De invloed van de Oegandese president Yoweri Museveni bestrijkt de hele Centraal-Afrikaanse regio. Inmiddels dient zijn eigen land als model voor het continent, vindt ook staatssecretaris Moreels.
Zeven keer per week staat Chris Katingale op voor het krieken van de dag. In het donker wandelt hij door de bananenplantages langs de rand van het Kibale Nationaal Park, in het westen van Oeganda, of over de smalle paadjes die door het woud van het park zijn gehakt. Meestal keert hij pas ’s avonds laat weer thuis, lang nadat het donker is ingevallen. Katingale volgt al tien jaar een groep chimpansees in het park. De dieren worden bestudeerd door een Amerikaanse onderzoeksploeg en raakten inmiddels al gewend aan de aanwezigheid van spoorzoekers of biologen. Katingale stoort zich niet aan de lange dagen die hij maakt. Hij wordt per uur betaald, en er vallen extra’s te verdienen. Bijvoorbeeld als hij de nesten vindt, waarin de dieren de nacht doorbrengen.
Katingale is nog geen dertig jaar en wil vooruit in het leven. Met het geld dat hij verdiende, kocht hij een koe voor eigen gebruik, en enkele zagen die hij verhuurt aan houthakkers. Nu spaart hij om een deel van zijn huisje om te bouwen tot een pension, en om een taxi te kunnen kopen. Op die manier hoopt Katingale maximaal te profiteren van de groeiende mogelijkheden in Oeganda, het Centraal-Afrikaanse land dat, nadat het in 1962 onafhankelijk werd van Groot-Brittannië, zeven machtswissels kende, waarvan er vier met geweld verliepen.
Pas in 1986 begon een periode van rust en herstel. Toen greep de huidige president Yoweri Museveni de macht na een guerrillaoorlog die vijf jaar aansleepte en waarin zijn bende van dertig man uitgroeide tot een gedisciplineerd leger met tienduizend soldaten. ?Onze president streeft geen buitensporige persoonlijke welstand na,? meent Katingale. ?Hij is begaan met zijn volk. Daarin onderscheidt hij zich van de andere leiders die we hadden.?
KRULSPELDEN IN KROEZELHAAR
Oeganda ligt er bij als één bouwwerf. Wegen worden op grote schaal, maar aan traag tempo geasfalteerd. Overal rijzen huizen uit de grond. De meeste hotels breiden uit. Het toerisme naar buurland Rwanda is stilgevallen, en in Kenia dreigen moeilijkheden dat opent perspectieven voor de vroegere ?parel van Afrika?. In vergelijking met andere landen uit de regio hebben de Oegandezen een verrassend hoge koopkracht. Op de bus van de hoofdstad Kampala naar het stadje Fort Portal in het westen van het land doet een mobiele apotheker goede zaken met middeltjes tegen hoofdpijn en verkoudheid. Tijdens de korte tussenstops kopen de passagiers een brochette met stukjes kip of vlees en een frisdrank van de handelaars langs de weg. Vlak voor hij uitstapt, besprenkelt passagier John Thawite zijn hals en borst met een beetje parfum uit het flesje dat hij kocht voor zijn vrouw. Ze zal in de wolken zijn, voorspelt hij tevreden.
Fort Portal is een schok voor wie geregeld in Afrika rondreist. Tot in het kleinste restaurant schuift er boter op de tafel, als men er een omelet met brood bestelt. De iets betere gelegenheden pronken met een biljarttafel of een doorspoeltoilet. Op de markt zitten verkoopsters met krulspelden in hun van nature uit al kroezende haar. Mannen met groezelige voeten halen met een kruiwagen afval op. Het vlees komt vers uit de slagerij. De supermarkt Andrew & Brothers biedt alles aan wat de buitenlandse bezoeker kan wensen, inbegrepen diepgevroren vlees, en wordt toch door Oegandezen gerund. ?Het Westen denkt nog altijd dat wij niets kunnen en hier alleen maar weg willen,? gromt aannemer Sam Ntungwa, die een restaurant bouwt voor rekening van de uitbater van de supermarkt. ?Ik ben onlangs mijn zuster gaan bezoeken die in Groot-Brittannië woont. Het was verdomd moeilijk om aan een visum te geraken, want de Britten gaan er nog altijd van uit dat elke Oegandees die naar Europa reist, dat doet met de intentie om er te blijven. Dat is niet langer het geval.?
DICTATORS KUNNEN DIEP VALLEN
In de top van een grote vijgenboom zit een gemeenschap van twintig chimpansees van de rijpe vruchten te snoepen. Chimpansee-tracker Katingale wijst een kloek mannetje aan : Starkey. ?Tot voor kort was hij de baas van de gemeenschap, maar hij werd van de troon gestoten door Big Brown, die nu de lakens uitdeelt. Prompt tuimelde Starkey tot helemaal onderaan de sociale ladder, hoewel hij zeker sterker is dan de meeste andere dieren in de groep. Maar zo gaat dat bij de chimpansees.? De mannenwereld kenmerkt zich ook bij de chimpansee door een uitgesproken macho-karakter. Vrouwtjes houden zich gedeisd terwijl de mannen elkaar proberen te imponeren en ruziën. En zoals bij de mens, komt ook in de wereld van de chimpansees regelrechte oorlog voor.
Katingale lacht fijntjes om de overeenkomst tussen zijn chimpansees en de mensenwereld. Ook bij ons kunnen dictators diep vallen. Maar daarop geeft hij geen commentaar. Geen enkele Oegandees praat graag over de vetgemeste demoon Idi Amin, of over Milton Obote, wiens tweede regime, begin de jaren tachtig, het ergste was wat de Oegandese bevolking ooit moest doorstaan. Ooit verweet zijn Amerikaanse werkgever Katingale en zijn collega’s dat ze hem niet hadden ingelicht over een spoorzoeker die veinsde dat hij dagen in het woud rondliep, maar ondertussen gewoon thuis bleef. Katingale had een eenvoudige uitleg klaar : de broer van de man had nog onder Amin gediend, dus was de spoorzoeker potentieel gevaarlijk. De aasetende maraboes zijn nog altijd alomtegenwoordig in Oeganda, tot op de verlichtingspalen van Kampala toe maar onder Amin zouden ze tot grote bloei gekomen zijn.
De ellende uit de tijd van Amin en Obote behoort nog niet helemaal tot het verleden. Op 29 augustus voerde een groepje rebellen van de Allied Democratic Force (ADF) een aanval uit op een dorp, zo’n twintig kilometer ten westen van Fort Portal. Ze stalen, zoals altijd, voedsel en sigaretten, want sinds Laurent-Désiré Kabila in Congo aan de macht kwam, met actieve steun van Museveni overigens, zijn ze van alle bevoorrading afgesneden. Voor ze weer in de bergen van de Ruwenzori verdwenen, schoten ze, nog een gewoonte van hen, een tiental mensen dood. De dag nadien nam het Oegandese leger wraak door in een ander dorp een twintigtal rebellen te verrassen die in een vervallen kerkje voor de regen schuilden. Ze werden zonder pardon doodgeschoten. Het vertrouwen van de bevolking was hersteld.
Ook in het noorden doen zich problemen voor ; meer bepaald met de Lord’s Resistance Army (LRA) van Joseph Kony, die omzeggens elke dag een titel in de Oegandese kranten krijgt. De Oegandezen geloven dat ze weldra ook dit varkentje eens zullen wassen weldra, als die andere vriend van Museveni, kolonel John Garang van de Sudanese People’s Liberation Army (SPLA), zijn lange strijd tegen het Islamitische regime van Sudan met succes kan afronden, zodat ook de LRA het zonder steun zal moeten stellen.
Museveni trekt in de regio aan hoe langer hoe meer touwtjes. Insiders die hem geregeld ontmoeten, noemen hem eerlijk : ?Hij liegt niet, tenzij hij niet anders kan.? Half september convoceerde hij eerst Kabila naar Kampala om te peilen naar diens vorderingen als nog nieuwbakken president van Congo ; en vervolgens majoor Pierre Buyoya, de Tutsi die na een militaire staatsgreep over Burundi regeert en een doorn in het oog is van iedereen die stabiliteit in de regio wenst. Er wordt hardop gefluisterd dat Museveni zelfs militair zou tussenkomen in Burundi, mocht Buyoya blijven weigeren om ernstig met de Hutu-meerderheid in zijn land te onderhandelen.
Museveni is ook goed bevriend met generaal Paul Kagame, de huidige sterke man van Rwanda, die nog minder met uiterlijke welstand begaan is dan zijn mentor. De twee steunden elkaars guerrilla en lagen samen aan de basis van de opstand die Kabila de macht over Congo bezorgde. Museveni zou zich nu zelfs met Kenia bemoeien, waar hij president Daniel Arap Moi met een discrete tussenkomst tot een spontaan aftreden wil bewegen. Waarnemers zien daarin trouwens de enige manier om daar een bloedbad te vermijden.
ZONDER RISICO NAAR HET WERK
Een van Museveni’s prioriteiten en dat ideaal koesteren ook de zakenlui in Fort Portal , bestaat uit de creatie van een supraregionale samenwerking met onder meer vrij verkeer van goederen over de vroegere koloniale grenzen heen. Een Afrikaans machtsblok. Critici, uit onder meer de buitenlandse coöperantengemeenschap, vinden dat Museveni wel heel hoog van zijn toren blaast voor iemand die een derde van zijn land niet onder controle krijgt. Ze wijzen erop dat vele mensen nog altijd geen concreet resultaat zien van de vooruitgang : ze blijven arm.
?Niemand kan ontkennen dat het de jongste vijf jaar beter loopt,? weerlegt Richard Tooro, een onderwijzer die reisagent werd in Fort Portal en zich in ecotoerisme specialiseert. ?Hier in de streek kan 90 procent van de landbouwers hun familie onderhouden met het stuk grond dat ze bewerken. Ook elders is er weinig werkloosheid. Ambtenaren ondervinden moeilijkheden om de touwtjes aan elkaar te knopen, maar de president saneerde de logge overheidsdienst en vele mensen vinden nieuw werk als zelfstandige of in de florerende privé-sector. Vele investeerders van vroeger keren terug. Het gaat misschien langzaam, maar ik weet zeker dat de mensen zich tevreden voelen. Ze kunnen nu tenminste zonder risico naar hun land of hun werk.?
De Mweya-lodge in het Queen Elisabeth Nationaal Park is open voor toeristen, hoewel het park in een zone ligt waar aanvallen van rebellen dreigen. De bezoeker kan er een schitterende boottocht maken over het Kazinga-kanaal met zijn massa nijlpaarden, zijn reusachtige krokodillen en zijn pracht aan watervogels. De populatie van olifanten en antilopen neemt toe, nadat ze jarenlang door losgeslagen soldaten werd gedecimeerd. De stijging van het aantal olifanten en antilopen wordt nog versterkt door de problemen aan de andere kant van de grens. Daar wordt, in het Virunga Nationaal Park van de Congolezen, dezelfde aanslag op de dierenpopulatie gepleegd als destijds in Oeganda. De dieren vluchten naar de veilige zones. Tien jaar geleden was het veilig in Zaïre en onveilig in Oeganda. Nu is dat omgekeerd. Iedereen hoopt dat de frustrerende cyclus tussen welstand en geweld eindelijk doorbroken zal worden, als overal de postkoloniale trauma’s zijn geheeld, de dictatoriale abcessen weggesneden, en pragmatische leiders hun eigen weg bewandelen, wars van (te veel) Westerse bemoeienis.
Het leger meldt discreet present in het park. Alle soldaten de militaire politie inbegrepen zijn vriendelijk. Ze laten zelfs de lokale bevolking met rust. De controle van mannelijke reizigers aan versperringen gebeurt ordelijk en correct. Nogal wat rebellen vermommen zich als boer of arbeider op zoek naar tijdelijk werk, om zo een dorp te infiltreren en onverwacht terreur te zaaien. Vooralsnog bleven aanvallen op toeristen uit. Bijgevolg floreert de lodge. ?Tot voor kort werd ze door de staat beheerd,? legt Tooro uit, ?maar vorig jaar privatiseerde de president vele staatshotels. Ze kostten de overheid een massa geld, omdat de meeste bezoekers hoge ambtenaren waren, die niet wilden betalen. Het personeel toonde dan ook weinig motivatie. Nu betaalt elke bezoeker en doet het personeel zijn best.?
Museveni trekt veel tijd uit voor zijn parlement, en voor zijn koeien. Op de boerderij waar hij dikwijls verblijft, laat hij menige buitenlandse delegatie wachten, omdat hij naar zijn koeien moet. Hij kent de meeste dieren bij naam. Soms blijft hij een week lang onbereikbaar voor buitenlandse bezoekers, omdat hij een sessie houdt, waarin elke parlementair hem apart zijn grieven en verlangens kan overbrieven. ?Ik denk niet dat onze Jean-Luc Dehaene ooit zoiets gedaan heeft,? zegt een Belg met een lange staat van dienst in de regio. ?Nochtans wordt onze premier als een beter democraat dan Museveni bestempeld.?
In de Belgische gemeenschap in Kampala wordt ook gegniffeld om een poging van de Oegandese parlementsleden om de eigen maandwedde op te trekken tot drieduizend dollar : ongeveer honderdduizend frank, naar lokale normen een waar kapitaal. De verwijzing naar onze Vlaamse regering lag zelfs in Oeganda voor de hand.
Dirk Draulans
De Oegandese landbouwers kunnen hun familie onderhouden met de grond die ze bewerken.
De vooruitgang in Oeganda is onmiskenbaar, maar de bevolking profiteert daar nog niet van.
