Op het Theaterfestival in Brussel kreeg Braakland/ZheBilding de Vlaamse Cultuurprijs Podiumkunsten 2011. ‘Zie je wel, sommige mensen hoeven geen BMW.’
De prestigieuze Cultuurprijs Podiumkunsten, een Taalunie Toneelschrijfprijs voor Lied (in 2006) en Hitler is dood (2009), de benoeming tot Leuvens stadstheatergezelschap (2010), de cultuurprijs van de K.U.Leuven (2011) en binnenkort een nieuwe thuis op de Leuvense OPEK-kunstensite: het gaat Braakland/ZheBilding voor de wind. ‘Het overvalt ons allemaal een beetje’, zegt schrijver- regisseur Stijn Devillé, die samen met Adriaan Van Aken en Els Theunis de artistieke leiding van het muziektheatergezelschap uitmaakt. ‘Het legt natuurlijk een zekere druk op ons, maar dat schrikt ons niet af. Doordat we muziektheater maken en in Leuven gevestigd zijn, hebben we ons toch altijd een beetje in de “buitenbaan” van het theater bevonden. Het voordeel is dat je zo in de luwte en wars van elke trend kunt opereren. Maar het nadeel is dat veel mensen nog altijd geen flauw idee hebben van wat we doen. Hopelijk hoeven we nu niet telkens meer uit te leggen wie we zijn.’
Enfin, nog één keer. Omdat het voor Knack is. Braakland/ZheBilding (BZB) werd in 1997 opgericht door Stijn Devillé, Els Theunis en Geert Bové (die later solo als Wayn Traub naam zou maken en nu een eigen gezelschap, Service to Others heeft, nvdr.). ‘Braakland alludeerde op het culturele braakland dat Leuven toen nog was, en Geert maakte toen net een videoproject in een oud modernistisch pand dat we – op z’n Inspector Clouseaus – zhebilding waren gaan noemen’, legt Devillé uit. ‘De eigenlijke start van BZB was toen ik het stuk De Meiden van Jean Genet regisseerde. Ik werkte voor het eerst samen met muzikanten Geert Waegeman en Gerrit Valckenaers, met wie het erg goed klikte. Een tweede cruciaal moment was toen Adriaan Van Aken bij ons gezelschap kwam, in 2001. Ik had hem leren kennen aan het RITS toen hij er zijn hilarische solo “Van Aken, Van Aken, waar zijt ge mee bezig?” bracht waarbij hij, staand achter een microfoon en met een zonnebril met een lichtje erop, een dialoog voerde met zichzelf. Het was een soort klankpoëzie op het Requiem van Mozart. Een derde kantelmoment was Lev (2004), een muzikale roadmovie-op-toneel over Lev Theremin, de uitvinder van de etherfoon, een vroeg elektronisch muziekinstrument.’
Een soundscape volstaat niet
‘Een schepping van ongekende schoonheid, ontstaan uit de perfecte balans tussen muziek en woord. Het maakt van Lev een meesterwerk waar men nooit op uitgekeken raakt’, juichte criticus Guido Lauwaert destijds. Lev was een cruciale voorstelling in de ontwikkeling van de muzikale theatertaal van het gezelschap. ‘We hebben op een bepaald moment beslist om de acteur (Dirk Buyse) achter de microfoon te zetten en over de muziek (Rudy Trouvé en Geert Waegeman) heen te laten praten. In veel ander muziektheater gaat dat anders. Daar merken ze plots dat je door de muziek de acteurs niet meer kunt horen, dus zetten ze de muziek wat stiller en nog wat stiller… En voor je het weet, heb je een soundscape op de achtergrond,’ vindt Van Aken. ‘Wij plaatsen tekst en muziek letterlijk en figuurlijk op hetzelfde niveau. Ze spelen écht samen. Het is een dialoog.’
Acteurs achter de microfoon en een hoop muzikanten: een criticus noemde het onlangs ‘het concept Braakland’. Dat is een verenging van het gevarieerde oeuvre van BZB: van grote ensemblestukken als Hitler is dood (gebaseerd op de Nürnbergprocessen) tot intiem werk als Gevoelige Mensen, van persoonlijk locatietheater zoals Naast (gebaseerd op brieven en voorwerpen van Leuvenaars) tot een groots opgezet project als Dwaallicht op de Zomer van Antwerpen, waarbij acteur Warre Borgmans het publiek doorheen de Elsschotstad gidste. Klonken daar nog doowop-deuntjes, dan raasde de voorstelling Vandenhond gitzwart als portret van een verrechtsende stad. Een sociale bewogenheid die ook sprak uit de strip-met-cd Weer over naar jou. Of uit Immaculata, een voorstelling over schietpartijen op middelbare scholen – die jammerlijk een prelude bleek bij het drama dat Hans Van Themsche aanrichtte.
‘Met die grote verscheidenheid aan voorstellingen hebben we een groep mensen rond ons verzameld met wie het fijn samenwerken is’, zegt Els Theunis. BZB gaat niet gebukt onder het keurslijf van een vast ensemble, maar geniet van de ongedwongenheid van een vriendenkring, die graag en vaak bij elkaar over de vloer komt. Met acteur-makers als Kris Cuppens, Pieter Genard en Sara Vertongen, en de muzikanten Gerrit Valckenaers, Geert Waegeman, Ephraïm Cielen, Youri Van Uffelen, Rudy Trouvé en Mauro Pawlowski.
In tegenstelling tot Vlaamse muziektheatergroepen als LOD en Transparant zoekt BZB zijn muziek niet in de klassieke en operawereld, maar in rock en jazz. ‘Een logische keuze: klassiek is onze wereld niet, daar ligt ons hart ook niet’, aldus Devillé, die zowat opgroeide in de achtertuin van Rock Werchter. Dat blijkt eens te meer uit de nieuwe voorstelling, Luide muziek, die dit weekend in première gaat. BZB werkt ervoor samen met De Figuranten, een sociaal-artistiek gezelschap uit de West-Vlaamse grensstad Menen. ‘De titel van de voorstelling zegt alles: het wordt veel lawaai, van metal tot hardcore musical. Ik doe niets liever dan de theatrale ruimte, die black box waar je stil moet zijn, ontdoen van haar heiligheid’, lacht Van Aken.
Braakland Leuven
Luide muziek wordt de openingsvoorstelling van de nieuwe OPEK-site (Openbaar Entrepot voor de Kunsten) in Leuven. Ondertussen is de studentenstad al lang niet meer het culturele braakland waaraan BZB zijn naam ontleende. De voorbije tien jaar is er veel veranderd, en niet alleen dankzij het ploegwerk van BZB. Ook jongerentheater- en danswerkplaats fABULEUS en de kunsteducatieve organisaties Artforum en Mooss hebben de bodem vruchtbaar gemaakt. Eerst huisden BZB en die organisaties samen in de Molens van Orshoven, maar dat beschermde monument moest gerenoveerd worden. Met OPEK, een voormalig douanegebouw aan de Leuvense Vaartkom, hebben ze een nieuw onderkomen gevonden. Het enorme gebouw omvat behalve ticketbalie en café, zes werkruimtes, twee workshopzalen (ook de dramaopleiding van het Lemmeninstituut krijgt er een klas), twee beeldende ateliers (voor de vzw’s WiSPER en de FactorY), een polyvalente zaal met een 196-tal zitplaatsen, en de kantoren van de zeven organisaties.
Het is één grote kunstensite waar wordt gedacht, gecreëerd en gepresenteerd. BZB brengt er behalve eigen voorstellingen ook soirees met jong talent (onder de titel ‘Vermaak na arbeid’) en ontvangt er enkele gastvoorstellingen van Zuidpool, ’t Arsenaal en Malpertuis. Maar ook tussen de bewoners van het OPEK-huis worden de banden aangehaald. ‘OPEK mag niet alleen een gebouw zijn, het moet een gezamenlijk project worden. De eerste stap is al gezet, met een gemeenschappelijk opgezet leerkrachtentraject. We moeten elkaars troeven gebruiken.’
Het is iets wat BZB ook leert aan bedrijfsleiders. ‘Er wordt de laatste tijd ferm op gehamerd: theatergezelschappen moeten hun centen zelf zien te vergaren, buiten de overheidssubsidies om. In theorie valt daar zeker iets voor te zeggen, wij hebben het in de praktijk geprobeerd’, vertelt Theunis. ‘We hebben iemand aangeworven die zich volledig met fondsenwerving en externe relaties bezighoudt. En wat zie je? Ondanks die intensieve zoektocht halen we daar nauwelijks 2,5 procent van onze inkomsten uit.’ Maar wat wél werkt, zijn de workshops die BZB geeft aan bedrijfsleiders. Theunis: ‘Die gaan over creatief denken, en hoe je kunt omgaan met je werknemers. Onlangs hadden we een hr-manager van een medisch bedrijf die ons vroeg: “Hoe doen jullie dat toch, bekende acteurs en muzikanten voor jullie projecten strikken? Wat wij sommige grote wetenschappers ook bieden – een BMW, bijvoorbeeld – om met ons in zee te gaan, ze weigeren…”‘ Theunis pauzeert even. En dan gedecideerd: ‘Het antwoord is simpel: die mensen willen geen BMW, die willen interessante projecten waar ze hun tanden in kunnen zetten. Zo werkt het bij BZB al jaren.’
OPENINGSWEEKEND OPEK-SITE OP 10 EN 11 SEPTEMBER. PREMIÈRE LUIDE MUZIEK OP 10 SEPTEMBER. INFO:WWW.BRAAKLAND.BE.
DOOR LIV LAVEYNE
