Met twee opvallende persmededelingen ontkenden de rechtbank van Brussel én de betrokken advocaat dat ze het VRT-programma Koppen over ‘grooming’ wilden verbieden. Maar uit documenten die Knack bezit, blijkt dat er sprake is van een poging tot preventieve censuur.
Het VRT-programma Koppen wilde met de reportage ‘Mag ik je vriend worden?’ onderzoeken hoe volwassenen met een vals profiel op sociale media jongeren verleiden. De redactie maakte een Facebook-profiel aan onder de fictieve naam Thomas Geys. De naam was gekozen omdat hij niet voorkwam op Facebook. Al snel had de onbestaande Thomas Facebookvriendinnetjes bij de vleet, die ook ingingen op voorstellen voor een afspraak.
Op woensdag 2 december om 20.29 uur, net voor de uitzending van Koppen, kreeg de VRT het gerechtelijke bevel om de fictieve naam ‘Thomas Geys’ niet langer te gebruiken, anders volgde een dwangsom van 10.000 euro. Daardoor kon de reportage niet worden uitgezonden, want het hele programma was aan die fictieve naam opgehangen. Het verbod en de dwangsom kwamen er na een procedure met eenzijdig verzoekschrift van ene Thomas Gijs, die vreesde dat hij zou worden verward met het fictieve personage. Hij eiste een dwangsom van 1 miljoen euro per inbreuk, maar daar was de rechter niet op ingegaan.
‘Een paar letters’
De verontwaardiging was groot. De Vlaamse Vereniging van Journalisten vond het censuur, en UGent-professor mediarecht Dirk Voorhoof noemde het een schending van de grondwet en van artikel 10 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens dat de vrijheid van meningsuiting en persvrijheid garandeert. Voor een goed begrip: de reportage vermeldt herhaaldelijk dat het om een fictieve naam gaat, de schrijfwijze is verschillend, en de fictieve Thomas Geys is een jongen van 14 jaar, terwijl de echte Thomas Gijs een 22-jarige student industrieel ingenieur is.
Die beschuldiging van censuur kwam blijkbaar hard aan, want de Brusselse rechtbank verspreidde een persbericht dat ze niet de uitzending had verboden, maar alleen het gebruik van de naam Thomas Geys. Het volstond volgens de rechtbank om de fictieve naam volledig of gedeeltelijk te verwijderen.
De rechter heeft de uitzending wellicht niet bekeken voor ze het verbod oplegde. Als zij dat wel had gedaan, had ze wellicht gezien dat de programmamakers niet zomaar ‘een paar letters’ uit de reportage konden schrappen, en dat er geen verwarring mogelijk was tussen de echte en de fictieve Thomas. De ingreep van een rechter die de VRT verplicht om de inhoud van een programma vanwege eventuele reputatieschade preventief te verwijderen of te veranderen – zonder die inhoud te kennen en zonder verweer van de VRT -, kan omschreven worden als censuur.
Commerciële belangen
Ook het advocatenkantoor dat door Thomas Gijs werd ingeschakeld, verspreidde een persmededeling om ‘een aantal onwaarheden’ in de berichtgeving over de zaak recht te zetten. Gijs’ advocaten beweren dat ze de uitzending niet wilden verbieden, maar alleen vroegen om de naam te wijzigen en ontkennen dat ze 1 miljoen euro eisten.
Het eenzijdig verzoekschrift van de advocaten bewijst het tegendeel. Daarin eisen ze letterlijk: ‘gelet op de duidelijke en reële kans op reputatieschade gezien de associatie die zal plaatsvinden met het vals facebookprofiel en de naam en persoon van eiser,mag de uitzending van deze avond niet uitgezonden worden en dient deze verboden te worden.’ Een uitzendverbod dus. Daar koppelden de advocaten wel degelijk een dwangsom van 1 miljoen euro aan vast. Die claim sloeg bovendien niet alleen op de uitzending zelf. Het verzoekschrift stelde als eis: ‘(…) alsook alle verwijzingen naar de naam Thomas Gijs en/of Thomas Geys in verband met de uitzending van vanavond op het internet en geschreven pers te verwijderen onder verbeurte van een dwangsom van 1.000.000 euro per inbreuk’.
Opvallend detail: het eenzijdig verzoekschrift werd eerst ingediend in naam van vader Aart Gijs, een bedrijfsleider. Ook hij liep ‘een, reële kans op schade aan zijn reputatie’ en eventuele verwarring rond zijn zoon ‘kan dan ook nefast zijn voor de heer Aart Gijs’, aldus het verzoekschrift. Datwekt de indruk dat vooral het commerciële belang van vader Gijs een rol speelde om de uitzending te laten verbieden. De naam van Aart Gijs werd van het officiële document geschrapt en in handschrift vervangen door ‘Thomas Gijs’.
De VRT heeft derdenverzet aangetekend.
DOOR JAN LIPPENS
