Volgens Paul Virilio evolueert de computercultuur naar een nieuw wereldbeeld : het luminocentrisme.
De computerwerkelijkheid (cyberspace) degradeert het lichaam volgens sommigen meer en meer tot een hinderlijk overblijfsel (meatspace). De Amerikaanse cultuurcriticus Mark Dery (zie Knack nr.8) en de Franse filosoof Paul Virilio zijn allebei begaan met het in kaart brengen van deze dreigende ontlichaming van de mens. Hun interesses lopen blijkbaar zo parallel, dat beide met een gelijknamig boek over cybercultuur uitpakten. ?Escape Velocity?, zoals ?Het digitale lichaam? van Dery in het Amerikaans oorspronkelijk heette, luidt bij Virilio : ?La vitesse de libération?.
Allebei hebben ze het in de titel over een technische term uit het jargon van straaljagerpiloten en astronauten : ?ontsnappingssnelheid?. Dat is de snelheid van de schietstoel of van de raketlancering waardoor piloten zich onttrekken aan de wetten van de zwaartekracht. Bij Dery kan er amper één regel af om dit fysisch principe te verduidelijken (Dery is meer geïnteresseerd in de freakshow dan in de essentie van cybercultuur), terwijl Virilio het fenomeen van ontsnappingssnelheid wel degelijk ernstig neemt.
Virilio citeert uit getuigenissen van Apollo 11-astronauten die de radicaal andere dimensie van deze supersnelle wereld belichten. ?Buzz? Aldrin beschrijft hoe hij op de maan zijn hand uitstrekt en daarbij als het ware doorheen een onzichtbare barrière grijpt, alsof hand en arm zich aan de andere kant van zijn lichaam bevinden. Dit afsterven van het biologische lichaam komt ook ter sprake bij zijn collega Collins die na de maanexpeditie, terug thuis, moest bekennen dat het leek alsof hij nooit weg was geweest maar ook nooit echt op de maan was. Wie zich tegen 28.000 kilometer per uur beweegt, de ontsnappingssnelheid volgens Virilio, komt met andere woorden terecht in een vacuüm aan gene zijde van tijd en ruimte.
Zoals het menselijke lichaam buiten spel wordt gezet door deze ontsnappingssnelheid, zo verstomt het menselijke reactievermogen wanneer het wordt geconfronteerd met de absolute snelheid van digitale bits die tegen lichtsnelheid door glasvezelkabels wordt gejaagd. Virilio meent dat met de digitale lichtsnelheid de ultieme grens is bereikt.
Albert Einstein had het al over de reiziger die tegen een lumineuze snelheid van 300.000 kilometer per seconde de tijd zou kunnen doen bevriezen. Virilio suggereert dat de lichtsnelheid het ijkpunt is van de digitale samenleving en hij stelt voor om naast tijd en ruimte, het begrip ?lichttijd? ingang te doen vinden. Na het geo- en heliocentrisme van vroegere samenlevingsvormen, belanden we nu in een cultuur van het luminocentrisme die volgens Virilio met de maatstaven van vandaag nauwelijks te bevroeden is.
F.H.
Paul Virilio, ?La vitesse de libération?, Galilée, Parijs, 178 blz.
