‘Wat is nodig om te regeren?’ vroeg men Gerhard Schröder. Zijn antwoord kwam prompt: ‘Bild, BamS und Glotze’(de tabloids Bild en Bild am Sontag en de televisie)… Zijn democratie en media nog wel compatibel? Over die vraag werd na de vorige verkiezingen druk gedebatteerd, met in het panel dikwijls dezelfde journalisten, tewerkgesteld bij de schrijvende pers, geselecteerd uit de kleine schare die minstens eens per week heel diep nadenkt over zijn maatschappelijke verantwoordelijkheid. De pers, zo luidt hun besluit, heeft ‘een waakhondfunctie’: zij moet de burger toelaten een kritisch en geïnformeerd oordeel te vellen over politiek, beleid en overheid.
Met weer verkiezingen voor de boeg, is dat debat gaan liggen. Men bereidt zich voor. De schrijvende pers wil tonen dat zij informeert, de televisie wil kijkers. VTM plande politiek idool 2004, waarvan de winnaars meteen verkiesbaar op de lijsten zouden staan. Op die manier zou televisie niet alleen het optreden van partijen beïnvloeden, maar welwillend een paar politieke taken overnemen. Men kreeg de zaak niet rond en het plan is voorlopig opgeborgen. Misschien kan VTM de politieke partijen beter overtuigen met een politiek idool dat niet speurt naar nieuw talent, maar oudere, zetelvaste lastposten roemloos afvoert. Dat zou de voorzitters pas helpen. Zo’n publieke vernedering van gevestigde waarden, sluit ook beter aan bij de zurige smaak van het reality-publiek. Hoe dan ook, voorlopig plant de commerciële omroep weinig of niets rond de verkiezingen: voor een bedrijf nog niet eens zo’n gekke optie, goedkoop en winstgevend bovendien, maar sneu voor de VLD. Gaat die het wel sportief oppakken?
Rest de publieke omroep. De VRT wil de kiezers helpen kiezen. De stemtest wordt driewerf herhaald met echte politieke vernieuwing in het verschiet. Vroeger kozen mensen voor een bepaalde partij omdat zij katholiek waren, of precies niet katholiek, arbeider of zelfstandige… kortom, omdat hun partij er was voor mensen als zij. Wie kende nu in detail de programma’s en de standpunten, het gevoerde beleid, de voornemens en de plannen, de kwaliteit van het personeel? Mensen met dat soort kennis werkten doorgaans rechtstreeks of onrechtstreeks voor partijen en kozen, met kennis van zaken, voor hun job. Nu krijgt de stemtester de indruk te kiezen op basis van partijstandpunten. Als dergelijke tests een vast onderdeel van de verkiezingen worden, zorgen partijen er wel voor dat hun standpunten op maat van die spelletjes worden gesneden… en de vragen op maat van hun campagne. Standpunten, ideeën en kandidaten evolueren zo verder naar een waarlijk voorbeeldige banaliteit. Politicologen kunnen alvast in de pen kruipen om het gebrek aan ideologische profilering aan te klagen.
Het komt terug, het mediadebat. Van mensen die verdwaald lopen in de woestijn wordt beweerd dat zij onvermijdelijk van hun baan afwijken, een cirkel beschrijven en uiteindelijk de eigen sporen kruisen. Zo belandt dat debat ook steeds weer bij die kleine schare plichtsbewuste journalisten. Van hen wordt verwacht dat zij media en democratie verzoenen. Is dat nog wel een pertinente verwachting? Wat ernstige journalisten schrijven, heeft immers weinig of geen invloed op de wijze waarop de media in hun geheel het denken en voelen van de doorsneeburger beïnvloeden. Die journalisten werken bovendien voor een publiek dat zich breed informeert en dus minder gemakkelijk wordt misleidt door eenzijdige berichtgeving. Laat die mensen met rust! Laat ze hun ding doen! Als we een kritische waakhond willen, moeten we daar andere instellingen voor in het leven roepen, klokkenluiders meer bescherming bieden bijvoorbeeld. Als we vinden dat de media te veel politieke invloed hebben, moeten we politieke instellingen ontwerpen die minder mediagevoelig zijn.
Vergissen we ons trouwens niet van mediadebat? Hoeveel Vlamingen verwachten van de media een kritische waakhondfunctie? De overgrote meerderheid wil amusement. Zij zitten bijna 20 uur per week voor de televisie en willen zich amuseren. En precies op dat punt falen de media. Zij ontgoochelen de natie. TV-kijken neemt nagenoeg de helft van alle vrije tijd in beslag, maar er is geen enkele andere bezigheid waarvan de mensen vaker zeggen dat ze het gewoon doen om zich niet te vervelen. Daarover moeten we debatteren. De pot op met de kritische waakhond. Een heerlijke nieuwe wereld willen we, nu meteen, toch alleszins nog voor de verkiezingen. Wenst u een heerlijke nieuwe wereld. Ja? Dan bent u van de partij.
Mark Elchardus
