingfestival in Torhout en Werchter, een affiche met Dreadzone en The Prodigy verkocht moeiteloos Vorst-Nationaal uit en op het komende Pukkelpop, de staalkaart van het alternatieve muziekgebeuren, wordt de vorig jaar geïntroduceerde danstent in oppervlakte verveelvoudigd. The Orb sloot enkele jaren geleden het Nederlandse Pinkpop af en was in 1993 na U2 en The Levellers de bestlopende live-act in Groot-Brittannië.
De nieuwe dansmuziek staat ook garant voor de grootste marktaanvoer en heeft in de marge een kleine heropleving van het vinyl in de hand gewerkt. De door de muziekindustrie zo gegeerde modelgroep van melomane veelkopers en fanatieke koncertgangers is op relatief korte tijd overtuigd en gekapituleerd.
Wat is er gebeurd ? Iets wat zich in de muziekgeschiedenis op geregelde tijdstippen aandient. Wat de ene dag nog uitgespuugd wordt, is de volgende dag plotseling de norm. Hoe meer de gevestigde orde zich vestigt en in zelfgenoegzaamheid wentelt, hoe sterker de onderstroom komt opzetten. Muzikale grondverschuivingen lijken dikwijls uit het niets te komen en wijzen meestal op bruuske generatiewissels.
Rock & roll werd in de jaren vijftig door het jazzgilde afgedaan als junglemuziek van talentloze nitwits. Moeders sloten hun dochters op nadat ze de jonge Elvis Presley suggestieve heupbewegingen hadden zien maken op de televisie. Vijf jaar later zwijmelden ze bij diens zwoele smartlappen. Midden de jaren zeventig zette punk zich af tegen de almaar grotesker wordende machinerieën van groepen als Pink Floyd of Led Zeppelin en pleitte het op een aanstekelijke manier voor eenvoud.
SLAAPKAMER.
House heeft er veel langer over moeten doen om zich te manifesteren en door alle geledingen heen te wurmen. Het meldde zich dan ook in een tijdperk waarin verschillende jongerenkulturen perfekt naast elkaar konden bestaan. Het heeft geduurd tot het elementen uit andere genres als rock, reggae, hip hop en wereldmuziek integreerde voor het algemeen kon doordringen. Met die mix kreeg het genre toegang tot de media. House haalt vandaag de muziekpagina’s van kranten en weekbladen en stapt op MTV stilaan over van gettoprogramma’s naar de gewone dagprogrammatie. Het is het soort van ontvlooiingsperiode voor puristen de knieval waar ook hip hop door moest. Het genre bereikte pas een miljoenenverkoop toen Run DMC met rockgroep Aerosmith een versie van hun “Walk this way” uitbracht. Door tegelijkertijd ook de stap te zetten naar het koncertcircuit, geeft de elektronische muziek zichzelf meteen ook een hanteerbaar en verhandelbaar gezicht en tilt het zichzelf uit de anonimiteit.
Een ander obstakel was wellicht dat house zich met niets liet vergelijken. Vroegere breuklijnen waren veelal een logische reaktie op bestaande tradities. House meldde zich echter niet als een variant op eenzelfde tema, maar introduceerde, naast een waslijst van nieuwe gedragspatronen en uiterlijkheden, een andere manier van musiceren en kommuniceren. Computers en samplers zijn tuigen die het overbodig gemaakt hebben om muziek te kunnen spelen of lezen. Met tien vingers, een uitgebreide platenkollektie, een goede handleiding en wat basiskennis van informatica kan men alle kanten op. Dure studio’s zijn niet langer nodig en een groep moet al evenmin gevormd worden. Een slaapkamer volstaat om artiest te zijn.
Het doet opnieuw denken aan de filozofie van de punkperiode. Er is een even sterke wil om bestaande konventies te verwerpen. De invloed is evenwel nog veel sterker merkbaar in het kreatieve gedeelte van de techno-generatie. Punk liet onhandige en onkundige klunzen toe om instrumenten te martelen en daar rijk van te worden. House beroept zich op datzelfde do it yourself-principe. De kreatieve drempel ligt zeer laag en het heeft bewezen dat met volledig andere en hypermoderne hulpmiddelen dezelfde dingen kunnen worden verteld. De digitale transmissie van emoties is een feit.
ZIPPIE.
Halfweg de jaren tachtig tekenden zwarte dj’s in Chicago, Detroit en New York de blauwdruk voor de aktuele elektronische dansmuziek. Vonden we in de Newyorkse garage en de house uit Chicago nog elementen uit disko en soul terug, dan was de Detroitse techno een echte klap in het gezicht. De lokale dj’s gaven een radikale zwarte interpretatie aan blanke elektronica. Het fundament was de zwarte ritmiek. Ze werkten met snelle beats en zware baslijnen, en koncentreerden zich op de opzwepende kracht van het ritme die het in de westerse muziek altijd heeft moeten afleggen tegen de melodie. In de elektronische muziek wordt die balans hersteld. Met de meest geavanceerde technologie hebben ze het ritmische oergevoel teruggehaald.
Via importkanalen kwamen de eerste maxi-singles in 1988 in Groot-Brittannië terecht. Ze werden de soundtrack van de ondertussen legendarisch geworden Summer Of Love. In klubs, maar ook op illegale raves in fabriekshallen en in openlucht, werd er in een roes op elektronika gedanst. De naam was ontleend aan de zomer van 1967, en net als toen viel de opwelling van love & peace samen met de komst van een nieuwe drug. XTC werd al bij het begin van de eeuw door een Duits bedrijf gepatenteerd. Tijdens de jaren zeventig werd het door voormalige hippies opnieuw ontdekt.
XTC was een tijd populair bij de Baghwan-beweging en belandde via de vroegere Indische hippiekolonie Goa in Ibiza en Groot-Brittannië. De jaren zestig kwamen trouwens mee. De hele panoplie van rookmachines en vloeistofprojektoren werd afgestoft en de namen van Ken Kesey, Timothy Leary en Tom Wolfe raakten weer in zwang. Om het helemaal rond te maken, werd gewag gemaakt van de ontdekking van de zippie, de zogeheten Zen Inspired Pronoia Professional. Pronoia staat voor het omgekeerde van paranoïa.
Professionele observatoren en beroepssociologen snelden toe om de kristallizatie van een nieuwe subkultuur mee te maken. De Amerikanen kozen rave als verzamelnaam, de rest van de wereld hield het op de house-generatie. Net als het hippiedom en het punktijdperk beschouwden ze rave als een subkultuur met een specifieke muzikale smaak, een hoogontwikkeld modegevoel en een linkse opstelling.
In tegenstelling tot punks en hippies bleken ravers eerder geïnteresseerd in spirituele ontwikkeling en kommunikatie dan in het aanvallen van de bestaande politieke strukturen. Ze verheerlijken technologie als een manier om de obstakels te omzeilen die eerdere subkulturen lieten ontsporen. Het gaat om zelfgeloof, geestelijke verruiming en hoop. Hippies en punks noemden hun vijanden en dat hielp de media om hen te definiëren. Ze hadden specifieke doelen. Toen die niet bereikt werden, viel alles snel uiteen. Ravers hebben geen duidelijke vijanden en dus blijven ze onzichtbaar en ongrijpbaar. Die onzichtbaarheid is hun grote voordeel. Alzo spraken de Amerikanen.
GOUDZOEKERS.
Vanaf het prilste begin was house het onderwerp van de meest uiteenlopende kontroverses. De gevestigde rockwereld zag er vooral een trend van voorbijgaande aard in en vergrendelde zo de toegang tot de media. De nieuwe dansontwikkelingen kwamen slechts aan bod in onheilsboodschappen of in programma’s voor ingewijden. De media vergaten de nieuwe muziek alleen te negeren wanneer er berichten over overmatig drugsgebruik voorbijkwamen. In Groot-Brittannië liep het volgens de autoriteiten dermate uit de hand dat er zelfs een speciale wet werd ingesteld. De Criminal Justice Bill is van kracht sinds begin 1994 en verbiedt om op grote schaal feesten te organizeren waar repetitieve elektronische dansmuziek te horen is. Het is een poging om het massaal drugsgebruik onder jongeren tegen te gaan en om grote outdoor raves te verbieden.
House liet de tegenkantingen over zich heen gaan en leidde een eigen en lukratief bestaan. Er kwam een kettingreaktie op gang die tot een onnoemelijk aantal nieuwe genres en nevenrichtingen leidde. House en techno kunnen nog amper de lading dekken, en zelfs een algemene term als dansmuziek volstaat niet meer. Er kwam geluid voor alle stemmingen en emoties en voor verschillende doelgroepen. De enige gemeenschappelijke link is dat het om elektronische muziek gaat. Grote platenmaatschappijen probeerden om er greep op te krijgen, maar faalden totaal.
Er groeide een eigen universum waar alles van de grond af werd opgebouwd. Nieuwe en gespecializeerde platenlabels met dito distributielijnen werden opgestart, piratenstations gingen de lucht in en er ontstond een eigen en gescheiden uitgaansleven. De goudzoekers waren er als de kippen bij en de wilde verhalen waren niet van de lucht. House werd al gauw een serieuze markt met wereldhits en miljoenenverkopen en met de diskoteek als tempel. Het smalend Euro-cheese gedoopte hitparadewerk, met uitschieters als 2 Unlimited en Capella, en de felle en snelle gabberhouse waren koren op de molen van de reguliere albumkoper die vond dat alle dansmuziek kompleet verwisselbaar is.
SCHILDERS.
Binnen de kortste keren werd de markt overspoeld door nieuw materiaal. Sinds enkele jaren is ze eigenlijk permanent oververhit. Honderd nieuwe titels per week zijn geen uitzondering. De aanvoer komt van overal ter wereld en gaat van platte pop tot vreemde experimenten. De artiesten blijven vaak anoniem het zogeheten no image image en opereren onder diverse namen voor verschillende labels. De scheidsrechters in dit alles zijn de dj’s die stilaan zelf zijn uitgegroeid tot sterren. Ze zijn niet langer anonieme platendraaiers, maar schilders die zelf nieuwe en intrigerende geluidsdoeken maken uit bestaand materiaal.
Door hun halsstarrige houding om met steriele en stugge cd’s te werken, werden de platenfirma’s verplicht om opnieuw vinyl te persen. Dat leent zich veel makkelijker om te scratchen en om een lange, aanhoudende mix te maken. De stap naar eigen materiaal is dan gauw gezet. Aanvankelijk werden ze door grote namen als U2, Madonna, Prince of Björk gevraagd om nummers te hermixen. Geleidelijk gingen de dj’s al dan niet met onherkenbaar gerecycleerd materiaal zelf komponeren.
Namen werden projekten en projekten werden groepen. In een ander leven hadden ze wellicht voor een gitaar gekozen. Nu is het software. “Ik kan thuis met mijn Apple kompleet nieuwe werelden creëren met het geluid van iemands ademhaling. Voor die mens een zin heeft geformuleerd, heb ik er al een drumtrack van gemaakt”, zegt Tom Rowlands van de momenteel zeer geapprecieerde Chemical Brothers in Oor. “Ik hou ervan om oude troep te recycleren en daar je eigen dingen van te maken. Zo gaan we te werk als we samplen : we hakken een drumloop in dertig stukken en maken daar iets nieuws en onherkenbaars van. Al was het maar om ons de advokaten van het lijf te houden. “
Met elektronische apparatuur proberen de artiesten van de nieuwe generatie om de extase en de zuiverheid van klassieke muziek te vatten. Ze gebruiken syntesizers en samplers om werelden te creëren. Van planeten met een volstrekte rust tot planeten met een robotachtige kadans. Voor het eerst groeide het besef dat er achter de technologische kakofonie geen Marsmannetjes zaten maar echte mensen die iets diepmenselijks wilden uitdrukken. Van melancholie tot trance of van ambient tot techno. Enigszins oneerbiedig zouden we kunnen zeggen dat de rockafdeling van house geboren was.
CROSSOVER.
Het zijn deze innovatoren die de voorbije jaren heel wat mensen over de streep getrokken hebben. Ze gingen elementen uit rock, hiphop, reggae en wereldmuziek integreren en kwamen uit op een mengvorm die ook exporteerbaar is buiten de ravescène. Bedenk de vreemdste kombinatie en er zal wel een IJslander of Japanner zijn die ze fabriceert. Het rockpubliek kwam snuffelen en is in de diepte en de breedte op speurtocht gegaan.
Na tien jaar lijkt eindelijk de drempel van de brede erkenning bereikt. Ook hier herhaalt de geschiedenis zich weer. Alle muzikale genres zijn ontstaan uit een onweerstaanbare drang om te bewegen, en kristallizeren vervolgens uit tot muziek die zijn weg vindt naar de huiskamer en het brede publiek. Zo verging het rock, country, soul, jazz, folk, hip hop en nu ook house en al zijn afleidingen.
Het opheffen van de anonimiteit speelt daarin een belangrijke rol. In de beginjaren van house bleven het karakter en de persoonlijkheid van de makers meestal verborgen achter white labels en anonieme maxi-singles. Nu is er de drang om een crossover te maken naar rock en durven ze met hun hoofd in videoclips verschijnen. Tot voor kort werd elektronische muziek uitsluitend geprezenteerd via abstrakte computeranimaties waarop de integrale effektenhandel werd uitgeprobeerd. Artiesten als Tricky, Aphex Twin en The Prodigy doorbreken dat cliché en tonen man en paard.
De nieuwe dansmuziek krijgt ook een gezicht als koncertfenomeen. Sinds de opkomst van de nieuwe elektronische muziek bestond er een grote discrepantie tussen de gigantische hoeveelheid muziek en de relatief schaarse live-groepen. Een rockgroep zal eerst veel optreden en vervolgens de nummers op band zetten. Bij elektronische groepen is het net andersom. Daar begint het met registreren en wordt pas achteraf bekeken of de muziek ook live kan uitgevoerd worden. Na veel uitproberen, is er nu een eerste generatie die met een podiumact uitpakt, en die live iets weet toe te voegen aan het albumwerk. Sterke merken als Underworld en The Prodigy durven te improvizeren op het podium en proberen ter plekke andere en nieuwe beats uit. Het lijkt er zelfs op dat het live-ciruit stevig wordt verbouwd. Van de traditionele vertoning van anderhalf uur gaat het naar een avondvullende kombinatie van een koncert en dansen voor en na.
IMPASSE.
Die uitbraakpoging wordt de artiesten in eigen kring niet altijd in dank afgenomen. Er wordt gesproken over vaandelvlucht omdat ze net oversteken naar de wereld die hen altijd heeft genegeerd. En er wordt gezeurd omdat ze alle zelfverheerlijkingsfenomenen koncerten, egokultus van de rockkultuur overnemen. Het zal er niet op verbeteren. Er wordt momenteel namelijk zwaar geboden voor techno-artiesten, en de reklamewereld begint op grote schaal te rekruteren. De intrede van het grote geld wordt door de pioniers angstvallig bekeken. “De onafhankelijke labels zullen slechts overleven als ze risico’s nemen en techno verder ontwikkelen, ” zegt Renaat Vandepapeliere van het wereldwijd gerenommerde label R&S in Trends. “Nu geven majors 150.000 pond per cd aan beginnende techno-artiesten die vroeg of laat toch gedwongen zullen worden om commerciële muziek te maken. De kreativiteit bloedt leeg. “
Er is natuurlijk wat voor te zeggen. Anderzijds leeft het gevoel dat een aantal artiesten eigenlijk niet anders kon. Het konservatisme is namelijk zeer streng in de danswereld. Wie zich ook maar even buiten de geijkte paden en de ongeschreven wetten begeeft, dreigt hiervan het slachtoffer te worden. Organizatoren en dj’s weigeren af te wijken van vastomlijnde stijlvormen en durven niet meer te experimenteren uit angst om publiek kwijt te raken.
De grote doorbraak heeft dan ook wat van een impasse. De pioniers twijfelen aan de kreatieve evolutie en zien het genre doodbloeden, omdat het te snel wil groeien en omdat het potentieel te beperkt en te pril is om die groei te schragen. De artiesten willen een uitweg uit vrees dat ze anders blijven stilstaan. Zij willen zich zeker niet aan banden laten leggen door een achterban die net de volledige vrijheid preekt. Het zijn de mist en de verwarring die oprijzen wanneer een nieuw genre zich doordrukt. Techno is een magneet geworden waar iedereen door aangetrokken wordt, en is een term die nu al zoveel ladingen dekt dat het even betekenisloos zal worden als het woord rock & roll.
ISDN.
De uitkomst is moeilijk te voorspellen maar zal waarschijnlijk eenzelfde wending nemen als gelijkaardige patstellingen in de geschiedenis. Kleine, onafhankelijke labels worden de voedingsbodem en de proeftuin van de grote majors die plukrijp en overstapklaar talent komen weghalen. Heel gemakkelijk zullen ze het niet krijgen. Sommigen zijn al gaan kijken en weer weggelopen. Zo ging Underworld aanvankelijk in op een aanbod van London een dochter van Polygram om vervolgens als de bliksem terug te keren naar de kleine thuisbasis. “London wist helemaal geen raad met de single “Skyscraper”. De plaat bleef zo lang op de plank liggen dat al onze nachtmerries over majors nogmaals bevestigd werden : ze zijn als de dood voor elke inspiratie, ” zegt Karl Hyde in De Volkskrant. “Vanaf het moment dat Junior Boys Own weer overnam, ging het ons voor de wind. Het zoveelste bewijs dat grote maatschappijen niet uit de voeten kunnen met nieuwe muziek.
Wie op zoek is naar ideeën en innovatie moet dus terecht bij de independents. Daar wonen tot nader order de meest vrijgevochten en interessante figuren, die in een ander tijdperk evenveel furore zouden gemaakt hebben met een klavecimbel of een gitaar. Ze leven met en voor hun tijd en brengen sterke ideeën aan. Mits wat geduld en ruimte kunnen ze uitgroeien tot genieën van alle tijden. Aphex Twin alias Richard James werd nota bene door Mojo, een blad voor oude rockers, met Mozart vergeleken. Hij leeft op hetzelfde slapeloze werkritme als de klassieke komponist en maakt aanhoudend beklemmende en intrigerende skeletten met geluid. Alle titels op zijn recentste maxi-single “Ventolin” refereren naar gradaties van astma en zijn extreem claustrofobisch. In de achtergrond is er een aanzet tot melodielijn, vooraan ratelt er perkussie en samen vormen ze texturen die in tienden van sekonden overgaan van helder naar donker.
Of neem het al even geprezen Future Sound Of London, dat niets te maken wil hebben met raves en de traditionele manier van koncerteren. Het duo wil elke traditie in de popwereld overstijgen en een hoogtechnologische relatie opbouwen tussen haar muziek en wie daar naar luisteren wil. Hun koncerten spelen de heren vanuit een opnamestudio die via hoogwaardige telefoonlijnen verbonden wordt met een internationale schare van geïnteresseerde radiostations, kunstgalerijen en koncertzalen. Het pas uitgebrachte “ISDN” is een neerslag van verschillende ISDN-transmissies vanuit de Earthbeat Studio’s in Londen. Er werd een half geïmprovizeerde set gespeeld die onder meer werd uitgestraald naar de Nederlandse VPRO Radio en de Newyorkse koncertzaal The Kitchen. “Er was iets moois voorhanden om allerhande mediaspelletjes rond uit te werken. We konden onszelf uitroepen tot een dijk van een statement”, schrijven ze in het begeleidend cd-boekje. “Maar het was eerder onze bedoeling om weg te raken uit dat grote bastion van de muziekindustrie : het live-koncert. Journalisten die ons live wilden zien, misten de pointe. We wilden een nieuw mekanisme opstarten dat niet gebaseerd was op spektakel. Geen lijfelijke samenkomst en dus geen link met rock’n’roll. “
Het is een houding die veel meer om het lijf heeft dan muziek alleen. Het zijn idealisten die niet alleen extreem ver willen gaan met hun klankonderzoeken, maar die ook een praktische manier aan het zoeken zijn om de vrijheidsidealen van house en techno te realizeren. “Hoe meer de overheid tracht om een greep te krijgen op de kunstenaars, hoe gesofistikeerder onze kommunikatiemiddelen zullen worden. Dansen, drugs, platenfirma’s, MTV of regeringen… artiesten hoeven door niets of niemand aan banden gelegd te worden. “
Jan Delvaux
Pukkelpop prezenteert op zaterdag 26 augustus volgende elektronische groten : Renegade Soundwave, Trans-Global Underground, Dreadzone, The Chemical Brothers en The Prodigy. Plaats van afspraak : Kievit (Hasselt). Inlichtingen : 011-241277
Megatripolis at heaven brain machine : de nieuwe dansmuziek krijgt ook een gezicht als koncertfenomeen.
Aphex Twin : skeletten met geluid.
Dreadzone : een andere manier van musiceren en kommuniceren.
Future Sound Of London : een hoogtechnologische relatie met het publiek.
