Afrikaan, vrouw en moslima. Stuk voor stuk zijn het al jaren handicaps om een internationale topjob binnen te halen, maar die hielden Fatou Bensouda (50) niet tegen om de nieuwe hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag te worden. De expertise en competentie van de Gambiaanse ex-minister van Justitie in de strijd tegen oorlogsmisdaden staat dan ook buiten kijf.
Bensouda volgt Luis Moreno-Ocampo op, de flamboyante Argentijn die het strafhof door zijn eerste negen (woelige) levensjaren leidde en er in juni mee ophoudt. Zij is al sinds 2004 zijn rechterhand en groeide ook steeds meer uit tot het beste tegenargument voor het neokoloniale imago van het ICC. Tot zover waren alle verdachten Afrikanen, met de Sudanese president Omar Al-Bashir en de Libische dictator Muammar Khaddafi als bekendste, en alle zeven landen waar een onderzoek loopt, liggen op het zwarte continent. Bensouda heeft zich altijd verzet tegen het beeld van een blanke rechtbank die Afrika mores komt leren. In de documentaire The Reckoning (2009) zegt ze daarover: ‘De Afrikanen wilden dit hof, ze hebben er zelf sterk voor gelobbyd. Vandaag heeft geen enkel continent zo veel deelnemende staten als Afrika. Mensen van over de hele wereld werken mee aan dit hof, daar ben ik zelf een voorbeeld van. Ik bepaal hier mee het beleid, en ik kom uit Afrika.’
Haar kandidatuur had de expliciete steun van de Afrikaanse Unie, en onder de 119 landen die het stichtende Statuut van Rome onderschrijven, groeide er een consensus voor een Afrikaan op het hoogste trapje. Bensouda liet woensdag na haar voordracht in een persbericht wel meteen weten dat de Afrikaanse ‘warlords’ zich weinig illusies hoeven te maken: ‘Als het in Afrika is dat de misdaden zich blijven voordoen, dan zal het in Afrika zijn dat we vervolgen.’
Met een Afrikaans gezicht alleen zal het ICC de kritiek echter niet laten verdwijnen. Wat Bensouda straks op haar boterham krijgt, is niet min. De eerste zaak buiten Afrika kan niet lang meer op zich laten wachten. Volgens persbureau AFP zou dat wel eens Jemen kunnen zijn, maar er is ook nu al voorbereidend onderzoek in Afghanistan, Colombia, Honduras en Palestina. Maar het is moeilijk om de grote verwachtingen die het Strafhof steevast creëert in landen waar het onderzoekt ook werkelijk in te lossen. Moreno-Ocampo kreeg drie processen geopend, maar nog niemand is veroordeeld. De Congolese rebellenleider Thomas Lubanga zou de eerste moeten worden. Moreno-Ocampo’s grootste vis, Bashir, blijft ongrijpbaar. Afgelopen week werd met Laurent Gbagbo, ex-president van Ivoorkust, wel voor het eerst een gewezen staatshoofd opgepakt. Het is echter nu al zeer de vraag of het ICC alle verantwoordelijken voor het Ivoriaanse verkiezingsgeweld voor de rechter kan brengen. Effectieve veroordelingen van kleppers zullen voor de geloofwaardigheid van Bensouda en het ICC dan ook cruciaal zijn. Want de Arabische dictators hebben dit jaar uitvoerig bewezen dat een strafhof dat enkel als stok achter de deur werkt, hen niet tegenhoudt in het uur van de waarheid.
Thomas Verbeke
