Hedendaags populisme kent verschillende betekenissen. Populisten beweren dat zij voor het volk en in naam van het volk spreken. Afstammend van het woord ‘volk’ heeft populisme echter een duidelijk pejoratieve bijklank gekregen. Populisme heeft nog weinig te maken met een politieke ideologie. Het is veeleer een communicatieve, politieke stijl geworden waarbij populisten er niet voor terugschrikken om de ‘persoon-lijke’ mening te laten afhangen van het doel-publiek.
Een populist beweert de democratie te behartigen door zich af te zetten tegen de klassieke partijstructuren, en hanteert daarbij slogans in het belang van ‘de mensen’. Maar ‘de mensen’ bestaan niet. Ze zijn een politieke fictie die gebruikt wordt om inhoudsloze slogans te verheffen tot maatschappelijk relevante hoekstenen. Die techniek is laakbaar en ethisch incorrect. De populist weet immers dat hij over onvoldoende argumenten beschikt en wendt zich noodgedwongen tot sloganeske taal. Gevolg: de kern van maatschappelijk relevante thema’s wordt niet aangeraakt, maar wie de leukste slogan scandeert, wint. Dat daarmee het maatschappelijke probleem niet wordt opgelost, is bijzaak.
De maatschappelijke polarisering heeft tot een groot aantal tegenstellingen geleid. De indruk is ontstaan dat enkel hoogopgeleide, welvarende, jonge en dynamische mensen van belang zijn. Die valse indruk leidt tot negatieve gevoelens bij een grote bevolkingsgroep. Ook de representatieve democratie, geleid door voornamelijk hoogopgeleide mannen van middelbare leeftijd, draagt bij tot een steeds groter wordende maatschappelijke kloof. Wie niet beantwoordt aan het maatschappelijk ideaalbeeld, blijft dikwijls achter met angst, frustratie of boosheid. Populisme werkt als een katalysator die de kiem van deze gevoelens laat uitgroeien tot een volwaardige overtuiging. In plaats van te zoeken naar een constructieve oplossing, versterken populisten angst, haat en frustratie en vergroten ze zo de bestaande maatschappelijke kloof.
Vreemd genoeg lijkt het tegengif voor populisme net datgene wat populisten zogezegd behartigen: een sterke representatieve democratie waarbij de wil van het volk wordt vertaald in een coherent en daadkrachtig beleid. Wanneer het beleid erop gericht is een constructief relevante maatschappelijke dialoog aan te gaan, zal een dogmatisch populisme vanzelf zijn plaats in de maatschappij verliezen. Zo’n constructieve en gefundeerde invulling van het algemeen belang is erop gericht op lange termijn antwoorden te bieden op de hedendaagse maatschappelijke uitdagingen en onthoudt zich van populaire maatregelen, louter ingegeven door electoraal gewin.
In die zin zijn er misschien wel meer populisten dan men op het eerste gezicht zou denken.
FREDERICK ONGENA IS KERNLID VAN DE LIBERALE DENKTANK LIBERALES (WWW.LIBERALES.BE)
door Frederick Ongena
