Een primeur : in Oudenaarde worden op 13 juni diploma’s uitgereikt aan gevangenen.
Hier, in Oudenaarde, worden bijna uitsluitend langdurige, zelfs levenslange straffen uitgezeten. Wegens moord, roofmoord, doodslag, diefstal met geweld en seksuele geweldplegingen. Toch doet de gevangenis van Oudenaarde niet denken aan het inferno van Dante. Wie hier binnenkomt, moet niet alle hoop laten varen. Zeker niet sinds hier zo’n 25 gedetineerden (ongeveer één vijfde van de gasten) de kans grepen om binnen de gevangenismuren les te volgen en examens af te leggen met het oog op het behalen van een wettelijk diploma Hoger Beroeps Secundair Onderwijs (HBSO), een A2-diploma dus.
Het initiatief heeft in Oudenaarde het leven achter de tralies veranderd. En ook de mannen zelf zijn veranderd. Op 8 mei 1996 wilden ze in Knack voor het eerst hun verhaal kwijt. Eén jaar later tonen ze zich mondiger, zelfzekerder, sociaal vaardiger en wijzer geworden. Het weerzien is des te aangenamer. Al blijven de gevangenisplunjes even grijs, de tralies even dik, de stalen deuren even zwaar en de veiligheidsvoorschriften even streng.
Albert (53) is nog altijd dezelfde rondborstige praatvaar, maar voelt zich minder vereenzaamd dan vorig jaar. Walter (31) is minder schichtig en spraakzamer geworden. En met reden. Beiden hebben nu, voor het eerst in een gevangenis, hun HBSO-diploma van sanitair helper (personenzorg) behaald en daartoe, tijdens de voorbije drie jaar, de vereiste examens afgelegd voor de examinatoren van de Examencommissie van de Vlaamse Gemeenschap voor het Secundair Onderwijs, nog steeds beter bekend als de middenjury. ?Wij hebben er hard voor gewerkt en zeker niks cadeau gekregen. Al kwamen de leraars, de leraressen en de examinatoren ons in de gevangenis opzoeken. Sommige gevangenisbewaarders waren misschien zelfs een beetje jaloers, maar dat was echt niet nodig. Want behalve de twee uren studiebegeleiding per week, moest ieder voor zich het in zijn vrije tijd op cel waarmaken. Daarom is dit diploma ook een overwinning op onszelf. En een verrijking, want ik begrijp nu echt meer van de samenleving.? Zegt Albert, die trouwens de leerstof aardrijkskunde in een nu fel begeerde omdat examengerichte syllabus resumeerde.
?Als sanitair helper in de bejaardenzorg hebben wij bovendien een diploma met toekomst,? laat Walter opmerken. ?Ik heb echter vooral geleerd dat ik niet afgeschreven ben, dat ik zelfs verstandiger ben dan ik dacht, nuttig kan zijn en bovendien iets concreets kan goedmaken. Toen ik onlangs voor het eerst na zes jaar voor één dag uit de gevangenis mocht, moest ik vaststellen dat mijn vroegere buurt mij niet meer interesseert. Intussen heb ik een verpleegster met twee kinderen leren kennen en wil ik een nieuw leven beginnen. Toen ik hier opnieuw buiten kwam, heb ik mij zeker twee uren lang door de drukte, het leven, laten overweldigen. De chaos buiten is zo fantastisch, dat ik een dag te laat naar de gevangenis ben teruggekeerd. Nog nooit ben ik ergens zo hartelijk ontvangen als bij mijn vriendin en haar familie.?
Ook Albert heeft zijn eerste stappen buiten de gevangenismuren gezet : voor het eerst na vier en een half jaar cel. ?Ik was bang. Ik vreesde dat iedereen mij zou aanstaren, alsof ik een jodenster op had. Maar neen. De mensen op de stoep, in de winkel en in de bank zegden allemaal heel vriendelijk goedendag. Zelfs toen ik aan het loket vertelde dat ik eigenlijk nog in de gevangenis zit maar, met het oog op mijn voorwaardelijke invrijheidstelling, een bankrekening wou.?
Die voorwaardelijke invrijheidstelling, de VI zoals dat in het jargon heet, houdt hen allen bezig, zeker met de wetswijzigingen die de Dutroux-affaire sorteert (zie kader).
WERKEN AAN DE TOEKOMST
Ook Willem (32) en Alain (33) denken aan hun VI. Willem omdat hij over enkele weken voor het eerst na vijf jaar met verlof mag in het vooruitzicht van zijn voorwaardelijke invrijheidstelling. Alain omdat hij na tien jaar gevangenis met zijn maandelijkse verloven sinds oktober vorig jaar en zijn huwelijk op zaterdag 14 juni, meer dan ooit op zijn VI wacht. Intussen hebben Alain en Willem in de gevangenis hun HBSO-diploma hotelkeuken en gemeenschapsrestauratie behaald. Alain : ?Toen ik hier eind vorig jaar voor het eerst buiten mocht, heeft mijn zelfzekerheid mij verrast. De studie heeft daar zeker mee te maken. En nu ik dit diploma en vooruitzichten in die branche heb, gaat het nog beter. Al heb ik dikwijls willen afhaken. Dankzij mijn vrouw, die ik nu twee jaar ken, en de steun van binnen de muren heb ik gelukkig doorgebeten. Toch geloofde ik aanvankelijk niet dat ik geslaagd was. Ik heb mij in de toiletten afgezonderd om het ten volle te beseffen.?
Willem, de zeebonk : ?Na onze laatste examens was ik leeg. En toch zo blij. Vergeet ook niet dat dergelijke opleiding anders wel 300.000 frank zou kosten. Daarom wil ik in de komende zes maanden ook nog het HBSO-diploma in de richting kantoor behalen. Zo zal ik al die tijd niet uitsluitend aan mijn VI denken en zal ik uiteindelijk ongeveer de helft van mijn gevangenisstraf aan het studeren geweest zijn. En geloof mij, onze basisopleiding is goed. Op aanraden van een bewaarder heb ik mij een Escoffier gekocht en al kunnen vaststellen dat wat wij van de Franse keuken leerden, volledig aansluit bij dit referentiewerk. Als ik echter iemand moet bedanken, dan is het niet Auguste Escoffier maar Karel Van Renghen, onze keukenleraar. Hij was niet alleen geïnteresseerd in onze kookkunstjes maar in onszelf.?
Een compliment dat in de verschillende gesprekken ook andere leerkrachten en personeelsleden te beurt valt ; zij het niet altijd even persoonlijk. Zoveel is duidelijk : het is de gedetineerden, de leerkrachten, de sympathiserende gevangenisbewaarders, de leden van de Observatie- en Behandelings Eenheid (OBE) en ?madamme? in Oudenaarde niet uitsluitend om de studie en het diploma te doen. Kort nadat Lieve Van de Velde eind 1992 de gevangenis in Oudenaarde ging leiden, heeft zij met enkele maatschappelijk geëngageerde ambtenaren en een magistraat, die tevens actief is in de progressieve werkgroep Magistratuur en Maatschappij, het nochtans verouderde Algemeen Reglement van de Strafinrichtingen niet alleen naar de letter maar ook ter harte genomen. Daarin staat dat een gevangenisdirecteur de algemene ontwikkeling en de beroepsopleiding van de gedetineerden moet bevorderen.
Dat in Oudenaarde de daad bij het woord wordt gevoegd, bewijst ook Rik (36). Vorig jaar vertelde hij hier hoe zijn moeder hem destijds karaktergestoord liet verklaren om meer kinderbijslag op te strijken, tot hij op zijn vijftiende in de landloperij verzeilde en in de Inrichting voor Maatschappelijk Onaangepasten in Wortel wetenschappelijk werd vastgesteld dat hem helemaal niks mankeerde. Intussen was hij wel ontspoord. ?Dit is de eerste keer dat ik de kans krijg om te studeren. Daarom heb ik het moeilijk en zoek ik, na het behalen van mijn getuigschriften in wiskunde, aardrijkskunde, Nederlands, Frans en geschiedenis, nog steeds naar de goeie studiemethode. Maar ik heb tijd. Mijn straf is lang genoeg. Voor ik studeerde, was elke dag dezelfde en had ik niks aan mijn leven. Nu werken wij hier echt aan onze toekomst. Dat is meer dan het behalen van een diploma. En dat geeft moed. Ik spaar nu zelfs voor een computer, omdat ik hoop computerprogrammeur of zoiets te worden.? Voor een bodybuilder die ooit op zijn linker voorarm ?I’m born to loose? liet tatoueren, kan dit tellen als repliek van zijn nieuwe ik. Want naar een nieuw ik zijn de meesten hier uiteindelijk wel op zoek.
DE LEERKACHTEN WORDEN VERGOED
Filip (32) die, samen met Rik, de richting kantoor en nu in het bijzonder de lessen informatica, bedrijfsbeheer en Engels volgt, heeft tijdens het voorbije jaar zes maanden niet verder gestudeerd. Hij had problemen met vrouw en kinderen. ?En toch ben ik al achttien maanden clean : geen heroïne of cocaïne meer. Ik heb veel muziek gecomponeerd. Vooral gospelsongs. Op mijn gitaar en synthesizer. Mijn muziek, nu weer de studie en stilaan het vooruitzicht op een nieuw leven houden mij recht. Omdat ik ooit weer een eigen zaak wil, moet ik zeker een HBSO-diploma kantoor behalen en dus verder studeren.?
Dat wil ook Birol (24) nog altijd. Hij heeft het, mede omwille van de taal, al eens moeilijker dan anderen, maar is intussen wel geslaagd in wiskunde, aardrijkskunde en geschiedenis, de Belgische staatshervorming inbegrepen. ?En omdat ik weinig of geen interesse heb voor het politieke nieuws, weet ik soms niet waar dat allemaal op slaat en wordt de leerstof nog zwaarder. Van de examinatoren kregen wij wel te horen dat wij zeer goed voorbereid worden, ja zelfs beter dan leerlingen van buiten de gevangenis. Intussen is ook mijn kennis van het Turks verbeterd omdat ik nu veel brieven schrijf in mijn moedertaal. Ik wil hoe dan ook verder studeren en een A2-diploma hotelkeuken en gemeenschapsrestauratie behalen. Daarom heb ik vorig jaar trouwens mijn overbrenging gevraagd van het open penitentiair schoolcentrum in Hoogstraten naar deze gesloten strafinrichting.?
En er zijn er in Oudenaarde nog zoals Birol. Wat tot voor kort een lovenswaardig experiment was, wordt nu een heus project : in februari heeft de Vlaamse vice-premier en onderwijsminister Luc Van den Bossche (SP) namelijk met de strafinrichting in Oudenaarde een overeenkomst afgesloten waarbij de leerkrachten, die de begeleidingslessen in de gevangenis geven, voor het eerst door het ministerie van Onderwijs zullen vergoed worden zoals het volwaardige leerkrachten en leerlingen toekomt. Zonder deze steun ten belope van iets meer dan een miljoen frank en deze vorm van erkenning had men dit nochtans succesrijk experiment eind dit jaar stopgezet. Het was immers financieel onhoudbaar om het verder te laten bekostigen door de sociale kas der gedetineerden. Die is eigen aan de inrichting en slechts bestemd voor occasionele sociale en culturele activiteiten.
Het opdoeken van dit drie jaar oude onderwijsproject van begeleide zelfstudie ware des te onbegrijpelijker geweest, omdat het beantwoordt aan de behoefte tot betere reïntegratie van gedetineerden, zoals die in juni 1996 in de oriëntatienota over het straf- en gevangenisbeleid van justitieminister Stefaan De Clerck (CVP) werd verwoord. En zoals die verder voorkomt in de memorie van toelichting bij het wetsontwerp over de voorwaardelijke invrijheidstelling, dat in het parlement ter bespreking ligt. Daarin heet het dat ?het intern en extern gedrag (tijdens uitgangspermissies en verloven) van de gedetineerden moet gezien worden in relatie tot de sociale reïntegratie. Daarbij moet niet alleen gedacht worden aan extreem goed of extreem slecht gedrag, waarvan de praktijk leert dat dit kritisch moet benaderd worden, maar ook aan zaken als het volgen van vorming of opleiding…? Alle betrokkenen van de strafinrichting in Oudenaarde bewijzen hoe het moet. En de Vlaamse onderwijsminister Van den Bossche dat het kan.
Frank De Moor
Zij die in de gevangenis van Oudenaarde het A2-diploma van sanitair helper (personenzorg) behaalden, willen niet alleen een nieuw leven beginnen, maar ook iets goed maken.
De sfeer in de gevangenis van Oudenaarde bevordert zeker de studie.
