President Plavsic en ex-president Karadzic van de volksservische deelstaat leveren in Bosnië een machtsstrijd op leven en dood.

Het duurde een maand voor het duidelijk werd. Amerikaans buitenlandminister Madeleine Albright had geen routinebezoek afgelegd aan president Biljana Plavsic van de Servische (deel)Republiek in Bosnië. Eind juni ondernam Plavsic (67) een actie die haar, naar alle waarschijnlijkheid, door haar Amerikaanse gast in het oor was gefluisterd. Eerst schorste ze haar minister van Binnenlandse Zaken en daarna maakte ze de mensen duidelijk waarom ze dat deed.

?Dit land wordt geregeerd door tweehonderd misdadigers,? zei Plavsic op televisie. Ze vergat eraan toe te voegen dat de tweehonderd criminelen werk en inkomen verschaffen aan ten minste 20.000 handelaars.

Plavsic moet dus een harde en onzekere strijd aanbinden tegen de misdaad in de Republika Srbska. Vooral omdat de criminele patriotten worden geleid door voormalig president Radovan Karadzic (52). Het Joegoslavië-Tribunaal in Den Haag beschuldigt hem van oorlogsmisdaden, maar hij smokkelt nog steeds vrijuit voor land en eigen portemonnee.

Karadzic besefte meteen dat Plavsic niet op eigen houtje handelde, maar steun kreeg van de Verenigde Staten. ?Ze heeft Albright beloofd me naar Den Haag te zullen sturen,? zei hij. Een van zijn aanhangers beweerde zelfs dat Albright aan Plavsic vijf miljoen dollar had beloofd.

Hoewel het eind van de campagne tegen Karadzic en zijn maffia nog niet in zicht is, heeft Plavsic één succes behaald. Ze heeft diens imago vernietigd van martelaar, die alles voor het welzijn van de Bosnische Serviërs opofferde. Het is nu zelfs voor zijn volgelingen klaar dat zijn ?patriottisme? zeer winstgevend was. Zo kreeg hij enorme commissies op wapenleveranties in de Bosnische oorlog (1992-1995). Op één van zijn deals verdiende hij meer dan 15 miljoen frank. Na de oorlog tussen volksserviërs, moslims en volkskroaten organiseerde Karadzic het smokkelen van olie, sigaretten en andere schaarse goederen uit (Rest-)Joegoslavië, doorheen de Servische Republiek, naar de Moslim-Kroatische Federatie (de andere Bosnische deelstaat).

Het volk is vooral geschokt door het feit dat Karadzic en zijn vennoten handelden met hun voormalige vijanden. ?Onze mensen zijn niet voor dieven gestorven, maar voor een eervolle staat,? zei Plavsic tegen een massa van 10.000 betogers die in Banja Luka (de grootste stad van de Republika Srpska) op straat waren gekomen om haar te steunen in haar strijd tegen de maffia van Pale (het hoofdkwartier van Karadzic). De bevolking van de Servische Republiek is letterlijk aan het verhongeren, en staat dus niet onverschillig tegenover misdadigers die meer dan tien miljoen frank verdienen met de verkoop van één vrachtwagenlading sigaretten.

EEN DUISTERE SAMENZWERING

De strijd tegen de misdaad kan niet eindigen in een vergelijk. Dat was alleszins duidelijk voor president Slobodan Milosevic van Joegoslavië, toen hij Plavsic en haar felste tegenstander, Momcilo Krajisnik het volksservische lid van het Bosnische presidium uitnodigde voor een ontmoeting in Belgrado. Milosevic wou op deze manier zijn goedkeuring laten blijken ten aanzien van de eisen van de speciale Amerikaanse gezant in de regio, Robert Gelbard. Plavsic wees de uitnodiging af. Maar Milosevic drong aan in een brief, die eindigde met de woorden ?ik hoop dat je niet te laat zult zijn.? Plavsic antwoordde hem door in een publieke bijeenkomst te zeggen dat Milosevic niet in staat is om de problemen van zijn eigen volk op te lossen, en dat hij zich daarom niet moest bemoeien met de problemen van de volksserviërs in Bosnië.

Milosevic besloot om tussenbeide te komen toen Plavsic het parlement ontbond, nadat ze ontdekte dat de leiders in Pale het parlement wilden gebruiken in een lastercampagne tegen haar. Dit plan was bedacht op een geheime bijeenkomst, voorgezeten door Karadzic. Dat gebeurde terwijl de politie Plavsic op het vliegveld van de Joegoslavische hoofdstad Belgrado vasthield, van waar zij uiteindelijk naar de Servische Republiek werd geëscorteerd. De autoriteiten in Servië (de Joegoslavische deelstaat) verleenden Karadzic deze gunst, deels omdat ze altijd goede contacten met hen hadden, deels omdat ze toch nooit volledig met Plavsic overeen zullen komen. Plavsic is de enige Servische leidster die openlijk kritiek heeft geleverd op het beleid van Milosevic. Die zal niet vergeten hebben dat zij ook de enige was die weigerde zijn hand te schudden toen hij in 1993 Pale bezocht. Rond die tijd vergeleek Milosevics vrouw Plavsic in haar dagboek met dokter Mengele en prees Plavsic de bekende gangster Zeljko ?Arkan? Raznantovic de lucht in omdat hij Bijeljina van Moslims had ?gezuiverd?. Arkan noemde zijn beschermster toen een Servische keizerin.

Plavsic is nog steeds een felle nationaliste. Maar ze heeft zeker niet samengewerkt met Karadzic in zijn criminele activiteiten. Toch is niet haar buitengewone morele standaard haar grootste kracht, maar wel het feit dat ze de presidentsverkiezingen won (die nodig waren doordat Karadzic uit het politieke leven was verbannen) en het feit dat ze daarmee de brede grondwettelijke machten erfde die voor Karadzic ontworpen waren. Grondwettelijk heeft de Servische Republiek een semi-presidentieel systeem dat, in omstandigheden van naoorlogse chaos, makkelijk kan vervallen tot een dictatuur waarin willekeur heerst.

DE REDDING VAN DAYTON

Karadzics volgelingen zijn van plan Plavsic van haar post te verwijderen als ze er niet in slagen haar tot een compromis te dwingen. Maar hoe zou zo’n compromis eruit kunnen zien ? Volgens de clan van Pale moet het staatshoofd de relaties met de internationale gemeenschap veiligstellen en Karadzic en zijn mensen de regering en de economie laten runnen. Omdat IJzeren Dame Plavsic niet van plan is om compromissen over misdaad te sluiten, bestaat er geen goede grondslag om rond de tafel te gaan zitten. De groep van Karadzic zal daarom tot het bittere eind volhouden, terwijl aan de andere kant de internationale gemeenschap, de Verenigde Staten en president Bill Clinton steeds vastberadener steun geven aan Plavsic. Dit gaat namelijk niet alleen om haar en de vastbeslotenheid waarmee ze de maffia in Pale te lijf gaat, maar om het overleven van de overeenkomst van het Amerikaanse Dayton, over vrede in Bosnië.

De arrestatie door de VN-stabiliseringsmacht (Sfor) van de van oorlogsmisdaden verdachte Milan Koracevic en het doden van de beruchte politiechef Simo Drljaca in Prijedor deed de symphatie voor Karadzic toenemen. Deze actie, uitgevoerd door de Britse SAS-commandotroepen, werd door Karadzic-gezinde media beschreven als een ?heksenjacht tegen Serviërs?. Omdat de ingreep middenin haar conflict met Karadzic plaatsvond, kreeg Plavsic de schuld. Ze werd er van beschuldigd zelf te hebben gevraagd om toe te slaan. Dat is vast niet het geval, maar zeker is dat Plavsic hierna gedwongen werd zich tot op zekere hoogte solidair te verklaren met alle Serviërs die door het Joegoslavië-Tribunaal kunnen gearresteerd worden. Voormalig Hoog Vertegenwoordiger van de internationale gemeenschap Carl Bildt vond de actie ?overhaast?, omdat ze de positie van Karadzic verstevigt en die van Plavsic ondermijnt. Het lijkt alsof de negatieve gevolgen van de operatie alleen kunnen worden teruggedraaid als er ook Kroatische en Bosnische verdachten worden gearresteerd, of Karadzic en diens oorlogsgeneraal Ratko Mladic zelf.

Karadzic heeft nu zijn laatste politieke wapen aangewend en heeft Plavsic uit zijn Servische Democratische Partij gestoten. Plavsic repliceerde dat ze zich opgelucht voelde, ?zoals iemand die een pak uittrekt dat twee maten te klein is.? Dat de gehoorzaamheid aan Karadzic aan het verzwakken is, werd gedemonstreerd door het oordeel van het hooggerechtshof van de Servische Republiek. Dat bevestigde de legitimiteit van het besluit van Plavsic om het parlement te ontbinden. Wat betekent dat er geen gronden zijn om haar af te zetten.

De sterke steun die Plavsic van de internationale gemeenschap heeft ontvangen, spoort de mensen in de Servische Republiek aan om te geloven dat ze in staat is om geld te verzamelen voor de wederopbouw van het land. Voor wie niet betrokken is bij de zwarte markt, biedt dat alleen uitzicht op een normaal leven. Daarom heeft het staatshoofd nog enige hoop op succes in haar strijd tegen de misdaad. Mocht ze zich kunnen verzekeren van de steun van Milosevic die zou overwegen om Banja Luka te bezoeken voor een gesprek met Plavsic en Krajisnik , dan kan ze bijna zeker zijn van haar overwinning.

Om de regio weer stabiel te maken, moeten de invloeden en de activiteiten van Karadzic en zijn groep uitgeschakeld worden. Het scheppen van een volksservische staat waarin misdaad geïnstitutionaliseerd is, zou voortdurende onstabiliteit veroorzaken in deze regio. Want het invoeren van een normaal werkende economie is niet in het belang van de maffia. De vertegenwoordigers van de internationale gemeenschap zijn zich hiervan bewust, ze kennen de problemen. Maar de oplossing van de vraagstukken raakt vertraagd omdat het internationale bondgenootschap geen overeenstemming bereikt over wat voor actie er verder ondernomen moet worden. Aangezien alleen diegenen die in Bosnië geboren zijn er zullen blijven, kan verwacht worden dat de internationale gemeenschap de krachten en personen zal steunen die, met haar hulp, Bosnië in vrede kunnen stabiliseren wanneer zij vertrekt.

Branislav Milosevic

In 1995 was Radovan Karadzic (rechts) nog president en Biljana Plavsic (links) vice-president. Inmiddels vernietigde de IJzeren Dame het martelaarsimago van Karadzic : hij verdiende een fortuin met wapendeals en smokkel naar de vijand.