Op deze pagina worden elke week drie opvallende publicaties – van non-fictie tot fictie, van proza tot poëzie, van tijdschriften tot blogs – besproken. Het enige wat u hoeft te doen is… lezen.
Te groot voor één mens
De Française Hélène wil graag haar Arabische vriendin Faïza (wat ‘De zegevierende’ betekent) bezoeken. Maar die heeft Parijs vijf jaar geleden verlaten. Dus neemt Hélène het vliegtuig naar Saudi-Arabië waar zij, een westerse niet-moslimse alleen, met onverholen vijandigheid wordt bejegend, hoe hard zij ook haar best doet zich, naar het plaatselijke dwangvoorschrift, als wandelende tent te vermommen.
Erger is dat ook Faïza eigenlijk niet zo opgetogen blijkt over haar bezoek. In die vijf jaar is er een voelbare verwijdering tussen hen gegroeid.
Maar waarom is Hélène eigenlijk (tijdelijk, maar toch) zo ver van haar woestijngelijke (huwelijks)leven weggevlogen? Is het echt om Faïza nog eens te zien? Die is ondertussen rijk uitgehuwelijkt en heeft een babydochtertje – maar wie is Hélène om Faïza’s verzekering dat zij hier, in haar geboorteland, waar ze niet eens zelf auto mag rijden, pas écht vrij is, veel vrijer dan in Parijs, in twijfel te trekken?
Het knappe, en licht angstaanjagende, aan de korte roman Zij die zegeviert van Yolaine Destremau is de manier waarop hij, als een rij dominosteentjes, de ene zelfbegoocheling tegen de andere aan laat vallen. Faïza, die in haar jeugd wilde ontsnappen uit haar feitelijke onvrijheid als vrouw in de starre theocratuur Saudi-Arabië, blijkt uiteindelijk niet bij machte over de schaduw van traditie en familie heen te springen – evenmin als, op haar manier, Hélène trouwens, zoals Destremau met behendige spiegelingen tussen beider levens suggereert.
Zonder de ogen te sluiten voor feiten, maar ook zonder te vervallen in ‘zielige moslima’-clichés laat dit sobere, indringende boek zien dat individuele vrijheid overal een precaire en ten dele illusoire zaak is. Vanwege de individuele, maar evenzeer de maatschappelijke moed die ervoor nodig is om haar te bereiken, en de beperkte voorradigheid daarvan. De vrijheid is te groot voor één mens alleen.
Herman Jacobs
YOLAINE DESTREMAU, ‘ZIJ DIE ZEGEVIERT’, UIT HET FRANS VERTAALD DOOR EEF GRATAMA, ARENA, AMSTERDAM, 157 Blz., 16,95 EURO.
Nieuwe Nolens bij De Slegte
Boekhandel De Slegte werd aan het begin van de vorige eeuw opgericht door Jan de Slegte, lantaarnaansteker uit Rotterdam, die in zijn vrije tijd boeken verhandelde. Nu zijn er 22 vestigingen in Nederland en 11 in België. De keten staat vooral bekend voor de aan- en verkoop van tweedehandsboeken en uitgeversrestanten (een eufemisme voor ramsj). In tegenstelling tot tweedehands gaat het bij ramsj om nagelnieuwe, niet meer zo recente uitgaven die wegens matige verkoop door de uitgever werden uitverkocht.
Drie jaar geleden zette Boekhandel De Slegte een eigen poëziereeks op met vooralsnog louter bekende namen. Als vanzelfsprekend mocht Hugo Claus de spits afbijten. Later volgden Gerrit Komrij, Hafid Bouazza en Erwin Mortier. Negen slapeloze gedichten van Leonard Nolens is nummer vijf in het rijtje. Net als de publicaties van zijn voorgangers telt deze bundel een beperkt aantal gedichten – negen, maar dat had u al begrepen – met op de linkerpagina een kladversie in handschrift. Uit Nolens’ hanenpoten blijkt dat hij deze serie eerst Elegie voor mezelf noemde. In de definitieve versie worden ze gewoon genummerd van 1 tot en met 9.
De gedichten, geschreven vanuit het standpunt van een man die de slaap niet kan vatten, zijn op en top nolensiaans: veel ge-ik en ge-jij, en tal van poëtische hoogstandjes: ‘Een man die niet kan slapen is een leegstaand huis / Van ijsberende kamers. En de nacht gaat niet voorbij. / De nacht is woelvlees in schroeiende lakens, het bed / Hierboven is diep in de put. Er staat geen ladder licht.’
De hele maand juni loopt in het Antwerpse filiaal van De Slegte (Wapper 5) naar aanleiding van Nolens’ 60e verjaardag een tentoonstelling met een overzicht van het dicht- en prozawerk aan de hand van manuscripten en boekpublicaties.
Philip Hoorne
LEONARD NOLENS, ‘NEGEN SLAPELOZE GEDICHTEN’, BOEKHANDEL DE SLEGTE, ANTWERPEN, 2007, 24 BLZ., 9,95 EURO.
Jubileum van de waanzin
Vijftig jaar na de eerste uitgave en dertig jaar na zijn overlijden verschijnt een tiende druk van Sonnetten van de kleine waanzin, een hoogtepunt in het oeuvre van Hans Andreus. De ontstaansgeschiedenis van deze 39-delige reeks sonnetten is bekend. Op uitnodiging van Simon Vinkenoog trekt Andreus in 1951 naar Parijs. Hij leert er Odile Liénard kennen, een vrouwelijke collega van Vinkenoog bij de Unesco. Ze wordt Andreus’ grote liefde. In 1953 trekt het koppel naar Rome, waar ze bij Hugo Claus logeren, maar al gauw rijzen er spanningen tussen de geliefden. Tijdens een vakantie op Elba in 1954 valt de ziekelijk jaloerse, almaar neurotischer wordende Andreus zijn Odile aan. In de gezaghebbende Andreusbiografie van Jan van der Vegt staat dat hij haar wou vermoorden, maar zich nog net kon beheersen. Uiteindelijk belandt de dichter in een verzorgingstehuis in Nederland, waar hij wordt behandeld door de psychiater Maarten Lietaert Peerbolte, aan wie dit boek mede is opgedragen. Peerbolte laat Andreus geloven dat diens schuldgevoelens en identificatieproblemen dateren van zijn geboorte, toen hij gescheiden werd van zijn ongeboren tweelinghelft. Na ontslag uit het ziekenhuis volgt de definitieve breuk met Odile. Sonnetten van de kleine waanzin vormen de neerslag van het verwerkingsproces van de liefdeshistorie en ziektegeschiedenis in die woelige jaren, maar gaan onmiskenbaar ook over de prenatale scheiding van die ‘spiegelbroer’, zoals uit enkele sonnetten zeer duidelijk blijkt. Los van al die wetenswaardigheden zijn dit in de eerste plaats natuurlijk sterke gedichten. Andreus’ keuze voor het sonnet is verrassend te noemen. Ze contrasteert met de onrust in de taal, de vragen, de twijfel, het zoeken naar houvast. Alsof de dichter door woorden in een strak keurslijf te stoppen ook orde wou scheppen in zichzelf.
Philip Hoorne
HANS ANDREUS, ‘DE SONNETTEN VAN DE KLEINE WAANZIN’, UITGEVERIJ HOLLAND, 2007, 56 BLZ., 9,90 EURO.
