Wat ooit met simpele smileys begon, groeit nu snel uit tot een nieuwe wereldtaal. Een vloed van emoji – ‘e’ is ‘beeld’ en ‘moji’ is ’taalteken’ in het Japans – overspoelt chatdiensten en sociale netwerken. Alleen maar banaliteiten? Linguïsten zoeken naar verklaringen voor de triomftocht van de kleurrijke figuurtjes.

De wereld van het digitale flikflooien puilt uit van de bonte figuurtjes. Wie goed geluimd is, verrijkt zijn sms met een gele smiley, een hoofdje dat een kwiek knipoogje

geeft – of dat met lichtrode wangen zijn mond tuit voor een kus

.

De hartjes zijn rood, geel, blauw en groen. Soms worden ze door een pijl doorboord. De verliefden kunnen kiezen. Als het om seks gaat, heeft een licht gekromde aubergine

zich als ondubbelzinnig symbool gemanifesteerd, met als pendant een perzik waarin een fluwelige verticale groef loopt

.

Het afscheid van het liefdesgeluk is daarentegen een harde dobber. Een rood monster misschien

? Of meteen een bom met een smeulende lont

? Nog dit jaar doet de middelvinger ongetwijfeld zijn intrede in de plaatjeswereld van de smartphones.

Wie op zo’n onkiese manier uit het leven van zijn liefste wordt geschopt, is wellicht zelf op vergelding uit. Wat denk je van ‘hoop drek die je bent’? Maar hier schiet de symbolische taal tekort.

– het figuurtje heeft eerder een schattig effect, vooral omdat het hoopje glimlacht.

Emoji heten de figuurtjes die almaar vaker in sms’en, tweets, posts en e-mails opduiken. Ze zijn inmiddels een onontbeerlijk bestanddeel van de chatcommunicatie geworden. De gebruikers worden geconfronteerd met een invasie van kleurrijke emblemen die vaak hele zinnen vervangen en daardoor de eeuwenlange heerschappij van het alfabet betwisten.

Meer dan 1000 symbolen van de nieuwe wereldtaal zijn nu al operationeel, waaronder ook een curiositeit als de Vulcangroet van Mister Spock uit het ruimteschip Enterprise

. Ook etnische verscheidenheid kan worden uitgebeeld: de gezichtjes en figuurtjes bestaan in versies met verschillende huidskleuren.

Op smartphones en tablets zijn de symbolen stuk voor stuk met een vingerklik in handbereik. Op het eerste gezicht lijkt het wel een panopticum van absurditeiten. De vloed van babyengelen

, van glimlachende kattenkoppen

en stripverhaalspoken

in het sms-koeterwaals lijkt iedereen gelijk te geven die de neergang van de geschreven cultuur betreurt.

Maar is dat werkelijk wel zo? Dreigen de simpele emoji op lange termijn de subtiele uitdrukking, de elegante formulering, de geraffineerd geconstrueerde zin te vervangen? Vaklui zijn van het tegendeel overtuigd. ‘Emoji vernietigen geen tradities’, zegt taalonderzoekster Lisa Lebduska van het Wheaton College in de Amerikaanse staat Massachusetts. ‘Ze verruimen de taalkundige mogelijkheden en waarborgen dat de sms’en die we versturen ook correct begrepen worden.’

De wetenschapster dweept met de ‘speelsheid’ van de digitale pictografische wereld. Een degeneratie van de taal kan ze er niet in zien. ‘Mijn studenten zijn enthousiast over de emotionaliteit en de directheid van de emoji’, zegt ze.

Googleprogrammeur Mark Davies verklaart het succes van de figuurtjes op dezelfde manier. Hij is voorzitter van het Unicode-consortium dat de emoji standaardiseert. Ze moeten immers overal hetzelfde betekenen. ‘Emoji zijn het peper en zout van de sms’en’, zegt Davis. Gebaren, mimiek, intonatie – over zulke nuancen beschikt de geschreven taal niet. Vooral in sms’en valt het niet mee om alleen met woorden je gevoelens en stemmingen uit te drukken. Emoji kunnen daarbij helpen. ‘Ze zijn de emotionele stenografie van de onlinecommunicatie’, zegt Davis.

Geen wonder dat de gebruikers in het nut van de emoji geloven. Zowat 200 emoji per seconde vinden via Twitter hun weg in de wijde wereld. Wat de onderzoekers niet verrast. ‘Emoji zijn tegelijk een zeer oud en een zeer nieuw fenomeen’, beweert de Amerikaanse linguïst Ben Zimmer van de softwarefirma Vocabulary.com. De ‘pictografische impuls’, de liefde voor kleine symbolen en tekens, ligt in de menselijke natuur. Ook het schrijfsysteem dat we gebruiken, is immers uit pictogrammen ontstaan. De letter ‘A’ is de afbeelding van een ossenkop die ooit 180 graden werd omgedraaid.

Tegelijk bevredigen emoji de lust om de grenzen van nieuwe technologieën te peilen, zegt Zimmer. ‘Mensen genieten van dit soort communicatief spel, ook omdat we altijd weer falen in het meedelen van onze echte bedoelingen.’

Glimlach van Nabokov

De behoefte om zich ondubbelzinnig uit te drukken is zo oud als de mensheid zelf. De weg van de grottekeningen naar het alfabet is een van de elementairste culturele prestaties die ooit zijn geleverd. Maar de geschreven taal is nog altijd niet perfect. ‘Ik denk vaak dat er een speciaal typografisch teken voor een glimlach zou moeten bestaan’, zei de schrijver Vladimir Nabokov al in 1969.

Zijn wens werd vervuld toen de informaticus Scott Fahlman van de Carnegie Mellon University in 1982 het emoticon creëerde. Fahlman beleefde er lol aan om op het onlineforum van de universiteit sarcastische grapjes met zijn collega’s te delen. Maar blijkbaar werden die vaak verkeerd geïnterpreteerd. Een geïrriteerde Fahlman stelde op een bepaald moment voor om de grappen met de smiley 🙂 te markeren, ernstige zaken daarentegen met een :-(. Het duurde niet lang of ook de knipoog 😉 en het luid lachende 😀 waren geboren.

Hun kleur kregen ze van de Japanner Shigetaka Kurita van de telecommunicatiemaatschappij NTT Docomo. In 1999 wilde het bedrijf de communicatie via mobiele telefoons aantrekkelijker maken. Kurita liet zich inspireren door Japanse manga-stripverhalen en verkeersborden. Hij ontwierp 176 symbolen die slechts twaalf maal twaalf pixels groot waren. De eerste emoji (Japans: ‘e’ is ‘beeld’, ‘moji’ is ’taalteken’) waren gecreëerd en kenden in Japan een weergaloos succes.

De triomftocht over de hele wereld begon pas toen het Unicode-consortium besloot om de emoji in zijn databank op te nemen. De organisatie, die reuzen in de branche zoals Apple, Google, Yahoo en Oracle tot haar leden telde, legt de internationale standaards voor de presentatie van tekst vast. Unicode heeft aan elk letterteken dat waar ook ter wereld gebruikt wordt een bepaald cijfer toegekend. Het resultaat daarvan is dat bijvoorbeeld de letter ‘A’ door elke software ondubbelzinnig als ‘A’ herkend en uitgebeeld kan worden.

Sedert oktober 2010 maken de emoji deel uit van de Unicodes. Een smiley die in China op een obscuur mobieltje ingetikt wordt, blijft daardoor mondiaal een smiley, om het even door welke techniek hij ontvangen wordt. Maar hoe de figuurtjes er precies uitzien, wordt vastgelegd door de designers van de betreffende software. Daarom danst bijvoorbeeld de emoji-danseres in het mobiele bedrijfssysteem van Apple flamenco, terwijl het figuurtje in Android 4.4 eruitziet als John Travolta die door discokoorts overweldigd is.

Het consortium neemt almaar nieuwe emoji in zijn lijst op. Naast de Japanse tekens zijn inmiddels heel wat symbolen uit de windows-schrijfsoorten wingdings en webdings vertegenwoordigd. Het resultaat is een uiterst potsierlijk allegaartje van symbolen. Zeer populair is bijvoorbeeld juist dat hoopje dat je in het Engels heerlijk met andere emoji kunt combineren (

,

,

*).

Waarom glimlacht het hoopje? Heel eenvoudig: in Japan, waar het pictogram vandaan komt, is het een gelukssymbool. Hoe dan ook kun je over de betekenis van de figuurtjes blijven redetwisten. ‘Verschillende culturen kunnen emoji op zeer diverse wijze gebruiken’, zegt linguïst Zimmer. Als voorbeeld noemt hij het symbool van de op elkaar liggende handen

. Terwijl de Japanners die afbeelding als een begroeting interpreteren, zouden andere culturen er biddende handen in zien, zegt Zimmer. Terwijl de Amerikanen op hun beurt de afbeelding soms als ‘high five’ begrijpen.

Andere emoji zijn nog raadselachtiger. Wat betekent bijvoorbeeld het tot nog toe graag als middelvinger-ersatz gebruikte

? Wat betekenen de drie ronde bollen op de stok

? Wat wil de blauwe diamant

ons zeggen**?

En wat ten slotte betekent de ‘zwevende man in kostuum’

, die nog maar heel recent tot de status van een emoji verheven werd? Wie begint te speuren, leert dat jaren geleden een Microsoftmedewerker eens een zwak had voor het Ska-platenlabel ‘2 Tone Records’, waarvan het logo lijkt op de zwevende man. Omdat het zonderlinge figuurtje nu door Unicode geadeld is, heeft het voor altijd een stamplaats in de internationaal gebruikelijke schriftstandaard veroverd.

Emoji Dick

Emoji-fans houden van die kleine, absurde verhalen die er ook toe leiden dat de beeldtaal almaar populairder wordt. In een rondvraag uit 2013 vermeldden 74 procent van de gebruikers in de Verenigde Staten en 82 procent in China dat ze van emoji gebruikmaken. Zowat acht miljard emoji zijn volgens de website emojitracker.com sedert juli 2013 verstuurd. Op dit moment is het lachende gezicht dat huilt van vreugde het populairste symbool ter wereld

.

Verliefden brengen elkaar het hoofd op hol met emoji, en ook voor sexting – ‘dirty talk’ via sms – zijn de pictogrammen geschikt.

beschrijft bijvoorbeeld hoe aubergine en perzik goed in elkaar passen.

Er zijn sociale netwerken waarin uitsluitend emoji gepost kunnen worden, emojicaten of emojli. Wie een lijst met zijn recent gebruikte emoji naar de website emojinalysis stuurt, wordt daar op een analyse van zijn eigen gemoedstoestand vergast.

Ook de kunst heeft de beeldtaal al lang als nieuwe expressievorm ontdekt. Op YouTube vind je muziekvideo’s die uitsluitend met het stijlmiddel van de emoji opereren, bijvoorbeeld een video van Beyoncés hit Drunk in Love. De Tumblrblog ‘Narratives in Emoji’ toont emoji-samenvattingen van de films Titanic en Independence Day.

Zelfs hele boeken zijn al in emoji verschenen. Nadat de Amerikaanse computerexpert Fred Benenson 3500 dollar op kickstarter.com vergaard had, slaagde hij erin om in samenwerking met 800 emoji-enthousiastelingen elke regel van Herman Melvilles Moby-Dick in een reeks emoji te vertalen. Het resultaat heet Emoji Dick, is als gedrukt boek verkrijgbaar en staat inmiddels in de Library of Congress.

Emoji Dick toont echter ook de beperkingen van de nieuwe wereldtaal. Want niemand kan het werk echt lezen.

De eerste regel luidt bijvoorbeeld

. ‘Noem me Ismaël’, moet dat betekenen, dat is de eerste zin van Moby-Dick. Taalonderzoekster Lebduska is sceptisch. ‘Na het ondernemen van heel wat pogingen lees ik nog altijd “telefoon, man met snor, zeilboot, walvis, ok锑 is haar droge commentaar. Zelfs Benenson moest toegeven dat ‘een groot deel van het boek op niets slaat’, vertelt de onderzoekster. Toch is ze geestdriftig. Zelfs als je Emoji Dick als ‘literair afval’ beschouwt, is het toch een ‘dappere excursie in de literair-wetenschappelijke terra incognita’.

Ondertonen

De vraag is of emoji zullen blijven bestaan, althans als complementaire taal. Of zijn het alleen maar modeverschijnselen van de webwereld, te zeer een Spielerei om serieus te worden genomen?

Tyler Schnoebelen, een linguïst van de Amerikaanse elite-universiteit Stanford die nu voor de tekstanalysefirma Idibon werkt, ziet echt wel parallellen met de geschreven taal. Schnoebelen heeft emoticons geanalyseerd en geconstateerd dat het gebruik ervan varieert naargelang van de leeftijd, het geslacht en de sociale status van de schrijver. Ook observeert hij hoe verschillende ‘dialecten’ zich ontwikkelen. En bij de combinatie van verschillende emoji heeft Schnoebelen zelfs een eenvoudige grammatica kunnen samenstellen, waarbij de stemming – die bijvoorbeeld door een huilende smiley of een gebroken hart uitgedrukt wordt – altijd aan de feitelijke mededeling voorafgaat.

Schnoebelen voorspelt een grote toekomst voor de emoji. ‘We hebben leren spreken en we hebben leren schrijven’, zegt de linguïst, maar pas de emoji zouden ons in staat stellen ‘met dezelfde snelheid te schrijven waarmee we spreken’. Dat daarbij heel wat betekenis sneuvelt, vindt de onderzoeker eerder een voordeel omdat ruimte geboden wordt aan ‘dubbelzinnigheden’ en ‘ondertonen’ die tot nu toe in de geschreven taal ontbroken zouden hebben.

‘Emoji zijn lang niet zo ondubbelzinnig als je zou denken’, zegt ook Lebduska. De smiley bijvoorbeeld is in de eerste plaats natuurlijk een symbool van zorgeloosheid. Maar zelfs achter elke smiley loeren altijd de potenties van ironie en sarcasme. De creatieve manier waarop de mensen van emoji gebruikmaken is fascinerend, dweept Lebduska.

Tegelijk dringt de beeldtaal in steeds meer levensdomeinen door. In de discussies over de verruiming van het emoji-vocabulaire gaat het er onder de gebruikers gepassioneerd aan toe. Een van de topthema’s is voedsel. Terwijl er al lang symbolen voor ijs

, spaghetti

en sushi

in het emoji-alfabet bestaan, zijn er nog geen beschikbaar voor hotdogs en taco’s. Dat is een leemte waarover velen bitter klagen, op Facebook bijvoorbeeld onder ‘The Universe Demands a Taco Emoji’. In de volgende Unicode-versie zullen ze nu opgenomen worden, net zoals de eenhoorn, de cricketbat en het nerdgezicht.

‘We krijgen heel veel voorstellen voor nieuwe emoji’, zegt Unicode-voorzitter Davis. De selectie is een evenwichtsoefening, de beslissing hangt af van de vraag of het symbool een leemte vult of toch zo al een ruime verspreiding kent. De makers van Unicode doen ook hun best om voor culturele en etnische diversiteit te zorgen. Naast het christelijke godshuis

moeten er weldra ook symbolen voor de moskee en de synagoge beschikbaar zijn. Davis moet zich plots vooral met huidskleuren bezighouden. Zangeres Miley Cyrus, popicoon van heel wat teenagers, startte in 2012 per tweet een campagne voor meer etnische verscheidenheid in het emoji-universum (#EmojiEthnicityUpdate). Dat offensief kende bijval. ‘Unicode dacht dat wij in plaats van een zwarte persoon twee verschillende draken, negen kattengezichten en drie generaties van een blank gezin nodig hebben’, sakkerde bijvoorbeeld de kleurlinge Sasheer Zamata van de populaire Amerikaanse show Saturday Night Live, ‘zelfs de Black Powervuist is blank!’

Nu staat het Unicode-consortium onder druk om de inderdaad haast altijd blanke emoji-wereld in te kleuren. Vorige herfst maakte het consortium daarom bekend dat het de gebruikers in de toekomst de mogelijkheid zal bieden om de huidskleur van bepaalde emoji te veranderen volgens de Fitzpatrick-scala, een ‘erkende standaard in de dermatologie’. Apple heeft reeds een ‘skin tone modifier’ of huidskleurregelaar voor emoji in een betaversie van zijn bedrijfssysteem opgenomen.

Davis wil er hoe dan ook voor zorgen dat in de toekomst nog meer gebruikers zich in de wereld van de emoji op hun gemak voelen. Het consortium zal zich tot het uiterste inspannen om de beeldcollectie nog ruimer en uniformer te maken, belooft de programmeur. ‘Technisch gezien hebben we in Unicode nog ruimte voor meer dan een miljoen bijkomende tekens’, zegt Davis.

Voor de vrienden van de verzorgde tekst klinkt dat misschien als een dreiging in de oren. Maar taalonderzoekers zoals Lisa Lebduska sussen: ‘Natuurlijk kost het veel minder moeite om een hartje op te sturen dan een liefdesbrief te schrijven, maar ik geloof dat liefdesbrieven desondanks niet zullen verdwijnen.’

Net zoals woorden zijn ook emoji een reflectie van de wereld, zegt Lebduska, en net zoals woorden zouden de tekens het potentieel hebben om ’te beschrijven, te onderzoeken en te binden’.

Of dat werkelijk lukt, ligt in elk geval ook in het oog van de kijker. De Amerikaanse vrouwelijke komiek Ellen DeGeneres vatte het probleem goed samen toen ze recent in haar show aan het publiek vroeg: ‘Wat betekent deze reeks van tekens?’ Vervolgens presenteerde ze een serie emoji

.

‘Voor jonge mensen betekende dat ‘Hallo, op welke dag en hoe laat komt je vliegtuig aan?’, verklaarde DeGeneres.

Voor oudere mensen betekende de serie echter iets totaal anders, namelijk: ‘Mijn toetsenbord produceert alleen nog kleine figuurtjes, wat moet ik doen om mijn toetsenbord weer te normaliseren zodat ik die nonsens niet meer intik? En hoe dan ook: waarom maken ze die telefoons zo klein?’

* Holy shit, shit storm, no shit.

** Japanse deurversiering op nieuwjaar; bontgekleurde rijstballen (Dango), een Japanse specialiteit; Japans symbool voor ‘lieftallig’.

DOOR PHILIP BETHGE