In de aanloop naar de oorlog kreeg wapeninspecteur Hans Blix niet de tijd om aan te tonen dat Irak geen wapens voor massavernietiging had. In ‘Missie Irak’ haalt hij zijn gram.

Eigenlijk zat zijn carrière erop. Hans Blix (75), voormalig Zweeds diplomaat en grote baas van het Internationaal Agentschap voor Atoomenergie, was met zijn vrouw op reis in het zuidpoolgebied, toen hij Kofi Annan aan de telefoon kreeg. Of hij toch niet de leiding op zich wilde nemen van de inspectieteams die in Irak naar wapens voor massavernietiging zouden zoeken?

Koortsachtig ging Blix met zijn inspecteurs aan de slag. De tijd was kort, want in de buurlanden van Irak kreeg de Amerikaanse en Britse invasiemacht langzaam vorm. Terwijl het Witte Huis op een aanleiding wachtte om aan te vallen, vond Blix niets. De inspecteurs vroegen meer tijd om aan te tonen dat oorlog overbodig was, maar uiteindelijk werden ze zonder pardon opzijgeschoven. Blix en zijn mensen werden voorgesteld als een stelletje onbekwame zielenpoten. Terug in Zweden en diep vernederd schreef hij Missie Irak. Daarin doet hij met diplomatieke precisie verslag van wat zich eind 2002, begin 2003 in de aanloop naar de oorlog met Irak in de coulissen afspeelde.

U geloofde zelf ook lange tijd dat Irak werkelijk over wapens voor massavernietiging beschikte.

hans blix: Dat was tot midden januari 2003 mijn buikgevoel. We onderzochten tegen die tijd ook plekken die ons door inlichtingendiensten waren aangewezen. Nergens een spoor. Er was ook niets te vinden. Het werd weer duidelijk dat met informatie van inlichtingendiensten omzichtig moet worden omgesprongen. Neem dat fameuze Britse dossier waarin staat dat de Irakezen hun wapens voor massavernietiging op drie kwartier in stelling konden brengen. In kwesties van oorlog en vrede, als het leven van tienduizenden mensen op het spel staat, heb ik als burger toch liever dat politieke leiders zich minder om hun marktwaarde bekommeren dan om datgene waar het echt om gaat.

Toch hebt u het over drie plekken waar de inspecteurs wel iets vonden. U maakt niet duidelijk wat precies.

blix: Dat waren in ieder geval geen wapens voor massavernietiging. We vonden raketmotoren die illegaal het land waren binnengekomen, documenten in verband met een nucleair programma en een afvalput vol munitie.

In een toespraak voor de Veiligheidsraad wees de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Colin Powell begin februari 2003 plekken aan waar Irak massavernietigingswapens zou hebben verborgen. Klopt het dat uw inspecteurs verschillende van die plekken op dat moment al hadden onderzocht?

blix: Ja. Maar Powell deed tenminste zijn best. We weten dat hij een hoop andere rotzooi uit zijn toespraak schrapte voor hij hem uitsprak. De Amerikanen wilden zo graag elke kleine aanwijzing als een hard feit interpreteren. Het was zoals met een heksenjacht: het is niet omdat er een zwarte kat over straat loopt dat er een heks in de buurt is.

Is het waar dat vice-president Dick Cheney u tijdens een onderhoud in oktober 2002 zei dat zijn land de inspecties in een slecht daglicht zou plaatsen, als ze voor ontwapening zouden pleiten?

blix: De Verenigde Staten zijn een groot land. De afstand tussen Buitenlandse Zaken en Cheney en het ministerie van Defensie was immens.

Het beeld dat u van de Britse premier Tony Blair schetst, is dat van een bezorgde man.

blix: Blair was bang dat de inspecties geen uitsluitsel zouden brengen. Hij wou een ultiem bewijs, a smoking gun – een pistool dat nog warm was van het schot.

Omdat hij een nieuwe resolutie van de Veiligheidsraad wou, die groen licht gaf voor oorlog?

blix: Hij maakte zich zorgen om het wettelijke kader. De Veiligheidsraad kan als geheel zeggen dat zijn resoluties niet worden nageleefd en dat oorlog gerechtvaardigd is, individuele leden kunnen dat niet. Omdat er uiteindelijk geen nieuwe resolutie kwam, beschouwde de wereld de oorlog niet als legitiem en in strijd met de internationale wet.

Had de oorlog met Irak toch niet als gevolg dat andere landen, zoals Libië, besloten om open kaart te spelen?

blix: Nee. Het zit allemaal ingewikkelder in elkaar. Maar ik begrijp dat de Amerikanen en de Britten het wel graag zo voorstellen.

info Copyright Knack/Newsweek. Bewerkt door Hubert van Humbeeck. Hans Blix, ‘Missie Irak. Achter de schermen van de wapeninspecties’, Uitgeverij Balans, Amsterdam, 295 blz., euro 17,50.

Copyright Knack/Newsweek. Bewerkt door Hubert van Humbeeck