Het gerecht is bij het CBO afgestapt om dossiers van rijkswachtkolonel Luyten in beslag te nemen. Maar Luyten slaat terug.
DE KOLONELZIT er als een gewonde soldaat bij. Tijdens een trip voor zijn dertigste huwelijksverjaardag in Zuid-Frankrijk had Herman Luyten niet alleen een ongeval, waardoor zijn nek nog altijd in een verband zit, maar werd hij ook frontaal aangevallen door een Nederlandse krant. Daarna moest kolonel Luyten het meemaken dat ook de Belgische media zijn reputatie, na een steile carrière bij de rijkswacht, in geen tijd kelderden en hem zelfs van drugssmokkel beschuldigden. Dat escaleerde vooral nadat het Antwerpse gerecht, in de rand van het onderzoek naar BOB-adjudant Willy Van Mechelen, huiszoekingen hield in zijn woning en op de Belgische ambassade in Nederland, waar hij sinds 1993 als verbindingsofficier werkt. Dat gerecht is nu ook bij het Centraal Bureau der Opsporingen (CBO) van de rijkswacht in Brussel afgestapt om dossiers van Luyten in beslag te nemen. ?Ik ben, in het heetst van de politieoorlog, slachtoffer van een hetze geworden,? zegt Herman Luyten.
Deze week gaat de kolonel in de tegenaanval. Maandag liet hij de Belgische staat, in de persoon van de minister van Justitie, dagvaarden. Luyten eist dat de minister verhindert dat uit het onderzoek nog enige informatie naar buiten lekt, zoniet moet hij een dwangsom betalen van één miljoen frank ?per lek?. De minister moet bovendien garanderen dat Luyten verhoord wordt en uitsluitsel krijgt vòòr het einde van het jaar net zoals het Hof van Cassatie een termijn opgelegd kreeg om het onderzoek- Di Rupo af te handelen. Tegelijkertijd dagvaardt kolonel Luyten enkele media, niet alleen met de eis om een rechtzetting te publiceren in alle Belgische kranten, maar ook om hen eveneens een dwangsom te laten opleggen van één miljoen frank ?per lek? dat zij verder nog publiceren. Deze zaak zonder voorgaande wordt al deze week voor de Rechtbank van Eerste Aanleg in kortgeding ingeleid.
PSEUDO-KOPER.
Het onderzoek ?ten laste en ten ontlaste? van kolonel Luyten is vooral gebaseerd op verklaringen van drie drugshandelaars. Vorig jaar, toen Van Mechelen voor de invoer van een eerste drugscontainer werd aangehouden, verwees de importeur van die vracht al naar Luyten. Toen daarna de later vermoorde informant Martin Swennen aan het zingen sloeg, beweerde die zelfs dat de kolonel 35.000 gulden had gekregen om een aanhoudingsbevel te laten verdwijnen. Maar de rechtstreekse aanleiding voor de huiszoekingen was dat in oktober jongstleden, een Nederlandse crimineel was opgepakt, nadat een pseudo-koper van de rijkswacht van hem een partij hash had gekocht, die in een container uit Nigeria in de Antwerpse haven was aangekomen. Ook die man legde verklaringen af over Van Mechelen én Luyten.
De omstreden topspeurder Willy Van Mechelen, die in een tumultueuze loopbaan van het ene incident in het andere rolde, werd in juni vorig jaar aangehouden nadat in Antwerpen een container met 3.500 kilogram marihuana onder een lading theebuiltjes uit Cambodja onderschept werd. Na drie dagen werd hij wegens gebrek aan bewijs weer vrijgelaten. In november ’95 werd hij een tweede keer opgesloten, maar drie weken later kwam hij opnieuw vrij. In juli dit jaar belandde hij voor de derde maal in de cel, waar hij nu nog altijd zit. In Antwerpen was in een container met handdoeken uit Guinea twintig ton cannabis ontdekt. De aangehouden smokkelaars zegden dat Van Mechelen de opdrachtgever was. Deze week reist een rogatoire missie naar Guinea, waar intussen al de Duitser werd aangehouden die de container naar Antwerpen zond.
De naam Van Mechelen kwam begin dit jaar ook al aan bod in de Nederlandse onderzoekscommissie- Van Traa over de bijzondere opsporingsmethodes. Vooral de methode van de ?doorgelaten zendingen? kwam toen onder vuur te liggen : de politie verscheepte zelf tientallen containers met drugs naar de criminele markt, met het doel om zo dieper in de drugsmaffia te kunnen infiltreren. Het ?doorlaten? was nodig om infiltranten niet te verbranden. Vooral het zogenaamde ?koningskoppel? van Haarlem, de rechercheurs Joost van Vondel en Klaas Langendoen, was daarin gespecialiseerd. In maart 1995 beweerde Willy Van Mechelen doodsbedreigingen tegen Klaas Langendoen vernomen te hebben. Hij gaf de tip door aan Luyten, die de Centrale Recherche Informatiedienst (CRI) alarmeerde. De kolonel organiseerde op de ambassade ook een bespreking tussen Van Mechelen en de Nederlandse politieleiding.
Het was vooral Willy Van Mechelen zelf die de naam van Herman Luyten in de media lanceerde, in interviews met Knack en NRC-Handelsblad in april. Daarin vertelde hij dat hij samen met Luyten een zogenaamde U-bocht had opgezet : als hij in Antwerpen een informatie van een tipgever bekwam, meldde hij dat aan Luyten in Den Haag, die de tip doorspeelde aan het CBO in Brussel, die de zaak weer aan de rijkswacht in Antwerpen meldde. Waarom zo’n ingewikkelde constructie ? Herman Luyten : ?Omdat hij geen vertrouwen had in zijn collega’s, en omdat hij elk spoor naar zijn informanten wou uitwissen. Als de informatie zogezegd uit Nederland kwam, zou niemand in de richting van zijn tipgevers zoeken.?
VLEESHAAK.
Een andere reden kan zijn dat Van Mechelen sinds 1990 eigenlijk geen recherchewerk meer mocht doen en niet meer met informanten mocht werken. Volgens kolonel Luyten werd de fameuze U-bocht het eerst in september ’94 toegepast : ?Toen heeft Van Mechelen mij ervan op de hoogte gebracht dat hij informatie had over een container hash die het volgend weekend uit Casablanca in Antwerpen zou aankomen. De vracht was bedoeld voor de organizatie van Martin Swennen. Ik heb die informatie genoteerd, maar er ook op aangedrongen dat hij BOB-chef De Backer zou inlichten. De volgende morgen belde kapitein De Backer mij in Den Haag met hetzelfde nieuws. Ook hij vroeg dat ik de tip aan het CBO zou doorspelen, om zo de bron af te schermen. Op 27 september ’94 werd de bewuste container met drugs inderdaad in beslag genomen door de rijkswacht, en één van de twee aangehouden Nederlanders verklaarde dat Martin Swennen de opdrachtgever was.?
Voor Van Mechelen was die eerste U-bocht ook wenselijk omdat hij zijn eigen tipgever aan het verlinken was. De Belgische crimineel Swennen, die aan botkanker leed, werd al lang door Van Mechelen als informant ?gerund?. De onderschepping van de container hash, die hij in september ’94 in de haven moest ?binnentrekken?, zou zware gevolgen hebben. Swennen werd toen langdurig aan een vleeshaak opgehangen in een koelcel. Hij moest de verloren partij ook zelf terugbetalen. Martin Swennen werkte vooral voor de beruchte Octopus-bende van Jo Verhoek, alias de Hakkelaar. Tegen de Hakkelaar is vorige week in Amsterdam een rechtszaak begonnen die in Nederland ?het proces van de eeuw? wordt genoemd. Kroongetuige is de Antwerpse drugsfinancier Fouad Abbas, die zelf vrijuit gaat in ruil voor zijn getuigenis. Octopus heeft honderdduizenden kilo’s ?zwarte Paak? niet alleen met containers, maar met hele schepen uit Pakistan versast. Peetvader Verhoek werd begin dit jaar in Hilversum aangehouden toen hij bij zijn schoonmoeder boven een bord zuurkool met worst naar Studio Sport zat te kijken.
Een tweede gevolg van de onderschepte container was dat Swennen sinds eind ’94 internationaal geseind stond. Volgens zijn latere beweringen zou daar een mouw aan gepast zijn door Luyten bijna 700.000 frank te betalen. En inderdaad blijkt in 1995 gedurende een half jaar het arrestatiebevel tegen Swennen zoek te zijn geweest. Kolonel Luyten : ?Als liaison kon ik nooit in de seiningsprocedure tussenkomen. Dat gebeurt rechtstreeks via het Schengen-informatiesysteem en de Interpol-correspondentie. Voor de seining van Swennen hebben zowel de CRI in Nederland als de Algemene Politiesteundienst in België bevestigd dat ik nooit tussengekomen ben. Wat er dan misgelopen was ? Volgens een onderzoek van de Nederlandse minister van Justitie is het bericht vermoedelijk abusievelijk bij de uitgaande dossiers terechtgekomen. Pas tijdens een steekproefcontrole in september ’95 werd de fout vastgesteld en rechtgezet.?
Eind 1995 werd Martin Swennen door het Hof van Beroep in Brussel bij verstek veroordeeld. Daarna begon Swennen, die ook voor de politie van Rotterdam tipgever was, in Nederland verklaringen af te leggen over Octopus en Van Mechelen. Ook het Antwerpse gerecht kwam in februari ’96 met een rogatoire commissie Swennen in Nederland ondervragen. Op 3 maart werd hij, samen met twee gewapende bodyguards, in de Antwerpse haven aangehouden. Het gerecht beloofde Swennen een deal dat hij op soepelheid zou kunnen rekenen, en opnieuw legde hij verklaringen af. Hij zei dat hij hen op 15 maart in Amsterdam foto’s en bandopnames zou geven om de corruptie van Van Mechelen én een Antwerpse magistraat te bewijzen. Op 14 maart werd hij door twee Nederlandse agenten in Amsterdam afgezet. De volgende nacht, enkele uren voor hij met de Belgische speurders had afgesproken, werd hij doodgeschoten. Zijn woning werd dezelfde dag door criminelen doorzocht, en foto’s of bandjes heeft de politie later nooit meer gevonden.
DUBBEL SPEL.
Vorige week startte in Amsterdam het proces tegen de dader, Ton Van Egmond, die in het café De Blauwe Druif van korte afstand zijn pistool op Swennen leegschoot. Caféklanten hoorden hem zeggen : ?Jij praat met de politie.? Daarna ging hij rustig op een kruk zitten wachten tot hij aangehouden werd. Volgens officier van Justitie Maan was het geen uit de hand gelopen kroegruzie, zoals de dader beweert, maar een ?pure executie.? Swennen had wel zes lijfwachten ingehuurd. In februari, toen hij verklaringen aflegde, verhuisde hij naar de woning van zijn laatste bodyguard, omdat hij daar beter beveiligd zou kunnen worden. Ton Van Egmond runde het textielbedrijfje Pelforth, dat als dekmantel gebruikt werd om drugscontainers in te voeren. Volgens een kladblok, waarin Van Egmond notities schreef over de ?transporten? of ?bakken? (containers), had het milieu ontdekt dat Swennen dubbel spel speelde. Swennen had zelf nog verklaard : ?Sommige van de containers gingen naar Van Egmond. Hij weet van alles af en vult zijn zakken.?
Klikspaan Swennen had echter niet alleen de drugsmaffia, maar ook Van Mechelen in een lastig parket gebracht. BOB-adjudant Van Mechelen verklaarde in april in Knack dat hij het laatste jaar Swennen herhaaldelijk in Nederland ontmoette, maar dat hij zijn dood pas vernam toen hij door kolonel Luyten opgebeld werd. Luyten : ?Ik kreeg op 15 maart een telefoontje van een Amsterdamse politieman. Hij zei mij dat Swennen doodgeschoten was, en vroeg mij om in België te vragen of Swennen nog familie had, en of er meer informatie was over de relatie tussen Swennen en Van Egmond. Na een hele reeks telefoontjes had ik echter nog altijd geen antwoord. Toen heb ik Van Mechelen thuis gebeld. Dat was ongelukkig, omdat Van Mechelen geschorst was. Maar de rijkswachtstaf had er begrip voor. Zij weten dat ik altijd tot het uiterste van de wettelijkheid ga om mijn taak uit te voeren.?
Toch heeft de rijkswacht scherp gereageerd op het initiatief van Luyten, die naar een verdachte nieuws doorbelde over een zaak waarin hij betrokken kon zijn. Kolonel Luyten : ?Maar ik wist toen ook nog van niets ! Ik heb pas in april in Knack gelezen dat Swennen een informant was van Van Mechelen én dat hij tegen Van Mechelen belastende verklaringen had afgelegd. Ik viel van mijn stoel ! Ik heb toen meteen de rijkswachttop gerapporteerd over mijn optreden.? De dood van Swennen ging in maart nog ongemerkt voorbij tot er op 16 april een mededeling van voorzitter Maarten Van Traa van de Nederlandse IRT-commissie werd verspreid. Daarin stond dat informant Swennen het slachtoffer geworden was van een ?liquidatie? en dat hij eerder verklaringen had afgelegd ?over betalingen door hem aan een Belgische politieambtenaar in verband met het doorleveren van containers verdovende middelen.?
Na de Swennen-container in september ’94 zou de U-bocht volgens Luyten nog zes keer gebruikt worden door Van Mechelen. In januari ’95 meldde de BOB-adjudant hem dat een container met hash uit Marokko in Antwerpen zou aankomen. Luyten voerde hierover een bespreking met de politie van Twente en organiseerde een vergadering in Antwerpen. In dezelfde periode meldde Van Mechelen ook een container marihuana uit Columbia. In maart kwam de doodsbedreiging tegen Klaas Langendoen. Verder meldde Van Mechelen informatie over de moord op veearts Karel Van Noppen. Een volgend dossier betrof XTC-producent Jacobus Van Griensven. En op 15 mei 1995 werd nog een laatste container met hash uit Marokko getipt. Kolonel Luyten : ?Telkens heb ik de informatie correct verwerkt en meegedeeld aan de bevoegde instanties. Het was mij echter onmogelijk om ook de afloop te volgen. In 1995 heb ik, in beide richtingen, over liefst 495 dossiers informatie moeten doorgeven, waarvan 184 over drugs?.
PERLOST.
Kolonel Luyten kan nog altijd niet geloven dat Van Mechelen, volgens de verklaringen van Swennen, bijna vijf miljoen frank per drugscontainer zou opgestreken hebben. Luyten : ?Ik ken hem al dertig jaar, en ik heb hem nooit op een leugen kunnen betrappen. Hij kende wel veel incidenten, maar werd nooit veroordeeld.? Herman Luyten zegt dat hij professioneel vaak contacten met Van Mechelen had, maar weinig of niet in de persoonlijke sfeer : ?Begin jaren zeventig, toen ik BOB-chef in Mechelen was, heb ikzelf zijn broer laten voorleiden als verdachte van een gewapende overval op een kaartspeler in Kessel. Dat bracht mij in aanvaring met Van Mechelen, maar later hebben we dat uitgepraat en heeft hij begrepen dat ik als politieman recht door zee ga, hoe pijnlijk dat soms ook is. Hij is maar enkele keren bij mij thuis geweest. Ik woon in Kontich, waar de Van Mechelens vandaan komen. Ik leerde hem al kennen toen hij kandidaat-cavalier was en ik leerling-officier.?
Herman Luyten vertelt emotioneel hoe hij op de kadettenschool kwam, omdat hij als oorlogswees door zijn grootmoeder in Berlaar werd opgevoed en geen geld had om te studeren. In de jaren zeventig kwam hij bij de verkeerspolitie van Wilrijk, en in 1978 werd hij al erg jong chef van het CBO in Brussel, wat hij zou blijven tot 1993, wanneer hij liaison in Den Haag kon worden. Toen hij bij het CBO begon, was er ook nog het Nationaal Drugsbureau, maar na het schandaal rond commandant Leon François die zelf drugszaken ging opzetten werd de narcoticabrigade binnen het CBO ondergebracht. De soms omstreden samenwerking met de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA) werd verder uitgebouwd. Luyten volgde zelf in Amerika een DEA-cursus over de opleiding voor drugsbestrijding, ?samen met gerechtelijk inspecteur Eddy Suys die nu de drugssectie van de 23ste brigade leidt.?
Veel controversen in Europa over onorthodoxe opsporingsmethodes, waardoor de politie soms verweven geraakt met het misdaadmilieu, zijn gerelateerd aan mensen die bij de DEA de mosterd gingen halen. Kolonel Luyten wordt wel eens de uitvinder van het pro-actieve onderzoek in België genoemd. Luyten : ?Ik ben overtuigd dat het goed is om pro-actief te onderzoeken of een milieu tot criminaliteit kan leiden, in de plaats van alleen maar te wachten tot een crimineel feit gebeurt en dan de zaken achterna te hollen. Maar dat onderzoek moet wel in overleg met het gerecht gebeuren. Uiteraard heeft het CBO nauwe contacten met het DEA-bureau op de Amerikaanse ambassade in Brussel. Maar ik heb ook altijd gezegd dat de Amerikaanse methoden door elk Europees land aan de eigen regelgeving getoetst moeten worden. Ik heb de nieuwe opsporingstechnieken in België gemeld, maar ik heb ze zeker niet uitgevonden.?
Vooral de ?gecontroleerde zending? kwam in Nederland in opspraak, omdat er zo tonnen drugs op de markt geraakten. Kolonel Luyten heeft als CBO-chef en als verbindingsofficier nauw meegewerkt aan gecontroleerde leveringen van drugscontainers via de Antwerpse haven. ?Ik schat dat er in de voorbije periode maximum vijf containers per jaar op die manier passeerden, zowel op Belgisch, Nederlands als Frans initiatief. Maar dat gebeurde altijd met toestemming van de bevoegde magistraat. Als het om een internationale doorlevering ging, meldde ik het aan de nationale magistraat. Zo’n transport werd, bijvoorbeeld, tot aan de grens door de Antwerpse rijkswacht geschaduwd, en dan namen Nederlandse collega’s het over. Achteraf vroegen wij altijd een verslag over de inbeslagname en aanhoudingen. Ik kan mij slechts één of twee containers herinneren die men kwijtraakte en die op de criminele markt kwamen. De politiemensen noemden dat een perlost.?
VERTROUWELIJK.
Het Antwerpse gerecht stapte twee weken geleden bij het CBO af om er dossiers in verband met kolonel Luyten op te halen, en vooral dan over één zaak die hem hardnekkig achtervolgt. Het is de zaak van de Herentalse schroothandelaar Danneels die in de gevangenis zit, sinds er in ’93 bij hem een container drugs werd aangetroffen. Na zijn aanhouding verwees Danneels herhaaldelijk naar Luyten. Zegt de kolonel : ?Behalve drie incidentele ontmoetingen, ken ik die man totaal niet. In de jaren tachtig heb ik toevallig tweemaal met hem geluncht, als gast van het ECC-tennistoernooi in Antwerpen. In 1987 ontmoette ik hem tijdens een groepsreis in Zuid-Frankrijk, waar toen wel dertig mensen door een bedrijf waren uitgenodigd. Toen ik in 1993 zijn naam in dossiers van het CBO zag opduiken, heb ik spontaan gemeld dat ik de man had ontmoet en dat ik gegevens kon aanbrengen.? De zaak zorgde bij BOB’ers van Geel en collega’s van het CBO voor enig animo en werd vorig jaar nog door het Comité-P onderzocht.
Volgens de kolonel worden nu ook andere ?oude koeien? door de media uit de gracht gehaald, en hij heeft er schoon genoeg van. Hij zegt dat hij zich heel zijn carrière al gereserveerd tegen de media opstelt, sinds hij begin jaren zeventig achter de schrik van Muizen aanzat, een drievoudige moordenaar. Na de eerste moord had de rijkswacht een goed bandenspoor van de fiets van de dader, maar toen dat nieuws in de krant verscheen, liet de moordenaar prompt de wielen van zijn rijtuig vervangen, waardoor het nog lang zou duren voor hij gevat werd. Toen op 28 september jongstleden het NRC-Handelsblad over zijn rol in de zaak-Van Mechelen berichtte, liet hij de krant in kortgeding een rectificatie opleggen. Volgens de rechter had de krant Luyten ?onterecht in een kwaad daglicht gesteld? door te suggereren dat hij de Nederlandse politie wilde misleiden met de tip over de doodsbedreiging tegen Langendoen om zo de drugsinvoer ongemoeid te laten, want anders zou de politieman zogezegd in gevaar komen.
Maar het ergste ?lek? waar Luyten zich nu aan stoort, is dat alom gezegd wordt wat er tijdens de huiszoekingen bij hem wel gevonden zou zijn. Niet alleen een Octopus-dossier dat volgens Luyten door advocaat Spong aan de Belgische ambassade in Den Haag werd toegezonden om over te maken aan de Belgische autoriteiten maar ook vertrouwelijke verslagen van het Antwerpse parket over het onderzoek-Van Mechelen. Dezelfde teksten zouden ook bij het CBO gevonden zijn. Daarom rijst het vermoeden dat die verslagen van het parket naar het ministerie van Justitie gingen, vandaar naar het ministerie van Binnenlandse Zaken, en zo naar de rijkswacht en Luyten. Maar de kolonel ontkent dat formeel : ?Nooit heb ik zo’n verslagen in mijn bezit gehad. Omdat ik geen inventaris van de inbeslagname heb gekregen, kan men er even goed bezwarende stukken aan toevoegen. Er is alleen een brief van de nationale magistraat, waarin die vraagt of het niet beter is dat ik terugtreed. En dié brief werd door minister Vande Lanotte aan de rijkswachtstaf bezorgd, die mijn bemerkingen vroeg.?
De kolonel gaf op eigen verzoek tijdelijk en voorlopig zijn functie als attaché op, evenals de ermee verbonden diplomatieke onschendbaarheid, maar hij wil zo snel mogelijk naar de ambassade in Nederland terug. Hij hoopt dat het kortgeding tegen de staat en de media alvast verhindert dat hij nog langer misbruikt wordt ?als offer op het altaar van de politieoorlog in België.?
Chris De Stoop
Kolonel Luyten wordt genoemd in een drugsonderzoek : kortgeding over lekken tegen de Belgische staat.
Een kar bewijzen in het proces van de eeuw tegen de Octopus-bende : hash-handel via Antwerpen.
Kolonel Luyten : Een vijftal containers per jaar werden in Antwerpen door de politie doorgelaten.
