De Finse muziek heeft een comfortabele plaats verworven in het concertcircuit. Finse componisten, solisten en dirigenten laten in superlatieven over zich spreken. Het gaat hier echter niet om een simpele trend. Er is meer.
Sinds 25 jaar kent Finland een boom van talent. Momenteel beschikt het land over een uitzonderlijk groot aantal uitstekende componisten en dirigenten. Velen van hen hebben een succesvolle internationale carrière. Esa-Pekka Salonen bijvoorbeeld werd in 1992 chef-dirigent van het Los Angeles Philharmonic Orchestra, en Sakari Oramo nam in 1998 in Birmingham het dirigeerstokje over van Simon Rattle. De spraakmakende componisten Kaija Saariaho en Magnus Lindberg werken al meer dan 20 jaar in Parijs. Van daaruit kunnen zij makkelijker contacten onderhouden met de muziekwereld die hen continu opeist en met opdrachten overstelpt. Ons land haalde ook een belangrijke Fin binnen: Mikko Franck. Hij werd tot chef-dirigent van het Nationaal Orkest van België (NOB) benoemd en woont sindsdien in Brussel. En dan is er bijvoorbeeld nog Kari Kriikku, die in 2001 door het veelgeprezen Engelse magazine Grammophone werd uitgeroepen tot beste klarinettist ter wereld.
Finland staat duidelijk voor kwaliteit, en dat weten ze in Brugge ook. Binnenkort wordt de musicus voor de tweede keer ontvangen in het Brugse Concertgebouw. Kari Kriik-ku was er al eens te gast in februari, als solist in het Klarinetconcerto van Kimmo Hakola met het NOB. Nu speelt hij mee in het drieluik Danel im Herbst. De 4 strijkers van het sublieme Danel Kwartet krijgen tijdens drie najaarsconcerten telkens een beroemd Fins solist op bezoek, om samen (onder meer) Finse hedendaagse muziek te spelen.
Finland speelde de laatste jaren een belangrijke rol in de bepaling van de concertprogramma’s. De Finnen tonen bijzonder veel interesse voor klassieke muziek, zelfs voor hedendaagse muziek. De zalen zitten vol en het zeventigtal festivals dat tijdens de zomermaanden wordt georganiseerd, kan ieder jaar op een enthousiast publiek rekenen.
Nuttig werk
Seppo Kimanen (51), sinds 25 jaar cellist van het Sibelius Quartet en de eerste solist op bezoek in de reeks Danel im Herbst, wijdt het Finse succes aan de toegankelijkheid van de muziek en de kwaliteit van de uitvoeringen. Hij spreekt over een symbiose tussen componist en publiek. ‘Ik weet niet hoe het in België is, maar wij Finnen hebben werkelijk een gemeenschappelijk begrip van en een gezamenlijke interesse voor de hedendaagse muziek. Onze componisten schrijven blijkbaar werken die de Finse toehoorder raken. Ze hebben voeling met wat er in de hedendaagse maatschappij omgaat, en verwerken dat bijvoorbeeld in de opera. En omdat ze nuttig werk verrichten, steunt de overheid hen. De componisten krijgen een maandloon, waardoor ze geconcentreerd en gemotiveerd kunnen werken. De overheid zorgt er bovendien voor dat concerten en opera voor iedereen betaalbaar worden. De opera The Last Temptations (1975) van Joonas Kokkonen werd vorig jaar meer dan 200 keer uitgevoerd. Een miljoen Finnen zijn gaan kijken en hebben ervan genoten. In Finland is cultuur helemaal niet elitair!’
Kimanen heeft iets tegen elitarisme. Toen de cellist eind jaren ’60 een artikel las, waarin een journalist stelde dat opera en klassieke muziek elitaire kunstvormen zijn, wilde hij het tegendeel bewijzen. ‘Muziek is voor iedereen, ongeacht de sociale klasse’, vond hij. Om dat te kunnen aantonen, wilde Seppo Kimanen een muziekfestival uit de grond stampen op een plek waar geen traditie van klassieke muziek bestond. Het werd Kuhmo, een afgelegen dorpje aan de Russische grens, op 600 km ten noordoosten van Helsinki. Daar organiseerde hij in 1970 het inmiddels wereldvermaarde Kuhmo-festival. Aanvankelijk ging het om een kleinschalig project, acht concerten in de plaatselijke kerk en school door slechts enkele muzikanten – onder wie Kimanen zelf, zijn echtgenote en de Japanse violiste Yoshiko Arai. Het budget: 100 euro. Elf jaar geleden kwam er een echte concertzaal en groeide Kuhmo uit tot een van de belangrijkste kamermuziekfestivals ter wereld, met 170 musici en 100 concerten, verspreid over twee weken, en met een kostenplaatje van 1 miljoen euro. Jaarlijks trekt het om en bij de 45.000 bezoekers, van wie 95 procent Finnen. Naast het klassieke repertoire, kun je er kennismaken met nieuwe muziek uit Finland en andere landen. Daarmee is de stelling bewezen dat kunst niet elitair hoeft te zijn. Voor wat hij met weinig geld en heel veel overtuiging verwezenlijkte, kreeg Kimanen in 1986 de Pro Finlandia Medal en in 1988 de Staatsprijs voor Muziek.
De derde gastmuzikant in de reeks, naast Kimanen en Kriikku, is de pianist Juhani Lagerspetz. Hij speelt al 20 jaar in Kuhmo en kent naar verluidt alle kamermuziek, welke stijl dan ook. Een klassemuzikant zonder sterallures. ‘Daar heeft hij geen tijd voor’, aldus Seppo Kimanen, die hem op handen draagt. Deze zomer was ook het Belgische Danel Kwartet in Kuhmo, en ook over hen niets dan lof. Kimanen: ‘Danel is een van de weinige kwartetten die verschillende stijlen aankunnen en erin slagen hedendaagse muziek te spelen met de perfecte klankkwaliteit van klassieke muzikanten. Het viertal past in het Kuhmo-festival door hun dialoog met andere musici en hun alertheid bij de uitwisseling van ideeën. De Danels speelden tussen de concerten ook met anderen. Ik houd van hun houding en van hun muzikale benadering. Telkens als ze een nieuw kwartet instuderen, willen ze er meer uithalen dan de specifieke grenzen van de stijl voorschrijven. Daarom inviteerde ik hen nog eens twee keer in Kuhmo, volgend jaar, en het jaar daarna.’
Het moet gezegd dat de Finnen zichzelf ook bijzonder goed kunnen verkopen. De Finse ambassade in België bijvoorbeeld staat bekend als absolute nummer één in het actief promoten van de eigen cultuur. Maar het sterkste instrument bevindt zich toch in Helsinki: het Finnish Music Information Centre (FIMIC). Daar klopt het hart van de Finse muziek, daar vindt elke concertorganisator of journalist in boeken en brochures, op cd’s en audio-samples de recentste informatie over het werk en leven van Finse componisten. Elke Fin die een muziekstuk neerpent, wordt hier met open armen ontvangen. Zijn werk wordt na goedkeuring meteen gedrukt en gecatalogiseerd. Een deel van het copyright dient ter financiële ondersteuning van het centrum. De staat komt niet tussen. Het FIMIC adviseert voor concertprogramma’s overal ter wereld en maakte zich onmisbaar wat betreft de informatieverstrekking over componisten.
Geen geheim
Ook aan de directeur van het FIMIC Kai Amberla, vroegen we naar het grote geheim van het Finse succes. ‘Er is eenvoudigweg geen geheim!’, vertelt hij. ‘In de jaren ’60, toen er veel geld was, begon de overheid over de brug te komen met subsidies voor het muziekonderwijs en voor de organisatie van orkesten en festivals. Na 30 jaar kwam de kwaliteit vanzelf naar boven. You just sit and wait… ! Er kwam een goed gestructureerd netwerk van 100 muziekscholen verspreid over gans Finland, tot in de verste uithoeken, met kwalitatief zeer hoogstaand onderricht door professionals. Dirigenten, opgeleid in een van de tien conservatoria of aan de Sibelius Academy – de Juil-liard School van Finland – kunnen overal in Finland aan de slag, omdat er sinds de jaren ’60 zo’n 30 symfonische orkesten actief zijn (ter vergelijking: in België en Zweden zijn er zeven, nvdr). Finse componisten met internationale mogelijkheden krijgen van de staat een loon, en mogen in alle mogelijke stijlen schrijven. Muziekcritici durven hier echt kritisch zijn, en ook dat is belangrijk. Op de radio is er plaats voor klassieke concerten en we hebben een klassiek muziektijdschrift Rondo en een cultuurnet zoals Arte, dat hier Tema heet. Dat alles gecombineerd met lage toegangsprijzen voor concerten en je hebt een dynamisch concertleven. Je betaalt hier slechts 10 à 12 euro voor een zitje in de concertzaal. IJshockey is duurder. Dat is een teken van de welvaartsstaat: kunst is niets elitairs, het is er voor iedereen.’ Waar hebben we dat nog gehoord?
Greet Van ’t veld
