Vrijdag wordt de rechtszaak tegen het Vlaams Blok ingeleid. De inzet is hoog: een veroordeling zou het einde van de partij kunnen betekenen, een vrijspraak zou een enorme overwinning worden. Een gesprek met Paul Pataer, voorzitter van de Liga voor Mensenrechten.

Treurige lectuur is het: de 138 bladzijden lange aanklacht tegen drie satellietverenigingen van het Vlaams Blok. Een sinistere bloemlezing van citaten, waarmee de Liga voor Mensenrechten en het Centrum voor Gelijkheid van Kansen willen bewijzen dat de extreem-rechtse partij in al haar geschriften discriminatie verkondigt en aanzet tot haat en geweld.

De aangeklaagde vzw’s Vlaamse Concentratie, Nationalistisch Vormingsinstituut en Nationalistische Omroepstichting zijn op hetzelfde adres als het Vlaams Blok gevestigd en worden geleid door dezelfde kopstukken (voorzitter Frank Vanhecke en ondervoorzitter Roeland Raes). Ze vormen de financiële structuur van de partij, verzorgen de vorming van de kaderleden, maken het propagandamateriaal en de uitzendingen op radio en televisie. Kortom, ze zijn samen het kloppend hart van het Blok.

De verenigingen worden dan ook niet vervolgd om een of andere specifieke uitlating of uitgave, maar wel voor hun steun aan het Vlaams Blok, waarvan de grondbeginselen zelf gebaseerd zijn op ‘discriminatie, segregatie en etnische zuivering’. Als de veroordeling er komt, is dat een moordaanslag op de partij, zei voorzitter Frank Vanhecke al. Maar hij vertrouwt nog op onze ‘onafhankelijke rechtspraak’ om de aanklacht af te wijzen.

Al jaren ijvert Paul Pataer ervoor om het Vlaams Blok te laten verbieden. De mensenrechtenactivist is voorzitter van de Liga voor Mensenrechten én van het Overlegcentrum voor de Integratie van Vluchtelingen (OCIV). Als politieke dwarsligger brak Pataer in de jaren tachtig met de christelijke beweging (omdat er daar geen ruimte was voor een echte arbeiderspartij) en stapte hij als verruimingskandidaat naar de SP, een partij waar hij ook binnen de kortste keren mee in de clinch ging.

Paul Pataer: Een vijftal jaar geleden hebben wij met de Liga voor Mensenrechten al een paar onderofficieren van het Vlaams Blok – de zoon en schoonzoon van gewezen voorzitter Karel Dillen – rechtstreeks gedagvaard op basis van de anti-racismewet van 1981. De kopstukken zelf kunnen we moeilijk aanpakken, omdat zij parlementaire onschendbaarheid genieten. Nu, die zaak is maar half gelukt…

Of mislukt. Ze zijn vrijgesproken.

Pataer: Vrijgesproken, ja, maar dan wel omdat de rechtbank zich onbevoegd verklaarde voor racistische persmisdrijven, die voor het assisenhof behandeld moesten worden. Maar in de overweging van het vonnis, en vooral in het requisitoir van de procureur, werd wel bevestigd dat die geschriften inderdaad een racistisch karakter hadden. Intussen is er een nieuwe wet gekomen waardoor persdelicten niet meer naar het assisenhof worden verwezen. Bovendien kunnen ook verenigingen sinds vorig jaar vervolgd worden. Dus hebben wij een nieuwe aanklacht tegen de vzw’s van het Blok opgesteld, maar we hebben ermee gewacht tot na de verkiezingen om niet het verwijt te krijgen dat we het Blok nog meer in z’n slachtofferrol zouden bevestigen.

Jullie denken met deze zaak echt het Blok te kunnen opdoeken?

Pataer: Ja, dat is de inzet van ons proces. Principieel ben ik allang van oordeel dat we een partij zoals het Blok eigenlijk gewoon moeten verbieden. Net zoals je in de geneeskunde ook geen kwakzalvers duldt. Een partij zou gewoon niet mogen meespelen als ze de basisbeginselen van de democratie niet aanvaardt of principes huldigt die strijdig zijn met de rechten van de mens. In sommige andere landen heeft men ook dergelijke partijen verboden, waarom dan niet bij ons?

In die andere landen had extreem-rechts geen 33 procent zoals in Antwerpen. Dat maakt een verbod nu toch moeilijk denkbaar?

Pataer: Het tegenargument is altijd hetzelfde: ze zijn zo groot geworden dat een verbod tot een volksopstand zou leiden. Dat geloof ik dus niet. Het is natuurlijk riskant zoiets te doen. Maar toch stel ik vast dat het Vlaams Blok, ondanks z’n enorme scores in de grote steden, nog nooit in staat geweest is een serieuze massamanifestatie te organiseren. Er komen altijd maar enkele honderden getrouwen opdagen. Mijn analyse is dat een groot deel van hun publiek niet op het Blok stemt omwille van het programma, maar omdat het zich gewoon anti-politiek opstelt.

Foertstemmen dus. Is die redenering nog houdbaar, nu we weten dat het Blok de trouwste kiezers van alle partijen heeft?

Pataer: Dat is de rechtse stroming in Vlaanderen. Ik denk dat het Blok nu de rol speelt die in het verleden voor een groot stuk gespeeld werd door de CVP. De standenpartij CVP – ik heb dat in een van m’n vorige levens zelf nog mogen meemaken – is altijd deels een anti-politieke partij geweest. De vaders van de CVP, zeker in het ACW, hebben hun mensen altijd ertoe aangezet om zich niet te engageren in de partijpolitiek. Dat was iets voor enkele elitemensen die wisten wat goed was voor de bevolking…

Daarom brak u met de CVP?

Pataer: Ja, de politieke krachten die in de sociale beweging aanwezig waren, verdienden volgens mij beter dan gemanipuleerd te worden door zo’n grote standenpartij. Maar die anti-politieke stroming is erg groot in Vlaanderen. Ik durf gerust te stellen dat in Antwerpen zeker de helft van de kiesgerechtigden racistisch denkt. Zij nemen afstand van alles wat niet van het eigen volk is.

Zit dat dan in onze genen?

Pataer: Ik heb er ook geen verklaring voor waarom die onderstroom in Vlaanderen sterker is dan elders. Het is te gemakkelijk om te zeggen dat er in Wallonië of Nederland gewoon geen charismatische figuur zoals Dewinter is. Het moet in onze geschiedenis zitten: de overheersing door buitenlandse mogendheden, én de overheersing door binnenlandse leidende krachten die het volk klein hielden. Een zeker obscurantisme. Een vrij politiek klimaat is in Vlaanderen maar vrij laat ontstaan.

De inzet van het proces is hoog?

Pataer: Ja, het is nu alles of niets. Als we de drie vzw’s, die de kern van het Vlaams Blok vormen, kunnen laten veroordelen, dan kan het parlement ook de overheidssteun schrappen voor die partij. En dan wordt het Blok drooggelegd, en dan is het ermee gedaan. Dat zegt nu zelfs voorzitter Frank Vanhecke. Hij noemt onze dagvaarding een moordaanslag op het Blok. Precies.

Hij zet het natuurlijk extra in de verf, om weer in de geliefde martelaarsrol te zitten: één tegen allen, allen tegen één. En dat zal met dit proces wel lukken.

Pataer: Dat is juist, maar je kunt geen omelet maken zonder eieren te breken. En een eventuele veroordeling zal hopelijk de ogen openen van andere mensen die misschien een naïeve kijk op de politiek hebben of om oppervlakkige redenen op het Blok gestemd hebben.

Wat opvalt in de dagvaarding is dat jullie het Blok niet meer vervolgen voor racisme, zoals vroeger, maar wel voor discriminatie.

Pataer: Ja, wij mikken nu doelbewust op een veroordeling voor discriminatie, omdat dat begrip veel minder voor betwisting vatbaar is. Het Blok is ook voorzichtiger geworden, zodat je exuberante uitspraken van racistische inslag niet zoveel meer aantreft. En we kunnen ook niet loochenen dat rechtbanken tot nu toe niet geneigd geweest zijn om blijken van racisme te veroordelen.

Het Vlaams Blok is nog nooit veroordeeld. Een klacht tegen Dewinter is geseponeerd. Kan een eventuele vrijspraak nu niet het fundament onder het cordon sanitaire wegslaan?

Pataer: Nee, niet noodzakelijk. Dit is een juridische zaak, terwijl het cordon sanitaire op politieke motieven is gebaseerd. Maar we beseffen goed dat een vrijspraak een grote overwinning voor hen zou betekenen. Ik weet maar al te goed dat we hoog spel spelen.

Het Blok zegt dat de eerste minister achter het proces zit?

Pataer: In geen geval. Wij zijn helemaal niet schatplichtig aan de regering. Die dagvaarding is al maandenlang voorbereid door onze mensen, en vooral dan door onze advocaat Luc Walleyn. Het klinkt paradoxaal, maar wij willen het proces zo weinig mogelijk politiseren…

Terwijl het Vlaams Blok uiteraard zal aanvoeren dat het wel degelijk een politiek proces is.

Pataer: Het is natuurlijk ook een politiek proces. Maar om dat politiek proces te doen slagen, volgen wij de strategie om het zoveel mogelijk in een juridische sfeer te houden.

Het eerste feit dat jullie in de dagvaarding aanvallen, is de huisslogan van het Blok ‘Eigen volk eerst’. Daarmee raken jullie de kern van het partijprogramma?

Pataer: Ja, en in Nederland is de extreem-rechtse Centrumpartij op die grond veroordeeld. De arrondissementsrechtbank van Zwolle beoordeelde de leuzen ‘Nederland voor de Nederlanders’, ‘Eigen volk eerst’, en ‘Vol is vol’ als volgt: de gebruikte bewoordingen kunnen niets anders betekenen dan dat de Nederlanders op alle terreinen van het maatschappelijke leven op de eerste plaats en alle andere personen slechts op de tweede plaats komen, hetgeen neerkomt op een feitelijke achterstelling van die personen, waardoor hun fundamentele vrijheden worden tenietgedaan. Dit noemt de rechtbank aanzetten tot discriminatie.

‘Vol is vol’ doet denken aan de uitspraak van Louis Tobback: ‘De salon is vol’. Om nog te zwijgen van zijn uitspraak dat asielzoekers hier als meeuwen op het stort komen zitten. Kan u die dan ook vervolgen?

Pataer: Dat is evident. Dat zijn racistisch getinte uitspraken, dat is duidelijk. Wij hebben vroeger ook expliciet aangeklaagd dat de invloed van het Blok al voelbaar werd in de manier waarop andere politici zich opstelden – en dat niet alleen in hun uitspraken, maar erger nog, ook in hun beleid. Ik verwacht dat de advocaten van het Blok ons tijdens het proces met citaten van andere politici om de oren zullen slaan.

Is het begrip discriminatie niet erg ruim? Kunt u op die basis niet evengoed een proces voeren tegen de kerk, omdat die vrouwen, homo’s of gehuwde priesters discrimineert?

Pataer: Ja, maar je moet de sociale betekenis van elke inbreuk afwegen. Wij beweren niet dat het Vlaams Blok het monopolie op discriminatie heeft, maar zij hebben dat wel tot de kern van hun programma verheven.

Neem nu het punt ‘discriminatie op de arbeidsmarkt’. Dat was toch ook altijd het beleid van de overheid: geen vreemdelingen in openbare dienst, en in de privé-sector slechts mondjesmaat arbeidsvergunningen afleveren.

Pataer: Het onderscheid tussen Belgen en niet-Belgen is van een andere natuur. Elke natie organiseert zichzelf nu eenmaal op basis van nationaliteit, maar níét op basis van ras of afkomst. Neem nu het asielrecht: het Vlaams Blok wil onderscheid maken tussen vluchtelingen van Europese afkomst en vluchtelingen van buiten Europa. Turken die in het Europese deel wonen, zouden dan wel nog in aanmerking komen, maar andere Turken niet? Dat is toch absurd.

Hoe liggen de kansen? Het gerecht liep in het verleden niet echt warm voor de bestrijding van racisme.

Pataer: Dat is juist. Het parket had op eigen initiatief onderzoek kunnen doen naar inbreuken op de anti-racismewet. Maar dat heeft men nooit gedaan. Maar dit dossier is volgens juristen zo sterk en juridisch goed onderbouwd dat we toch veel hoop hebben. Veel hangt af van de Brusselse procureur Dejemeppe. Hij moet een standpunt innemen. Als dat in onze lijn ligt, zitten we goed.

U hebt vorige week meteen grote advertenties in de kranten gezet om fondsen te werven naar aanleiding van dit proces. En dat met een foto van marcherende soldatenlaarzen?

Pataer: Dat is om de aandacht te trekken. Het is een archieffoto van Vlaamse fascisten in de jaren dertig, denk ik. Maar toegegeven, ik ben zelf ook niet gelukkig met die associatie. Het Blok heeft nog weinig te maken met die oude fenomenen van de jaren dertig. Het heeft te maken met een diepgewortelde kanker, een anti-politieke houding bij een groot deel van de bevolking, en het verwerpen van de vreemde.

Verder zag je nu niet veel combattieve advertenties of oproepen zoals na de vorige ‘zwarte zondagen’?

Pataer: Nee, men is nu blijkbaar vooral aangeslagen. Maar de Liga blijft strijdlustig.

Jullie hebben een inhoudelijk zwaarwegend dossier opgemaakt. Maar is het succes van het Blok nu niet meer de verpakking dan de inhoud? Hun uitgekiende stijl van communicatie en campagne voeren?

Pataer: Ja, en de anderen hebben blijkbaar nog niet de juiste toon gevonden om de Dewinters en Vanheckes tegen te spreken. Ik heb het debat in Nederland met Dewinter gezien, toen hij die saus over zich heen kreeg. Zijn Nederlandse liberale gesprekspartner had een rake, scherpe, en toch serene manier om hem aan te pakken. Als je dan op de VRT bijvoorbeeld Cas Vander Taelen tegen het Blok ziet schreeuwen en schelden, weet je dat wij het nog niet goed doen.

De beleidsverklaring van de regering gaat nergens in op de weerslag van de verkiezingen. Behalve de uitsmijter: dat het nieuwe optimisme en vertrouwen van de welvarende Belgen de duurzaamste garantie tegen extreem-rechts is…

Pataer: Dat is nu de stijl van Verhofstadt: altijd maar positief zijn. Welvaart op zich is natuurlijk geen garantie tegen extreem-rechts, want veel villabewoners hebben nu voor het Blok gestemd. Maar vertrouwenwekkende figuren, zoals Steve Stevaert in Hasselt of Frank Beke in Gent, sloegen blijkbaar wel aan.

Die beleidsverklaring erkent nu dat het asielbeleid mislukt is. Een jaar geleden was zelfs u vol lof over de trendbreuk in het asielbeleid: ‘de lont is uit het kruitvat’.

Pataer: Ja, het aangekondigde beleid was een grote stap vooruit, maar een jaar later is het resultaat ontnuchterend. Het beloofde observatorium voor de uitwijzingen is er niet gekomen, de asielprocedure is niet hervormd, de Dienst Vreemdelingenzaken is nog niet afgeschaft en er is nog geen nieuwe administratie opgestart zoals aangekondigd was. En in het oude systeem zit intussen helemaal de klad, want dat wou men zogezegd opdoeken, en die mensen zijn nu natuurlijk gedemotiveerd. Maar als Verhofstadt bedoelt dat het asielbeleid mislukt is omdat er nu méér vluchtelingen aankomen, vind ik dat toch een foute redenering. Op die instroom heb je nu eenmaal weinig vat. Dat cijferfetisjisme is in België allang een probleem. Men moet zich geen illusies maken: de vreemdelingen zullen blijven komen.

Met als gevolg dat er nu containerdorpen komen met 10.000 asielzoekers die alleen nog voedsel en onderdak krijgen?

Pataer: Wij hebben daar vragen bij. Wij willen niet terug naar de soepbedeling. De mensen zelf over een bepaald financieel bedrag laten beschikken, is ook een vorm van respect. En die containerdorpen mogen geen beschaafde concentratiekampen worden, hè. Wij zijn niet tegen open centra, waar asielzoekers in de eerste fase van de procedure worden opgevangen. Maar ik vrees dat het de bedoeling is om de asielzoekers gedurende de hele procedure in die kampen te stoppen, soms jarenlang, ver van de bewoonde wereld. Dat vinden wij onmenselijk, en daar zullen wij ons tegen verzetten.

Wij verzetten ons ook al maandenlang tegen de beslissing van de regering om aan vreemdelingen, die voor regularisatie in aanmerking komen, géén maatschappelijke steun te geven. Men heeft die mensen in de procedure opgenomen, zij zijn nu volstrekt legaal op Belgisch grondgebied, dus moet men hen helpen. Anders doet de regering evengoed aan discriminatie. En dat men een principe opoffert omdat het zogezegd te veel geld kost, is pas helemaal verwerpelijk.

Er is onlangs weer een dode gevallen in het detentiecentrum van Steenokkerzeel. Dit keer was er geen protest van jullie te horen. Dat komt toch niet omdat jullie nu ook zitjes krijgen in officiële organen?

Pataer: Nee. Wij willen gewoon voorzichtig zijn. Na de dood van Sémira Adamu hebben we wel voluit gereageerd. Nu willen we het onderzoek afwachten.

U zit zelf in de regularisatiecommissie. De Franstalige Ligue wou dat niet, om z’n onafhankelijkheid te bewaren.

Pataer: Het zou erg zijn als men van ons zou denken dat wij daardoor niet meer ongebonden zijn. Wij hebben aanvaard om in de regularisatiecommissie te zitten om mee advies te geven, en in het observatorium om mee controle uit te oefenen op de uitwijzingen.

Bijna een jaar na de beslissing tot regularisatie hebben jullie nog maar bitter weinig dossiers afgehandeld. De minister noemt jullie een stel kinderen die hun taak niet aankunnen.

Pataer: Dat is een valse beschuldiging. Wij hebben daar in een open brief op geantwoord. Wij zijn hard aan het werk, maar het is wel waar dat er een vrij grote animositeit bestaat tussen eerste voorzitter Christian Coppens en administrateur Frank Franceus. Of dat conflict nu om politiek draait, of gewoon een personenkwestie is, weet ik niet. Ik weet alleen dat wij, gewone leden, ons scherp tegen dat geruzie afgezet hebben. Wij doen ons best, maar in het maximale geval kunnen wij nog maar 10.000 dossiers per jaar afwerken. Er zijn ruim 30.000 dossiers, dus dat gaat zeker drie jaar aanslepen. De minister moet eindelijk maar eens toegeven dat de regularisaties onmogelijk rond kunnen zijn tegen de einddatum van 31 juni 2001. Tenzij hij ons ledenaantal verdubbelt.

Als die mensen drie jaar op een beslissing moeten wachten, zitten ze ook drie jaar zonder OCMW-hulp?

Pataer: Dat maakt het regeringsstandpunt daarover helemaal onmogelijk. Ook in de SP heb ik die kwestie al op tafel gegooid. Maar tot mijn verbazing werd het niet verstrekken van steun aan mensen in de regularisatieprocedure niet alleen door Johan Vande Lanotte, maar ook door voorzitter Patrick Janssens gesteund. Nu, dat heb ik al eerder meegemaakt. Nu is de hele SP voor migrantenstemrecht gewonnen, maar zes jaar geleden werd ik daar nog vreselijk voor uitgekafferd door de partij, niet alleen door diehards zoals Tobback, maar ook door Frank Vandenbroucke die het al ongelooflijk vond dat ik dat op de agenda wou plaatsen. Maar zoals u weet, botste ik in die periode wel vaker met het vreemdelingenbeleid van de SP, die toen nog de minister van Binnenlandse Zaken leverde. Nu heeft de SP weliswaar de minister niet meer, maar via haar pionnen heeft ze nog bijna evenveel greep op het vreemdelingenbeleid als vroeger.

Ondanks alle conflicten hebt u nog altijd een SP-mandaat in het OCMW van Gent?

Pataer: En ik denk dat ik ook in de nieuwe OCMW-raad mijn mandaat mag houden. Blijkbaar beseft de SP dat ze enig tegenwicht moet hebben voor de stevige Vlaams Blok-fractie die daar haar intrede gaat maken.

Chris De Stoop