Terwijl in het Vlaamse formatieberaad steeds vaker de splitsinglijstjes opduiken, groeit in Wallonië de consternatie over de politieke koers die het noorden vaart. Drie bevoorrechte Waalse waarnemers over Wallonië, Vlaanderen en het Blok: ‘Blokkers stemmen voor racisten, en dat weten ze heel goed.’
De Walen, dat zijn in het Brussels Media Centre, de thuisbasis van Knack, die mensen aan de overkant van de gang. Soms zien we hen voorbijlopen, een enkele keer slaan we een praatje, maar ideeën wisselen we zelden uit. Behalve de voorbije weken. Sinds 13 juni komen Waalse journalisten, commentaarschrijvers en één keer zelfs een cameraploeg de Vlamingen uitvragen over de opmars van het Vlaams Blok. Want de onstuitbare ruk naar rechts boven de taalgrens vervult de Walen afwisselend met angst, woede en paniek. We peilden tijdens een rondetafelgesprek bij Jean-François Dumon, adjunct-hoofdredacteur van ons zusterblad Le Vif/L’Express, politiek redacteur Francis Van de Woestyne van La Libre Belgique en reportagemaker Jean-Claude Defossé van de RTBF naar het waarom van de Waalse woede.
Defossé was als eerste op de afspraak, vorige donderdag tegen tienen. Hij is het brein achter een reportage die haarfijn blootlegde hoe het Voorpost-verleden en de laakbare ideologie moeiteloos de communicatietraining en de maatpakken van het Vlaams Blok hebben overleefd. De reportagemaker is wat teleurgesteld, want de VRT heeft zijn ontluisterende documentaire zopas voor de tweede keer afgewezen. Hij zucht. ‘Vijgen na Pasen, zeiden ze. Vóór de verkiezingen was het Siegfried Bracke die een heruitzending op de Vlaamse zender had afgewezen. Dat hebben we allemaal al verteld, beweerde hij. Misschien wel, maar toch niet op deze manier.’ Dumon en Van de Woestyne zijn er intussen bij komen zitten, en ze zijn het volmondig eens met hun collega. ‘De Vlaamse media hebben het voor de democratie verknoeid’, zeggen ze in koor. ‘En nu is het te laat om de klok nog terug te draaien.’
Is dat niet wat voorbarig? Het Vlaams Blok zit nog altijd niet in de regering, hoor.
JEAN-CLAUDE DEFOSSé:(Geërgerd) Het is het Vlaams Blok dat in Vlaanderen de pas aangeeft. Niet alleen over de communautaire thema’s, maar ook op alle andere domeinen. Vlaamse politici vragen zich tegenwoordig hardop af of het Blok niet in de regering moet. Maar mensen toch: het Blok zít allang in jullie regering. Zijn ideeëngoed is binnengeslopen bij álle democratische partijen in Vlaanderen. Het Blok marcheert voorop, de rest van de fanfare volgt en niemand zegt dat de muziek hem niet bevalt. Sla er de programma’s van de Vlaamse partijen maar op na, en tel hoeveel ideeën daarin doorgesijpeld zijn die twintig jaar geleden exclusief aan het Blok toebehoorden. Vaak is niet enkel de inhoud overgenomen, maar zelfs de bewoordingen. Laatst hoorde ik Frank Vandenbroucke (SP.A) verklaren dat hij de werkloosheidsuitkeringen wil regionaliseren. Is dat geen door het Blok geïnspireerde communautaire eis, misschien? Wel, dat zijn dus strategische en tactische stommiteiten van formaat! Je overwint je tegenstander niet door zijn ideeën over te nemen, maar door hem frontaal aan te vallen. De Vlaamse politici moeten het Blok nu maar eens aanpakken op wat ze zeggen én op wat ze niet zeggen.
FRANCIS VAN DE WOESTYNE: De Vlaamse politici zijn het Blok inderdaad veel te snel als een normale gesprekspartner gaan beschouwen. Er is misschien een politiek cordon sanitaire, maar een psychologische barrière tussen het Blok en de traditionele partijen is er niet . In de wandelgangen van het Vlaamse of federale parlement staan alle volksvertegenwoordigers met hun Blok-collega’s te ginnegappen. Gewezen staatssecretaris Olivier Deleuze (Ecolo) heeft altijd ronduit gezegd dat hij nooit de hand van een Blokker zou dúrven schudden. Dát is pas een signaal.
JEAN-FRANçOIS DUMON: Ik begrijp nochtans waarom formateur Yves Leterme (CD&V) met het Blok rond de tafel is gaan zitten. Natuurlijk moet hij niet met hen onderhandelen, maar als hij niet naar hun standpunten zou luisteren, duwt hij de partij en haar kiezers in een slachtofferrol. Hij moest de mening van een miljoen kiezers respecteren, hij had geen andere keuze.
DEFOSSé:(Fel) En waarom niet? Uit respect voor de kiezers? Welk respect moet ik hebben voor mensen die stemmen op neonazi’s, racisten en extremisten? Alle buitenlanders weg, alle Walen weg: welke eisen zijn dat eigenlijk, in het eengemaakte Europa van de 21e eeuw? Ik wil nog luisteren naar iemand die voor het Blok heeft gestemd, omdat ik wil weten waarom hij dat heeft gedaan. Maar ik zal de keuze van de Blokkiezers altijd schandalig blijven vinden, zelfs al zijn ze met twéé miljoen. Het respect voor de kiezer van het Blok? Hier heb je mijn respect (steekt de middelvinger in de lucht).
Voorwaar een ongezouten mening. Maar u wilt toch niet beweren dat álle Vlamingen fascisten zijn?
DEFOSSé: Nee, nee. Ik weet ook wel dat driekwart van de kiezers in Vlaanderen níét op het Blok heeft gestemd. Maar ik vind het ook volstrekt onbegrijpelijk dat zoveel Vlamingen vergeten dat er onder dat laagje flamingantisme van het Vlaams Blok een onuitroeibare kern van fascisme zit. Ik heb het hier niet over types als André Leysen, die op zijn zeventiende bij de Hitlerjugend was en daar nu in een boek uitgebreid zijn spijt over heeft betuigd. De harde kern van het Blok en de ideologen van de partij zijn nazi-nostalgici die het verdomd jammer vinden dat het Derde Rijk niet meer bestaat en die op hun bijeenkomsten SS-liederen zingen. Ik kan er niet bij dat niemand in Vlaanderen hen daarop aanspreekt.
Erger nog: veel mensen vinden het kennelijk allemaal heel normaal. Tijdens de voorbereiding van mijn documentaire vond ik in het VRT-archief beelden uit 1996. Een ploeg had de herdenking gefilmd van de executie van August Borms (een Vlaams natio- nalist en collaborateur die met de Duitsers onderhandelde over een Vlaamse staat, en die na de Tweede Wereldoorlog ter dood werd veroordeeld, nvdr ). Ik zag 250 slogans schreeuwende jongens in scoutsuniform, aangevoerd door Wim Verreycken (huidig Vlaams Blok-senator, de vader van Vlaams parlementslid Rob Verreycken, nvdr) . Die manifestatie was bovendien toegestaan door de burgemeester van Antwerpen (SP.A’er Leona De-tiège, nvdr). Ik zou het nog eens willen zien gebeuren dat Jean-Claude Van Cauwenberghe (PS) in Charleroi toestemming zou geven voor een fakkeltocht ter herdenking van Léon Degrelle. Vlaanderen en Wallonië zijn op dat vlak écht twee verschillende planeten, hoor.
Beseffen de kiezers van het Vlaams Blok dan gewoon niet voor wie ze stemmen?
VAN DE WOESTYNE:(Fel) Kom me niet vertellen dat de kiezer niet wéét waar het Vlaams Blok voor staat! Wie voor het Blok kiest, weet dat perfect. Veel beter dan de kiezers van het Front National (extreem-rechts in Wallonië, nvdr). FN-kiezers, dat zijn de werklozen, de paria’s van de maatschappij. Ik wil hen niet goedpraten, maar ik kan geloven dat veel van die kiezers uit onwetendheid stemmen voor extreem-rechts, omdat ze het politieke spel niet begrijpen. Het Blok-electoraat bestaat daarentegen voor een belangrijk deel uit gegoede burgers, en hun stem is een egoïstische stem, ingegeven door de materialistische reflex om niet te verliezen wat ze hebben opgebouwd. Anders dan het Front National is het Vlaams Blok een zeer zichtbare partij. De kiezer kán zich niet vergissen. Hij móét gewoon weten dat het Blok racistisch is, en nationalistisch, en xenofoob.
DUMON: De votes bras d’honneurs (foertstemmen) zijn inderdaad maar een klein deel van het Blok-electoraat. Veel Blokkiezers zoeken een zondebok voor alles wat verkeerd loopt, en ze hebben die gevonden bij de buitenlanders én bij de Walen – als we die eruit gooien, geloven ze, worden we daar allemaal beter van. Ze hebben al één BMW, en ze zijn ervan overtuigd dat ze zonder die verrekte Walen er nog een tweede kunnen kopen.
Misschien is het een kwestie van tijd voor het Front National aan Waalse kant ook dat slag kiezers aantrekt. Wie zegt dat FN over tien jaar niet wordt wat het Blok vandaag in Vlaanderen is: een stemmenkanon dat behalve extremisten en foertstemmers ook de rijke conservatieven aantrekt?
DUMON: Het Front National heeft totaal geen structuur en geen uitgesproken leider. Zijn programma bevat enkel gemeenplaatsen: de partij wil terug naar een periode waarin de landbouw sterk stond en de industrie op volle toeren draaide. FN heeft geen project zoals het Blok, en als het nu aan de macht zou komen, zou het zich compleet belachelijk maken. Het heeft noch de intellectuele, noch de politieke kwaliteiten om mee te regeren.
DEFOSSé:(Schudt heftig het hoofd) Het Front National heeft natuurlijk wél potentieel charismatische leiders. Alleen maken die geen brokken omdat de media hen eendrachtig van het scherm hebben gehouden. Zonder die terughoudendheid had ook het Front National een reuzensprong vooruit gemaakt. We hebben dat in het verleden in Frankrijk gezien: het stemmen-aantal van FN ging daar door het dak toen François Mitterrand meende dat het in zijn kraam zou passen om op televisie met Jean-Marie Le Pen te debatteren. Met het Waalse FN zou dat net zo zijn: ook bij hen zit er zo’n echt tele- visiebeest. Voor de RTBF heb ik een hele reportage over hem gedraaid, maar ik heb beslist om ze niet uit te zenden, want ik wilde hem geen forum geven. Ik wil hem ook niet de gunst verlenen om hier zijn naam te noemen.
En wat zult u doen als hij op een dag een derde van de stemmen haalt?
DEFOSSé:(Beslist) Ik ga ervan uit dat het nooit zover zal komen, áls hij tenminste niet op de televisie komt. Want hoe vormen negen van de tien mensen zich een politieke mening? Ze stemmen op Frank Vanhecke omdat hij aan hun beeld van de ideale schoonzoon beantwoordt, of ze kiezen voor het Blok omdat die partij een Miss België op de lijst heeft staan. Politiek is communicatie, pure cosmetica. En daar heeft de televisie alle troeven in handen: de leiders van een land worden gemaakt op een televisiescherm. In Vlaanderen is het al te laat: de tv-zenders hebben de deur opengezet en de leeuw is binnen. De Vlaamse media hadden de politici van het Blok nooit aan het woord mogen laten, de schrijvende pers had zelfs hun foto’s nooit mogen afdrukken. Tenzij om hen te ontmaskeren. Ze hadden de beelden moeten laten zien van schreeuwende Blokkers met hun nazihelmen. Die zeggen veel meer dan al die diepgravende analyses, die vaak bijzonder interessant en correct zijn, maar nauwelijks impact hebben op het publiek.
VAN DE WOESTYNE: Ook de Vlaamse media hebben het Blok veel te snel als een normale politieke partner beschouwd. Ik kan maar niet begrijpen hoe de Blokkers onder luid applaus de studio’s van De Zevende Dag worden binnengeleid, om daar schermbreed glimlachend hun theaterstukje op te voeren: (imiteert Siegfried Bracke) ‘Dames en heren, drie dagen geleden is zijn partij veroordeeld voor racisme, vandaag zit hij bij ons in de studio. Uw applaus voor Filip Dewinter.’
Maar niet alleen de televisie heeft een rol gespeeld. Bepaalde kranten hebben zich de voorbije jaren ontpopt als ware spreekbuizen van het Blok. Zelf zullen ze dat natuurlijk in alle talen ontkennen, maar de gigantische voorpaginafoto’s van de triomferende Frank Vanhecke op 14 juni logen er niet om. De Vlaamse media hebben het Blok aanvaardbaar gemaakt. Zij zijn verantwoordelijk voor de stijging van het Blok van 14 procent naar een kwart van de stemmen. De media weten het niet meer zo goed, vrees ik: de racistische kant van het Blok willen ze nog wel verketteren, maar de nationalistische trekjes van de partij vinden ze best interessant. Wellicht heeft daarom geen enkele Vlaamse intellectueel het discours van het Blok én de andere Vlaamse partijen ter discussie gesteld na de verkiezingen van 13 juni. In andere landen die een vergelijkbare ruk naar rechts meemaakten, gebeurde dat wél. Toen Jean-Marie Le Pen in Frankrijk de tweede ronde van de presidentsverkiezingen bereikte, stond heel intellectueel Frankrijk op de barricaden. Maar in Vlaanderen bleef het protest gewoon stom: de media die de Blokkers straal zouden moeten negeren, gaven hen juist een forum. Dat zou niet mogen, hè. Misschien vindt u het ondemocratisch van mij, maar ik wil geen democraat zijn tegenover de vijanden van de democratie. Ingaan tegen hun discours vol on n’a qu’à ’s (eenduidige oplossingen voor complexe problemen, nvdr) heeft toch geen zin: tegen simplisme moet de nuance het toch altijd afleg-gen.
Ziet u dan een andere remedie tegen een verdere opmars van het Blok?
VAN DE WOESTYNE: We moeten het Blok niet willen kortwieken, de andere partijen moeten hun politieke terrein op het Blok terugwinnen. Ze moeten, met andere woorden, gaan spelen op het terrein van het Blok. Misschien kunnen ze een voorbeeld nemen aan wat die partij in Antwerpen doet. Ze heeft daar een bijzonder fijnmazig netwerk: als iemand de handtas van een oud vrouwtje pikt, krijgt ze binnen het uur een Blokker op de koffie aan wie ze haar verhaal kan doen. Dat directe contact met de kiezers, dat zouden de traditionele partijen ook moeten herstellen. Vandaag zijn in Vlaanderen enkel de politici van het Blok nog echt zichtbaar, de andere partijen komen alleen in verkiezingstijd tot bij de mensen. Ik weet dat er in Vlaanderen veel geklaagd is over het cliëntelisme van de oude Parti Socialiste – en terecht. Maar dat cliëntelisme, desnoods in een afgezwakte vorm, kan wel de opmars van het extremisme indijken. In Vlaanderen is de slinger gewoon te ver naar de andere kant doorgeslagen: natuurlijk moet een politicus niet mee beslissen over wie een sociale woning krijgt en hoe snel, maar hij mag ook niet alle contact met zijn kiezers verliezen, zoals dat nu in Vlaanderen is gebeurd. We moeten de kiezers weer duidelijk maken dat politici méér zijn dan mensen die ze kennen van de televisie.
DUMON: De Vlaamse politici moeten nu al met hun inhaalbeweging beginnen, anders komen ze weer hopeloos te laat.
En hoe zouden ze dat dan concreet moeten doen?
DEFOSSé:(Diepe zucht) ‘We moeten het beter uitleggen aan de mensen’, hoorde ik enkele politici zeggen op 14 juni. Het spijt me, maar die snappen er dus niks van. Loop met me mee naar de sociale wijk van Anderlecht en ik laat u mensen zien die geen warm water hebben en bij wie de regen door het dak lekt. Denkt u echt dat die mensen zitten te wachten op Jacques Simonet (de scheidende Brusselse minister-president, nvdr), die hen zal uitleggen waarom het op hun kop regent? Die mensen hebben politici nodig die luisteren naar hun echte problemen, in plaats van een vals discours over communautaire regelingen.
Omdat niemand dat snapt, vrees ik het ergste. Essentieel voor de democratische politiek is dat er een redelijk alternatief bestaat. Waar links én rechts in de regering zitten, zoals in Vlaanderen, valt dat alternatief weg. Daarom is het een uitstekende zaak dat Elio Di Rupo (PS) respectievelijk in Wallonië en in Brussel een halve en een hele Olijfboom heeft gevormd: als de kiezer over vijf jaar ontevreden is, kan hij voor een ander kiezen. In Vlaanderen is er in 2009 gewoon geen keuze meer.
VAN DE WOESTYNE: Ik hou nu al mijn hart vast voor de gemeenteraadsverkiezingen in 2006. Dan worden de burgemeesters rechtstreeks verkozen, en ik zie niet in wie Filip Dewinter in Antwerpen van de macht kan houden. Ik begrijp niet waarom de traditionele partijen met die hervorming van de gemeenteraadsverkiezingen hebben ingestemd.
DEFOSSé: Zal ik nog eens een voorspelling doen? Het Blok zal binnenkort van naam veranderen, en enkele details van zijn programma corrigeren. Dat zal het alibi zijn om de partij in de regering toe te laten. Maar het blijven wel dezelfde extremisten, hè, met dezelfde fascistoïde ideeën.
DUMON: Wat zal er in Vlaanderen gebeuren als het Blok in 2006 tien burgemeesters krijgt? Of als de partij na de volgende verkiezingen incontournable wordt in de federale regering? Dan deelt Wallonië onvermijdelijk in de klappen.
VAN DE WOESTYNE: Geen enkele Franstalige partij zal het Blok willen laten deelnemen aan het gezag. Dat zou ten zuiden van de taalgrens een revolutie ontketenen. Ik hoop dat er snel iemand opstaat – een politicus of een intellectueel – die duidelijk zegt dat Vlaanderen met een zwaar probleem kampt. Een nieuwe Louis Michel (MR), die zegt dat we maar beter geen zaken meer kunnen doen met de Vlamingen, dat we niet meer op reis mogen naar de Belgische kust.
DEFOSSé: (Sarcastisch) We hebben er Jörg Haider mee klein gekregen, waarom dan niet het Vlaams Blok?
Ze zullen het u graag horen zeggen aan het Madouplein. Beseft u dat het Blok opleeft bij dit soort Waalse halsstarrigheid?
VAN DE WOESTYNE: (Schudt meewarig het hoofd) Hugo Schiltz (Spirit) zei in De Zevende Dag dat het Blok vijfduizend stemmen wint, elke keer als Elio Di Rupo een institutionele hervorming weigert. Maar dat klopt absoluut niet, hè! De doorsnee Vlaming ligt niet wakker van de staatshervorming: in alle opiniepeilingen over de problemen die Vlamingen bezighouden, staat de staatshervorming helemaal achteraan – na justitie, fiscaliteit, werkgelegenheid, onderwijs. Toch werden de verkiezingen gedomineerd door thema’s als de splitsing van Brussel-Halle-Vilvoorde. Wie wordt er beter van die agenda, denkt u? Niet de democratische partijen, maar het Vlaams Blok. Ik heb nooit gesnapt waarom alle Vlaamse partijen zich in dat communautaire opbod verliezen. En sommige Franstalige politici snappen het ook niet meer. Willen jullie onafhankelijkheid? Of confederalis-me? En als jullie confederalisme willen, wat moet er dan gesplitst worden?
DUMON: De meeste politici zijn die vraag allang voorbij. Twee weken geleden hoorde ik zelfs Elio Di Rupo zeggen: ‘Als de Vlamingen separatisme willen, moeten we dat maar eens van naderbij bekijken.’ Voor mij was dat een historisch moment: de belangrijkste Franstalige politicus van het ogenblik die een scheiding niet langer uitsluit. Tien jaar geleden was zoiets volstrekt onbespreekbaar.
VAN DE WOESTYNE: Eén ding is zeker: de Walen wíllen niet splitsen. Trouwens, de meerderheid van de Vlamingen wil dat evenmin. De aanstokers van de gedachte zijn een paar Vlaamse commentaarschrijvers en hooguit een handvol politici – die van het Blok in de eerste plaats. Een deel van hun kiezers heeft het gevoel dat de Belgische solidariteit hen duur te staan komt.
Hebben ze ongelijk? De miljardenstromen naar Wallonië zijn toch geen fictie?
VAN DE WOESTYNE: Ze worden sterk overdreven: Wallonië neemt hooguit een paar procenten méér uit de sociale zekerheid dan het volgens een strikt mathematische verdeelsleutel zou mogen. Het verschil is trouwens historisch perfect verklaarbaar: de steenkoolmijnen en de staalnijverheid hebben in Wallonië dure zieken achtergelaten. Bovendien is het ooit wel anders geweest. Mijn eigen vader is destijds naar Wallonië getrokken omdat daar werk was en in Vlaanderen niet. Anderhalve eeuw lang was dat zo. Wie beweert dat Wallonië enkel om financiële redenen België wil samenhouden, kijkt dus echt wel niet verder dan zijn neus lang is.
DEFOSSé:(Geïrriteerd) Dat we elke keer die rekening willen maken, is ronduit pervers. We moeten de solidariteit aanmoedigen en niet voortdurend met alle middelen willen aantonen dat ze minder duur is dan de Blokkers beweren. Want dan kiezen we impliciet de kant van het Blok, dat elke vorm van solidariteit wil afschaffen. Dan moeten we Sint-Joost-ten-Node uit het Brussels Hoofdstedelijk Gewest sluiten, omdat die gemeente te duur is voor de rest van het Gewest. Dat kan natuurlijk niet. De sociale democratie is nu eenmaal een systeem van communicerende vaten waarin het geld via financiële transfers naar de regio met de minste voorspoed vloeit. Dat samenlevingsmodel moeten we blijven verdedigen op regionale, nationale, Europese en zelfs wereldwijde schaal.
Als u het zo uitlegt, lijkt het wel een meningsverschil tussen links en rechts in plaats van een Vlaams-Waalse tegenstelling.
DUMON: Ik denk niet dat de tegenstelling tussen het linksere Wallonië en het rechtser georiënteerde Vlaanderen de federale staat aan het wankelen brengt. Het voortdurende gehamer van de Vlamingen op meer onafhankelijkheid zal dat op termijn onvermijdelijk wel doen.
VAN DE WOESTYNE: Daarom wil Di Rupo absoluut dat zijn partij overal aan de macht is en het politieke landschap domineert. Zijn redenering was: we gaan alle Franstalige partijen mee in het bad trekken, de MR op het federale niveau, Ecolo in Brussel en de CDH in Wallonië en Brussel. Op die manier zal er een Franstalig front zijn om deel te nemen aan het forum in de herfst. En daar zullen álle Franstalige partijen op alle Vlaamse eisen kordaat ‘nee’ zeggen.
DUMON: Behalve als ze er zelf beter van worden: een verdere uitbreiding van het Brusselse Gewest zou een nieuwe ronde in de staatshervorming misschien bespreekbaar maken. Of een betere financiering van de Waalse instellingen. Het is niet voor niets dat Yves Leterme nu al proefballonnetjes heeft opgelaten. Want ik vrees dat de situatie op termijn onhoudbaar wordt als de splitsing als een zwaard van Damocles boven alle federale en gemeenschapsregeringen blijft hangen.
DEFOSSé: Ik zal me nog aan een voorspellinkje wagen. Onder druk van het Blok zullen de Vlaamse partijen binnen afzienbare tijd exorbitante communautaire eisen stellen. En de Franstaligen zullen die systematisch van tafel vegen. Het zal duren tot de Vlamingen op een dag de tweederde meerderheid niet meer respecteren die de Grondwet voorschrijft. Die dag zullen ze unilateraal de big bang afkondigen. En die dag houdt België op te bestaan.
Door Frank Demets en Ingrid Van Daele
‘Het Vlaams Blok geeft in Vlaanderen de pas aan.’
‘Tegen simplisme moet de nuance het altijd afleggen.’
‘Op een dag zullen de Vlamingen unilateraal de big bang afkondigen.’
