Barack Obama zal eerst in Amerika orde op zaken willen stellen en pas daarna tijd vrijmaken voor internationale problemen, zo vermoedt Tamar Samash, de Israëlische ambassadrice in België. Maar Israël is van plan om het overleg met de Palestijnen te hervatten, met of zonder Amerikanen. ‘We gaan niet op hen zitten wachten.’

Met zijn zestigste verjaardag was 2008 voor Israël een feestjaar. ‘Als je dagelijks leeft in de angst voor nieuwe aanslagen, is het van groot belang achterom te kunnen kijken naar wat je gerealiseerd hebt. We bestaan zestig jaar, en toch zijn we soms te cynisch en te pessimistisch, en hebben we een negatief beeld van onszelf. Nochtans zouden we de regio heel wat kunnen bieden, bijvoorbeeld op het vlak van technologie’ zegt Tamar Samash, de Israë-lische ambassadrice in België. ‘Israël kijkt nu vooruit naar zijn 120e verjaardag’, zegt ze. Intussen blijft het land grotendeels ge-isoleerd midden in de Arabische wereld. Het heeft dan wel relaties opgebouwd met Egypte en Jordanië, maar de Verenigde Staten blijven dé grote bondgenoot.

De vraag rijst dan ook wat Israël kan verwachten van de nieuw verkozen president, Barack Obama, zodra hij op 20 januari 2009 de eed zal hebben afgelegd. Lange tijd al kan Israël jaarlijks op ongeveer 3 miljard dollar (2,2 miljard euro) aan economische en militaire steun vanuit Amerika rekenen. ‘Op korte termijn zijn onze verwachtingen ten aanzien van Obama nochtans beperkt’, zegt Tamar Samash, de ambassadrice van Israël in België. ‘Amerika wordt zelf geteisterd door gigantische financiële en economische problemen, en die zullen alle aandacht van de nieuwe regering opeisen. Pas wanneer Obama in eigen land de nodige resultaten zal hebben geboekt, zal hij zich in alle legitimiteit kunnen buigen over de internationale thema’s. En dat kan zeker twee jaar duren, tot in 2011.’

Ook de regering van scheidend president George W. Bush had kennelijk nog weinig plannen met Israël.

TAMAR SAMASH: Gelukkig misschien. We vreesden immers dat president Bush in de laatste maanden van zijn mandaat nog alles op alles zou zetten om in het Israëlisch-Palestijnse conflict onderhandelingen te forceren. Precies zoals ook voormalig president Bill Clinton dat deed kort voor zijn aftreden. Die zette in juli 2000 vredesgesprekken op het getouw in Camp David. Maar die mislukten, wat het wederzijdse wantrouwen op de spits dreef en leidde tot de tweede intifada. Uittredend president George W. Bush laat Israël kennelijk in eigen tempo verder naar een uitweg zoeken.

De voormalige Britse premier, Tony Blair, die nu speciaal gezant is voor het Midden-Oosten, heeft Barack Obama gevraagd om deel te nemen aan een internationale ontmoeting over het Midden-Oosten in 2009 in Moskou. Betekent dit dan niet dat Amerika toch vrij snel zal deelnemen aan het vredesproces?

SAMASH: Mogelijk wel, maar hoe dan ook zullen we ook zonder de Verenigde Staten voortbouwen aan het overleg. De strijd gaat ten slotte tussen onszelf en onze buurlanden. Als de Ver-enigde Staten, Europa of de Arabische wereld eerder een opening vinden dan wijzelf, is dat bijzonder welkom. Maar we zetten onze strijd voort. We gaan niet op hen zitten wachten.

Van Obama wordt gezegd dat niemand zijn plannen echt goed kent. Dat geldt zeker voor zijn buitenlandse politiek. Richard Perle, politiek adviseur van Ronald Reagan en defensieadviseur van George W. Bush, zei in een interview met de BBC, dat ‘Obama de eerste president is sinds Jimmy Carter van wie we amper weten wat hij denkt’.

SAMASH: Tot vandaag weten we over de buitenlandse politiek van Barack Obama inderdaad niets meer dan wat hij heeft bekendgemaakt tijdens zijn verkiezingscampagne. Wel is het zo dat hij zich inmiddels heeft omringd met medewerkers van wie we de overtuiging wel kennen. De aanstelling van Hillary Clinton als minister van Buitenlandse Zaken bijvoorbeeld stelt ons gerust. We weten precies wat we van haar kunnen verwachten

Barack Obama kondigde tijdens zijn verkiezingscampagne aan dat hij een zogeheten ‘onvoorwaardelijke dialoog’ wil opstarten met Iran, los van dreigementen met embargo’s. Hoe kijkt u daar tegen aan?

SAMASH: Over Iran en de uitbouw van zijn nucleair programma maken we ons grote zorgen. Obama wil inderdaad een dialoog aangaan met president Mahmoud Ahmadinejad, hoewel het verleden al meermaals heeft uitgewezen dat zoiets niet werkt. We hopen dat Obama snel zal inzien dat hij tegen Iran strenge maatregelen moet treffen. Iran moet begrijpen dat niet alles kan.

Volgens de voormalige Israëlische stafchef van het leger, Moshe Ya’alon, moet Israël ‘alle opties openhouden om het Iraanse kernprogramma stop te zetten, inclusief de moord op president Mahmoud Ahmadinejad’.

SAMASH: Het klopt dat Israël alle opties overweegt, maar uiteraard mogen we niet in extremen vervallen. Het is niet de bedoeling dat we personen gaan uitschakelen. Trouwens, Ahmadinejad is niet meer dan een marionet van het systeem. Wat we moeten doen, is proberen om Iran tijdig te stoppen, vooraleer het land zich tot een volwaardige kernmacht kan ontplooien. Misschien slagen we er nog in om tijdig in te grijpen. Er wordt immers verwacht dat de verdere uitbouw tot een nucleaire macht nog één tot maximaal twee jaar duurt.

Sommigen zijn ervan overtuigd dat de tegenstellingen tussen sjiie-ten en soennieten in Iran en de omringende landen belangrijker geworden zijn dan het conflict tussen Israëli’s en Palestijnen.

SAMASH: Het klopt dat deze tegenstelling zeer belangrijk geworden is, omdat ze draait rond de vraag wie de leider is van de Arabische wereld. Iran, dat die positie nadrukkelijk ambieert, neemt extreme standpunten in om zijn leiderschap te bevestigen. Het wil de overhand over Irak, maar ook over Syrië, Libië en tal van andere Arabische staten. Het heeft goede banden met de Moslimbroeders in Egypte én met sommige Golfstaten.

Naar verluidt komt er verbetering in de relatie tussen Israël en Syrië, een land uit de invloedssfeer van Iran. Dat zou de nucleaire dreiging voor Israël kunnen beperken.

SAMASH: Scheidend premier Ehud Olmert is vorige maand gaan praten met president George W. Bush, precies met de vraag te bemiddelen in de gesprekken met Syrië. De kans bestaat dus dat er een overeenkomst uit de bus komt. Tegelijk is de toestand in het Midden-Oosten zo labiel, dat het uitzicht op een vredesverdrag van de ene op de andere dag kan verdwijnen. Bovendien staan we in Israël ook voor nieuwe verkiezingen (op 10 februari 2009). Na het aftreden van premier Ehud Olmert (als gevolg van een corruptieschandaal, nvdr.), slaagde zijn partijgenote en voorzitster van Kadima, Tzipi Livni, er immers niet in om een nieuwe regering op de been te brengen.

Uit opiniepeilingen blijkt dat de voorzitter van de rechtse Likoedpartij Benjamin Netanyahu, die zelf eerder ook als premier is moeten aftreden, een grote kans maakt om de volgende regeringsleider te worden. Terwijl Amerika met Obama voor een periode van grote verandering staat, kiest Israël volgens sommigen een nieuwe ‘Bush’.

SAMASH: Het klopt dat Netanyahu, als lid van de oppositie, soms extreme standpunten inneemt. Maar het zou fout zijn te denken dat hij niet openstaat voor compromissen. In het verleden ging Netanyahu een dialoog aan met de inmiddels overleden leider van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO), Yasser Arafat. Of hij nu ook bereid zou zijn om te praten met de Palestijnen, valt af te wachten.

Toch is het helemaal niet zeker dat hij de verkiezingen wint. Er is een nek-aan-nekrace aan de gang met aftredend minister van Buitenlandse Zaken Tzipi Livni, die dankzij haar reputatie van onkreukbaarheid een grote aanhang heeft verworven.

Hoe dan ook blijft het centrale thema van de verkiezingen in Is-raël, zoals steeds, de veiligheid. Dat verklaart meteen ook de grote onvoorspelbaarheid van het resultaat. Een zelfmoordaanslag net voor de verkiezingen kan het resultaat nog helemaal doen kantelen.

In januari verkiest ook de Palestijnse Autoriteit een nieuwe voorzitter. Hoe groot is de kans dat het mandaat van Mahmoud Abbas wordt verlengd?

SAMASH: Die kans bestaat, maar daar hebben we weinig zicht op. Ik weet dat de verschillende partijen eerst gaan proberen om binnen de Palestijnse gemeenschap tot een akkoord te komen. Ze trachten een regering te vormen van nationale eenheid met de islamitische verzetsbeweging Hamas, maar dat is bijzonder moeilijk. Van hen verwachten we weinig verandering.

Israël heeft het afgelopen jaar geruime tijd de toegangswegen naar Gaza geblokkeerd. Dat bracht de bevolking in penibele omstandigheden.

SAMASH: Gaza is en blijft voor ons een groot probleem. Hamas lanceert aanvallen vanuit de steden en huizen in Gaza tegen Israëlische steden en dorpen in de buurt. Zodra we denken dat het te gevaarlijk wordt voor onze medeburgers, sluiten we de grens. We hopen daarmee de Palestijnen dermate onder druk te zetten dat ze de aanvallen stopzetten. De blokkades die we opleggen zijn echter tijdelijk. Er zijn nog altijd vrachtwagens die kunnen blijven leveren.

Na de ontruiming van de Gazastrook in 2005 blijft ook het plan bestaan voor een gedeeltelijke terugtrekking van de kolonisten uit de Westelijke Jordaanoever.

SAMASH: Heel wat Israëli’s vragen zich af of dat wel zin heeft, na de problemen die de ontruiming van de nederzettingen in de Gazastrook heeft meegebracht. Toch wordt de vraag wanneer en hoe een gedeeltelijke terugtrekking uit de Westelijke Jordaan-oever moet worden georganiseerd, een van de centrale thema’s voor de nieuwe regering. Een status-quo is niet houdbaar. Dat is niet leefbaar voor de Palestijnen en het is niet veilig voor ons.

Obama’s toekomstige nationale veiligheidsadviseur, James Jones, lanceerde het idee om het Israëlische leger in de bezette gebieden te vervangen door een internationale troepenmacht, bijvoorbeeld een NAVO-missie.

SAMASH: Veiligheidsmissies vertrouwen we het liefst toe aan onze eigen legereenheden. Bovendien heeft het verleden uitgewezen dat de aanwezigheid van buitenlandse troepen in het Is-raëlisch-Palestijns conflict niet altijd tot goede resultaten leidt. De Zesdaagse Oorlog van 1967 is uitgebroken net nadat de blauwhelmen vertrokken waren. Hoe dan ook, we moeten de terugtrekking van de nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever in overweging nemen. Het plan van Ehud Olmert was om eerst een akkoord te bereiken over de grenzen. Later zou dan een gedeeltelijke terugtrekking kunnen plaatsvinden, waarbij de grootste nederzettingen gespaard zouden blijven. Maar dat is niet voor meteen. Eerst moeten we het resultaat van de verkiezingen afwachten. En dat is zoals gezegd helemaal niet te voorspellen.

DOOR INGRID VAN DAELE / FOTO’S DIMITRI VAN ZEEBROECK