Op zaterdag 13 mei start Amnesty Vlaanderen een campagne rond mensenrechten van vrouwen. Een vier maanden lange aanloop naar de VN-konferentie in Peking.
MENSENRECHTEN VAN VROUWEN. Het lijkt twee keer hetzelfde. Want mensenrechten zijn naar de definitie van de Verenigde Naties àlle rechten die deel uitmaken van de menselijke natuur ; zonder die rechten kunnen wij niet als mensen leven.
De eenvoudige definitie heeft belangrijke gevolgen. Mensenrechten zijn universeel. Ze kunnen dus door niemand gegeven of afgenomen worden. Ze slaan op alle mensen en die moeten ze kunnen opeisen. Of anders gezegd : het land waar iemand woont, staat garant voor de rechten en kan ze niet afnemen. Als een regering zegt dat nationale veiligheid, ekonomische ontwikkeling en kulturele tradities die rechten beperken, schendt ze de fundamentele rechten van mannen, vrouwen en kinderen.
Mensenrechten zijn ook ondeelbaar. De in 26 artikels samengevatte rechten bestrijken alle burgerlijke, politieke en ekonomische rechten van de mens. Geen enkele regering kan één van die rechten opschorten, tenzij de toestand zo ernstig is dat het voortbestaan van een land wordt bedreigd. En zelfs dan moeten de basisrechten leven, vrijheid, veiligheid gegarandeerd blijven. Een noodtoestand mag niet leiden tot discriminatie op grond van ras, kleur, geslacht, taal godsdienst of sociale afkomst.
De Verklaring van de rechten van de mens (1948) was een uitloper van de Tweede Wereldoorlog. Ze kwam tot stand onder invloed van de schok van afgrijzen voor wat totalitaire staten als Duitsland en Japan hun eigen volk en ingezetenen van bezette gebieden hadden aangedaan. Maar nieuw was het streven niet. Doorheen de hele geschiedenis hebben mensen geprobeerd om basisrechten te omschrijven en te doen eerbiedigen.
Dat gelukte jammer genoeg niet zo best. Mensenrechtenorganizaties als Amnesty International dokumenteren elk jaar uitvoerig alle soorten schendingen van de mensenrechten over de hele wereld. In die jaarlijkse samenvatting staan heel verschillende zaken naast elkaar. Tegenover verdwijningen, folteringen en slachtpartijen lijkt het recht om legerdienst te weigeren op het eerste gezicht een detail. Maar het illustreert dat mensenrechten inderdaad universeel en ondeelbaar zijn en dat een schending een schending blijft. Er is geen verschil tussen de pijn en het lijden van een Aziatisch kind dat door een sekstoerist verkracht wordt en de ellende van een Belgisch kind dat door een landgenoot wordt verkracht. Er bestaat geen verschil tussen een westerse vrouw en een niet-westerse vrouw die door haar partner wordt geslagen. Of gelooft iemand dat kultuur, traditie of geld de pijn van het slachtoffer verzacht ?
WESTERS.
Amnesty maakt zich bezorgd om de evolutie die zich aftekent. De jongste jaren stellen vele niet-westerse regeringen dat de universele rechten eigenlijk een westerse uitvinding zijn, die botst met hun kultuur, traditie en/of godsdienst. Dat lijkt aanvaardbaar : kultuur en godsdienst zijn waarden. Maar het betekent dat de discriminatie tegen vrouwen en dissidenten, die in die landen de facto bestaat, via wetten wordt bevestigd. De gevolgen daarvan zijn legio. Die staten zouden dus ongestraft iedere internationale wetgeving mogen schenden en kunnen argumenteren dat het Westen mensenrechten alleen gebruikt als een wapen om zijn zin door te drijven. Want behalve de Verklaring van de rechten van de mens bestaan internationale verdragen ondertekend door vrijwel alle landen die specifiek de rechten van vrouwen en meisjes garanderen. Het is wellicht tekenend dat de Verenigde Naties nog in 1993 officieel moesten verklaren dat “de rechten van vrouwen en meisjes een onvervreemdbaar, integraal en niet te scheiden onderdeel zijn van de rechten van de mens”. En dat ze, afgezien van de internationale verdragen tegen foltering, ook een officiële verklaring uitgaven over de “eliminatie van alle geweld tegen vrouwen”.
Dat geweld bestaat. En het wordt helemaal mogelijk gemaakt als we toestaan dat landen, officieel en legaal, de helft van hun bevolking tot tweederangsburgers verklaren. Vrouwen kunnen hun rechten zelfs de basisrechten dan niet meer opeisen. Veel landen hebben nu al aparte wetten voor vrouwen. Hoe vrij is een vrouw die onder bedreiging van zware straffen en boetes verplicht wordt zich op een bepaalde manier te kleden en te gedragen ? Hoe veilig is ze als haar getuigenis en klacht voor rechtbanken niet telt ? Als de wet toelaat (zelfs aanmoedigt) dat haar man, vader, oom of broer geweld tegen haar gebruikt.
Ook het derde basisrecht leven wordt vrouwen vaak routinematig en onzichtbaar ontzegd. Volgens Unicef, het kinderfonds van de Verenigde Naties, worden jaarlijks minstens een miljoen baby’s vermoord omdat ze meisjes zijn. Minstens een half miljoen vrouwen sterft onnodig bij de geboorte van een kind. Omdat ze ondervoed en verzwakt zijn en geen behoorlijke medische verzorging krijgen of kunnen betalen. Het aantal vrouwen dat verminkt, geslagen, verbrand en verkocht wordt, valt moeilijk te schatten. Maar het loopt volgens de VN in de miljoenen. Kortom : meer vrouwen sterven door discriminatie dan door oorlogen en geweld.
Het jongste jaarverslag van de Wereldgezondheidsorganizatie (WHO) bevestigt het. De WHO zegt dat armoede de eerste doodsoorzaak in de wereld is en schat dat twee miljard mensen in armoede leven. Daarbij worden vrouwen zwaarder geraakt dan mannen. Meisjes worden minder gevaccineerd, ze krijgen minder te eten dan hun broers, ze lopen minder of helemaal geen school omdat ze worden ingeschakeld in het huishouden. In veel landen worden ze verminkt in naam van godsdienst of traditie. Ze worden vroeg uitgehuwelijkt, krijgen teveel en te snel na elkaar kinderen. Hun gezondheid wordt ondermijnd door hard werken, slecht en weinig eten. Als ze ziek zijn, krijgen ze amper medische verzorging. De WHO voegt daar ten overvloede aan toe dat de meeste van die problemen opgelost zouden zijn, mocht de internationale gemeenschap er geld maar vooral aandacht aan willen besteden.
MASKER.
Dat gebeurt voorlopig niet. “Vrouwen zijn onzichtbare slachtoffers, ” stelt Amnesty. In India is een bruidschat officieel verboden. Maar het land, dat zich trots “de grootste demokratie ter wereld” noemt, publiceert cijfers over moorden op vrouwen van wie de bruidschat tegenviel. De meeste moordenaars worden niet gestraft. India tolereert in dorpen niet-wettige rechtbanken van geestelijken die vooral vrouwen veroordelen. In Bangladesh veroordelen geestelijken vrouwen ter dood die voor ontwikkelingsorganizaties werken en “vrouwen mondig maken” en dus de orde verstoren. In Sudan geldt sinds 1991 de islam-wet die vooral vrouwen treft.
De verslechtering van de situatie is een gevolg van politieke en ekonomische feiten, waarop vrouwen (met hun lage status) weinig vat hebben. Het einde van de Koude Oorlog en de ekonomische schokgolven die nieuwe “blokken” creëren, werken overal destabilizerend, maar vooral in arme landen. Etnische en religieuze verschillen en geschillen worden daardoor belangrijk en dat leidt in veel gevallen tot de schending van mensenrechten. Tal van regeringen beperken bovendien de rechten van vrouwen. Of, erger, ze staan stilzwijgend of openlijk de schending van hun rechten toe. In al die gevallen gaat het om landen die de rechten van mensen schenden. Maar vrouwen zijn twee keer het slachtoffer. Als mens en als vrouw.
De Amnesty-publikatie Human Rights are Women’s Right dokumenteert het uitvoerig. Tachtig procent van de vluchtelingen zijn vrouwen en (hun kleine) kinderen. Oorlog jaagt altijd mensen op de vlucht. Maar de lage sociale status van vrouwen brengt met zich mee dat elk konflikt ze het hardst raakt in de botsing tussen de aanvallers : de staat, de politie en het leger. Zelfs in vluchtelingenkampen treft geweld en discriminatie vrouwen, zegt het Hoog kommissariaat voor de vluchtelingen van de Verenigde Naties.
Waar vrouwen als krijgs worden beschouwd, is verkrachting een “normale” oorlogsdaad. Afgezien van de lichamelijke en psychische gevolgen van verkrachting, wacht de slachtoffers vaak ook sociale afstraffing. Verstoting door de familie, en als verstotene geen werk vinden. Bovendien weigeren veel landen asiel aan vrouwen die geweld tegen hen àls vrouw als reden voor hun vlucht opgeven.
DWAZE MOEDERS.
In diktaturen worden alle mensenrechten geschonden. Daar staan vrouwen mee in het verzet, maar zijn ze ook slachtoffers wegens verwantschap met verzetsleiders. Bij omschakeling van diktatuur op demokratie, verdwijnen vrouwen die hun nek uitstaken uit het nieuws. Waar zijn de vrouwelijke dissidenten die in Oost- en Centraal-Europa mee het verzet aanvoerden ? Ze zitten niet in de regeringen, maar lijden wel onder de afschaffing van de sociale voordelen die ze vroeger hadden. Waar zijn de Dwaze Moeders die de diktatuur in Argentinië in het wereldnieuws brachten via hun wekelijks zwijgend protest tegen de verdwijning van hun man, vader en kinderen ? Ze zijn weggeveegd door de amnestiewetten, die de verkrachters en folteraars in naam van politieke en ekonomische stabiliteit witwasten.
“Weinig maatschappijen behandelen hun vrouwen op dezelfde manier als mannen, ” zegt Amnesty. De zoveelste laag van discriminatie, die over de hele wereld geldt. Ook westerse landen durven vrouwen zwaarder dan mannen te bestraffen voor, bijvoorbeeld, dronkenschap of mishandeling. Seksuele vergrijpen tegen vrouwen en kinderen worden daarentegen vaak opvallend mild beoordeeld. In veel westerse landen verdienen vrouwen minder dan mannen voor hetzelfde werk. In steeds meer landen moeten vrouwen hun kinderen alleen opvoeden. Toen Groot-Brittannië een speciale dienst organizeerde voor kind en gezin, volgde overrompeling door vrouwen die eisten dat hun ex-man zou verplicht worden mee te betalen voor de opvoeding van de kinderen. Veel verzoeken werden afgewezen, omdat de ex-man dan geen nieuw leven kon opbouwen. Of de vrouw die de kinderen opvoedde dat wel kon ? Alleen de woedende aktivisten vroegen het.
De campagne die zaterdag start, is de grootste die Amnesty in twee jaar opzet. Ze dient als voorbereiding van de VN-konferentie in Peking en wordt wereldwijd gevoerd. Zo’n vergaderingen zijn belangrijk al was het maar omdat daar op topniveau en onder enorme media-aandacht gepraat wordt over grote problemen van deze tijd. Milieu, oorlog en vrede, overbevolking, mensenrechten.
In Peking gaat het specifiek over vrouwen. Dat is nieuws. Niet alleen omdat de konferentie uitdrukkelijk het recht op gelijkheid en ontwikkeling wil erkend zien. Ook omdat ze het vervolg wordt van de VN-konferentie van Caïro, in september vorig jaar, die ging over bevolking en dus ook over vrouwen. Maar in Caïro boycotte een vreemde alliantie tussen Roomse diplomatie en moslim-fundamentalisten de rechten van vrouwen op onderwijs, politieke en ekonomische gelijkheid. De hete hangijzers vooral gelijkheid van mannen én vrouwen als basisvoorwaarde voor vrede en ontwikkeling werden dan maar doorgeschoven naar de konferentie van Peking.
Of daar alleen mooie beloften uit de bus komen, of echte resultaten hangt onder meer af van de onderwerpen die mensenrechtenorganizaties en vrouwengroepen op de agenda kunnen krijgen. Erg goed ziet het er niet uit. De voorbereidende vergadering in juni vorig jaar aanvaardde alleszins al dat het binnen de nationale bevoegdheid van alle landen ligt om hun vrouwenbeleid te laten afhangen van hun kultuur, waarden en tradities én van hun sociale, ekonomische en politieke toestand. Als Peking de universaliteit en ondeelbaarheid van de mensenrechten niet uitdrukkelijk bevestigt, wordt de grondslag weggeslagen onder de belangrijkste verklaring die de wereldgemeenschap ooit ondertekende. De verklaring dat alle mensen gelijk zijn, vrij zijn en recht hebben op een volwaardig leven.
Misjoe Verleyen
Vrouwen zijn onzichtbare slachtoffers.
Bij konflikten moeten vrouwen en kinderen beschermd worden.
De meisjes in dit gezin krijgen niet half zoveel kansen als hun broers.
Ieder mens heeft recht op een behoorlijk huis.
Opgeleide vrouwen eisen hun rechten op.
Religieus en politiek geweld raakt vooral vrouwen.
