Wat gebeurt er als de ene meesterpianist de andere interviewt? Knack deed de test en stuurde Jef Neve naar Lukas Vondracek, winnaar van de Koningin Elisabethwedstrijd 2016. ‘Wat heeft een mens nodig als hij zich een hele dag over een moeilijke partituur heeft gebogen? Booze and sex!’

We hebben afgesproken bij het gastgezin dat Lukas Vondracek vijf weken geleden inkwartierde, een kast van een herenhuis in de bruisende buurt rond de Naamsepoort in Elsene. De heer en vrouw des huizes zullen zich discreet terugtrekken, maar niet voordat er sushi, kaas en wijn op tafel staan. Generositeit is een vereiste om een finalist van de Koningin Elisabethwedstrijd (KEW) te mogen herbergen, evenals het bezit van een perfect gestemde vleugelpiano. Voor de kenners: het gaat om een Franse Pleyel kwartvleugel uit 1952. Jef Neve strijkt liefdevol over het klavier. ‘Geweldig instrument voor kamermuziek’, zegt hij. ‘Ik heb er tijdens mijn opleiding in Leuven twee jaar op gespeeld.’ Tijdens de kennismakingsronde vallen nog andere, exotischer plaatsnamen. Neve is net terug uit Bangkok waar hij met het Thailand Philharmonic heeft gespeeld, eerder dit jaar trad hij onder meer in Auckland op. Niet dat het op een jongenscompetitie ‘om het verst plassen in de sneeuw’ uitdraait. Neves eigen succes zit zijn gave tot bewonderen niet in de weg. Hij heeft zich goed voorbereid, vragenlijst inclusief. We schenken de glazen vol, het is al na elf uur als de maestro’s beginnen aan iets wat zal schommelen tussen een interview en een tweegesprek over het wezen van muziek.

Jef Neve Lukas – ik mag toch Lukas zeggen, niet? – mag ik beginnen met een niet-muzikale vraag? Je bent nu vijf weken in Brussel, een stad onder hoogspanning die de voorbije maanden zware klappen heeft gekregen. Heb je daar iets van gevoeld?

LUKAS VONDRACEK: Niet echt, maar ik zal Brussel nooit vergeten. Ik heb al op heel veel plaatsen gespeeld, maar zelden voelde ik zo’n sterke band met het publiek. De finale was een heel bijzondere ervaring. Toen ik vanuit de stilte van de coulissen de zaal betrad, voelde ik een golf van energie. Maar of dat aan de stad lag? Uiteindelijk zijn het toch de mensen die het doen.

Neve Vanaf de eerste noot die je aansloeg, voelde iedereen dat er iets bijzonders gebeurde. Het plichtwerk klonk heel anders dan bij de andere finalisten. Je liet het stuk ademen, terwijl de anderen het meer noot voor noot speelden.

VONDRACEK: Ik heb weinig ervaring met hedendaagse muziek, maar we hadden het geluk dat we vooraf met de componist van het plichtwerk, Claude Ledoux, mochten praten. Hij benadrukte dat we het stuk vrij moesten spelen, en dat advies heb ik graag gevolgd. Ademen? Dat woord is goed gekozen. Ik houd van stilte in muziek, het is de ruimte tussen de noten die de flow bepaalt. Ik vind het voor een muzikant essentieel om naar stilte te leren luisteren, ik ga die zelf opzoeken in de natuur. Muziek gaat niet om het spelen van noten. Hoeveel zitten er in zo’n Rachmaninov? Een paar tienduizend, ik heb ze niet geteld, maar je moet als een bezetene op dat klavier hameren om ze allemaal te verwerken. Toch zijn het de langzame passages, de momenten waarop je haast niks speelt, die het meest beklijven.

Neve Als het niet om de noten gaat, waar gaat muziek dan wel om?

VONDRACEK: Het is iets magisch, ik kan er moeilijk de vinger op leggen. Bijzondere momenten creëren? Ervaringen die je bijblijven? Praten over muziek, daar ben ik niet zo goed in. Sommigen kunnen daar uren over filosoferen, maar zo zit ik niet in elkaar.

Neve Het kan je geen barst schelen wat anderen van je denken, he? Dat bleek ook uit je aanpak van Rachmaninov. Je speelde zijn derde concerto helemaal niet volgens het boekje, ik wed dat sommige puristen van hun stoel zijn gevallen. Maar wat een lef, en wat een persoonlijkheid. Dat is waar mensen voor naar een concert gaan, niet voor het correct aanslaan van een reeks noten.

VONDRACEK: Helemaal mee eens. In hoog tempo de juiste noten spelen, dat kan tegenwoordig iedere vijftienjarige Chinees. Je moet op het podium iets gedenkwaardigs creëren, een belegen partituur fris en verrassend doen klinken. Kijk, ik zeg niet dat het publiek niet belangrijk is, maar ik speel in de allereerste plaats voor mezelf. Ik wil met een tevreden gevoel van het podium stappen, met de overtuiging dat ik enkele momenten van schoonheid heb gecreëerd. Ik ben vooral niet naar deze wedstrijd gekomen om een jury te imponeren of om concurrenten te overtroeven. Dat de koningin zo ontroerd was (Mathilde greep tijdens de finale meermaals naar de zakdoek, nvdr), heb ik pas achteraf vernomen. Natuurlijk is dat een hele eer, maar daar doe ik het niet voor. Ik speel niet voor de koningin, noch voor iemand in het bijzonder. De kracht van muziek is juist dat ze universeel is, ze overstijgt categorieën zoals ras of stand.

Neve Waarom nam je deel aan de KEW? Je hebt al tal van wedstrijden gewonnen en een indrukwekkend parcours als solist afgelegd.

VONDRACEK: Eigenlijk ben ik het eens met Bela Bartok, die ooit verklaarde dat wedstrijden er zijn voor paarden en niet voor muzikanten. Er zijn heel veel competities waar show en imago belangrijker zijn dan muziek. Deze wedstrijd is anders, je voelt de traditie, de hele wedstrijd ademt liefde voor muziek. Afgezien daarvan was het ook een berekende zet. Ik zit dan wel bij een groot agentschap (HarrisonParrott, waar ook zijn gewezen leermeester Vladimir Ashkenazy bij aangesloten is, nvdr), maar dat betekent niet dat ik de concerten of projecten voor het uitkiezen heb. Mijn carrière kon wel een duwtje gebruiken. Toch ben ik niet met grote ambities naar Brussel gekomen. Ik wilde gewoon de finale bereiken, omdat daar veel mensen naar kijken.

Neve 29 is de maximumleeftijd voor deelname. Had je dit ook drie edities eerder gekund, als twintigjarige?

VONDRACEK: Nee, als ik naar mijn eigen opnames uit die periode luister, voel ik geen enkele band met de muziek. Fysiek en technisch was ik er helemaal klaar voor, ik speelde toen minder fouten dan nu. Maar dat is het ‘m juist: muziek is niet gebaat bij perfectie, het zijn de onvolmaaktheden die diepgang en reliëf scheppen. Om mensen te raken, moet je als muzikant iets vertellen. Dat lukt niet als twintigjarige, want om iets te vertellen moet je eerst hebben geleefd. Het heeft tijd gekost om tot dat inzicht te komen. Ik ben als een soort muzikaal wonderkind opgegroeid. Ik had snelle vingers, mijn talent was duidelijk, zeker met ouders die allebei pianoleraar zijn. Alles stond in het teken van de muziek, tussen mijn achtste en achttiende oefende ik tien uur per dag. Ik kreeg thuisonderwijs, op school kwam ik alleen om examens af te leggen. Dat vond ik niet erg, want heel wat van die schoolvakken interesseerden me geen zier. Toch heb ik gemengde gevoelens bij die periode. Op mijn twintigste kon ik perfect piano spelen, maar ik voelde me mentaal en emotioneel leeggezogen.

Neve (enthousiast) Ik begrijp perfect wat je bedoelt. Jij hebt al heel veel concerten gegeven en tonnen ervaring opgedaan, maar je zou die finale nooit zo hebben kunnen spelen als je niet intensief had geleefd. Zo probeer ik ook op het podium te staan, ik geef mijn hele persoonlijkheid bloot. Om mensen te raken, moet je de muziek niet alleen in je hoofd voelen, maar ook in je hart en zelfs nog een eindje lager. Zo is het toch ook met al die fantastische componisten van wie jullie de muziek hebben vertolkt? Waar hadden die hun inspiratie vandaan gehaald, als ze niet geregeld stevig van bil waren gegaan of zich een stuk in hun kraag hadden gezopen? Dat waren verdorie de punkers van hun tijd!

VONDRACEK: Absolutely right! Toch zijn er veel muzikanten die denken dat het volstaat om twaalf uur per dag te oefenen, zodat ze op het podium geen enkele verkeerde noot spelen. Zo fout, I don’t give a shit about perfection!

Neve Eindeloos oefenen en techniek perfectioneren, dat is het recept van de Aziatische pianoscholen. Ook dit jaar schreven Koreanen en Japanners zich massaal in voor de KEW, maar tijdens de finale bleven ze onder de verwachtingen. Heeft de Aziatische methode haar beperkingen?

VONDRACEK: Ik ken heel wat fantastische Aziatische muzikanten. Ik heb al vaak in Azië opgetreden en Aziatische vriendinnetjes gehad. Maar als ik me toch een veralgemening mag veroorloven: ze proberen te hard, nemen het te ernstig en zijn daardoor gestrest. In muziek mag je niet forceren, je moet met een open geest spelen. Het komt volgens mij omdat ze geen gevoelsband hebben met de muziek die ze spelen. Want of je dat nu leuk vindt of niet, klassieke muziek is en blijft een Europese traditie die wij veel dieper aanvoelen dan de Aziaten.

Neve Toch is de populairste concert- pianist van het moment de 34-jarige Chinees Lang Lang, een fenomeen dat hele sportpaleizen doet vollopen voor klassieke muziek. Hou je van zijn stijl?

VONDRACEK: (grijnst) Moet ik beleefd blijven? Ik heb respect voor zijn talent en technische bravoure, maar zijn muzikale visie laat me steenkoud. Bij Lang Lang klinkt alles licht en opgewekt, terwijl muziek helemaal niet licht moet zijn. Het zijn de duistere lagen die me interesseren, maar die boort hij nooit aan.

Neve Het viel me op dat het Nationaal Orkest van België (NOB) bij jou heel anders acteerde dan bij de finalist die eerder die avond aan de beurt kwam. Tijdens repetities praat ik niet alleen met de dirigent of de concertmeester, ik richt me ook rechtstreeks tot de muzikanten. Dat scheelt als je later samen op het podium staat. Is dat ook jouw truc?

VONDRACEK: Nee, want de waarheid is dat we nauwelijks tijd kregen om met het orkest te repeteren. Het is bij één keer gebleven, de rest van de tijd hadden we hard nodig om dat plichtwerk in te studeren.

Neve Maar één repetitie met orkest?

VONDRACEK: Ik vind dat niet erg. Te veel repeteren is niet gezond, dat haalt de spontaniteit eruit. Het heeft ook wel met charisma te maken. Ik zeg niet dat je je wil aan het orkest moet opdringen, maar je moet de muzikanten zover krijgen dat ze hetzelfde willen, dat ze de muziek voelen zoals jij dat doet. Maar ik geef grif toe dat het NOB mij erg goed heeft geholpen. Het scheelde natuurlijk dat ik de dirigente persoonlijk ken. Marine Walsop is een kei in haar vak, we hebben in Amerika al vaak samen gespeeld.

Neve Heb je na de finale een feestje gebouwd?

VONDRACEK: Meer dan één! We hadden een hechte groep in de kapel (Muziekkapel Koningin Elisabeth in Argenteuil waar de 12 finalisten een week in afzondering verblijven ter voorbereiding van hun finale, nvdr). Zo’n wedstrijd brengt veel stress met zich mee. Af en toe moet de riem eraf, anders houd je dat geen weken vol. Ook tijdens onze afzondering stond de boog niet altijd gespannen. De koningin sprak me er tijdens de prijsuitreiking in de kapel over aan. Of het klopte wat ze had gehoord, dat er in de kapel stevig gedronken werd? Ja natuurlijk, heb ik geantwoord. Of dachten jullie misschien dat wij daar een hele week als monniken hebben zitten zwoegen op dat verdomde plichtwerk? Zonder alcohol? Dream on, dat zou nooit gelukt zijn. Oké, ik heb iets hoffelijker geformuleerd, maar het kwam op hetzelfde neer.

Neve (giert het uit) Drank in de kapel! Heiligschennis! Werd dat getolereerd?

VONDRACEK: (grijnst) Nee, we hebben die alcohol binnengesmokkeld. Ach de kapel, dat was me daar een toestand. Je wordt er echt geïsoleerd. Geen internet, geen gsm’s of tablets, er is zelfs geen televisie en je mag geen voet buiten het domein zetten. Studeren is de boodschap, de enige vorm van ontspanning is een pingpongtafel. Zonder paletten, we hebben daar een nieuwe sport ontwikkeld, handpong. Er logeerde een oudere man die ons moest controleren, we noemden hem de cipier. Die werd helemaal gek van ons. Zie je, elke avond werd er op een van de kamers een feestje gebouwd. Dan kwam de cipier op de deur bonzen. Stop daarmee! Waar zijn jullie mee bezig? Jullie carrière staat op het spel! Maar wij trokken ons daar niks van aan. Wat heeft een mens nodig als hij zich een hele dag over een moeilijke partituur heeft gebogen? Booze and sex! Niet iedereen feestte mee, vooral de jongere finalisten hielden zich afzijdig. Die meenden het, ze zaten 17 uur per dag aan de piano. Waanzin, bij mij zou zoiets averechts werken. De Italiaanse jongen heeft het plichtwerk zelfs uit het hoofd geleerd, als enige van alle finalisten. Verloren moeite, de jury houdt daar totaal geen rekening mee.

Neve Iets heel anders nu. Ik heb in Nairobi met Branford Marsalis gespeeld, de grootste jazzsaxofonist bij leven en welzijn. Branford vertelde me dat hij heel veel hedendaagse muziek speelt. Geen jazz dus, hij treedt bewust buiten zijn muzikale comfortzone om scherp te blijven en inspiratie voor zijn improvisaties te vinden. Dat doe ik ook, ik ben vooral bekend als jazzpianist, maar ik heb een klassieke opleiding die ik ook als componist verzilver. Hoe zit dat met jou? Luister je naar andere dan klassieke muziek?

VONDRACEK: Ik luister graag naar jazz, maar ik speel het niet. Het lijkt me heel uitdagend, je moet er talent voor hebben en je erop toeleggen. Voorts luister ik ook weleens naar primitieve muziek zoals loeiharde techno. Dat is een soort zuivering, het helpt om je hoofd leeg te maken. Maar niks werkt beter dan stilte om de tellers weer op nul te zetten.

Neve Stel dat we hier een tijdmachine hebben. Naar welk tijdperk en welke plaats mogen we jou dan terugflitsen?

VONDRACEK: Haha, amusante vraag. Een plek met mooie meisjes, dat zeker. Maar concreter? Niet zo simpel, geef me wat meer tijd om na te denken.

Neve Clara Schumann misschien? Een mooie vrouw en een groot muzikant…

VONDRACEK: Doe me toch maar Wenen, eind negentiende eeuw. Dan kan ik Johannes Brahms, een dierbare vriend van Clara Schumann, ontmoeten. Ik ben een absolute fan, vooral van zijn latere periode. Die muziek is zo diep en gelaagd, een voorbeeld dat illustreert hoe ware kunst vaak geworteld is in een leven dat niet over rozen gaat. Zie daarvoor ook Beethoven, nog zo’n gigant. Maar of ik zou weten wat ik tegen Brahms moet zeggen als ik hem in een Weens koffiehuis zie zitten? Woorden zijn op zo’n moment overbodig, ik zou het al een ongelooflijke eer vinden om in de buurt van zo’n genie te komen.

Neve Brahms is ook een van mijn muzikale helden. Ik zal je wat bekennen: ik val iedere nacht in slaap met de tweede beweging uit zijn eerste symfonie in mijn headset.

VONDRACEK: Schitterend toch? Of de derde beweging uit zijn tweede symfonie, daar krijg ik altijd tranen van in de ogen.

Neve Ik denk dat ook Mozart fijn gezelschap zou zijn. Mozarts muziek wordt vaak als feestelijk en luchtig geprezen, maar daarmee doet men zijn genie te kort. Vooral zijn laatste vijf jaren waren behoorlijk donker.

VONDRACEK: Absoluut waar. Ik ben niet erg religieus, maar Mozart is een mysterie. Waar kwam al die inspiratie vandaan? Het is alsof het als een regen over hem neerdaalde. Waarmee ik niet beweer dat hij de noten zomaar voor het opschrijven had. Ook Mozart heeft met het leven en met zijn kunst geworsteld. Dat hoor je aan de diepgang, als je goed luistert tenminste.

Neve Ik moest onlangs voor de Duitse televisie optreden in Düsseldorf. Vlak voor ik op moest, laat ik mijn partituur vallen. Bij het bukken scheurt mijn broek, ik was namelijk een paar kilo’s verdikt. Het zag er echt niet uit, we hebben het met kleefband proberen te maskeren. Herken je dat? Heb jij zelf al zulke gênante momenten meegemaakt?

VONDRACEK: Dat doet me denken aan die keer in Japan. Ik had al een maand niet meer gespeeld, en ik was ook stevig aangekomen. Gevolg: ik kon niet meer in mijn kostuum, vooral de broek was een probleem. Uiteindelijk zat er niks anders op dan zonder ondergoed op te treden. Kun je je de stress indenken? Als de naad het maar houdt, zat ik daar de hele tijd te denken achter mijn piano.

Neve Mijn slotvraag is een klassieker. Naar verluidt ziet ieder mens vlak voor zijn dood de film van zijn leven passeren. Als het bij jou zover is, wat hoop je dan te zien? Of anders geformuleerd: hoe wil je herinnerd worden?

VONDRACEK: Ik wil mezelf in die film zien als iemand die weet dat muziek uit jezelf moet komen. En als iemand die zijn visie trouw is gebleven. Muziek gaat over liefde, dat is mijn diepste overtuiging. Prijzen winnen is fijn, en media-aandacht streelt het ego. Maar dat is niet wat me drijft. Muziek kan de wereld beter maken, zeker in deze tijden van crisis en onzekerheid. Ik zei al dat ik niet religieus ben, maar ik geloof vast dat muziek de missie is die ik in dit leven heb meegekregen.

Neve Je hebt de wereld alleszins een stukje beter gemaakt tijdens je finaleconcert. Echt waar, ik word niet snel meer geraakt door muziek, daarvoor heb ik al te veel gehoord en gezien. Maar tijdens jouw Rachmaninov kreeg ik tranen in de ogen.

VONDRACEK: Dank je voor het compliment. Ik heb tijdens het spelen zelf tranen gevoeld, dat overkomt me anders nooit. Brussel was heel intens.

DOOR ERIK RASPOET, FOTO’S DIETER TELEMANS

‘Ik zal Brussel nooit vergeten. Ik heb al op heel veel plaatsen gespeeld, maar zelden voelde ik zo’n sterke band met het publiek.’

‘In hoog tempo de juiste noten spelen, dat kan tegenwoordig iedere vijftienjarige Chinees.’

‘Ik luister ook weleens naar primitieve muziek zoals loeiharde techno. Dat is een soort zuivering, het helpt om je hoofd leeg te maken.’