Een uitgaansverbod voor jongeren geldt niet alleen in de meeste Amerikaanse steden, maar is ook in Europa aan een opmars bezig.
De avondklok voor jongeren leek een typisch Amerikaans fenomeen, dat onder president Bill Clinton een felle opleving kende, maar is nu ook naar het Europese continent aan het overwaaien. In de Verenigde Staten kennen inmiddels drie op vier steden een nachtelijk uitgaansverbod : meestal komt het erop neer dat min-zeventienjarigen in de week om tien uur en in het weekend om middernacht van de straat moeten zijn, of ze worden door de politie opgepikt. In Frankrijk was er de voorbije dagen een zomerse polemiek over de avondklok, die al in zes steden werd ingevoerd. Volgens de Franse variant moet de politie kinderen van maximum twaalf of dertien jaar, die tussen middernacht en zes uur onbegeleid op straat zijn, naar huis brengen. In Engeland heeft minister Jack Straw van Binnenlandse Zaken ook al een uitgaansverbod aangekondigd, en zijn premier Tony Blair toonde zich eerder al danig bezorgd om de soms erg jonge kinderen die’s avonds de straten afschuimen.
Sommige organisaties, die voor de rechten van jongeren ijveren, zien tieners als ?de zondebokken van de jaren negentig.? Volgens Geert Cappelaere van het Centrum voor de Rechten van het Kind leidt het schoonvegen van de straat alleen maar tot een verschuiving van het probleem : ?Je maakt het onzichtbaar, maar dan ettert het ergens anders gewoon voort. Toen ik voor het eerst over die avondklok hoorde, dacht ik : dat zet de klok helemaal terug. In plaats van de evolutie naar emancipatie van jongeren krijg je dan de ijzeren controle van vroeger, die toch haar inefficiëntie heeft bewezen.? Het is vooral ?typerend voor de verdringing van het welzijnsdenken door het veiligheidsdenken,? zegt de Leuvense jeugdcriminoloog Lode Walgrave. ?Men wil niet zozeer iets doen aan de sociale problemen van jongeren, maar er wel voor zorgen dat ze de burger niet tot last worden. Typisch is dat ook straathoekwerkers nu een soort hulpje van de politie worden. Het zou me niets verwonderen als een Brusselse burgemeester ook hier de avondklok lanceert.?
De Amerikaanse avondklok is vooral een paradepaardje van de politie in de grote steden, die hiermee de jeugd van het slechte pad wil houden, maar in België noemen woordvoerders van de politie zich niet meteen vragende partij. De Brusselse politie zegt dat ze nu al een interne richtlijn heeft om jonge, ronddolende kinderen ’s nachts te controleren en naar huis te brengen, of de ouders moeten hen op het bureau ophalen ?om hen te responsabiliseren.? Dat zou in de zomer bijna ?dagelijkse praktijk? zijn. Het Antwerpse korps heeft een jeugdbrigade die regelmatig kinderen uit cafés en discotheken plukt, maar die werkt maar tot elf uur. Enkele jaren geleden werd een omstreden reglement ingevoerd door burgemeester Bob Cools die mordicus het voetballen van straten en pleinen wou weren. Nu nog zegt artikel 51 van de politiecodex dat ?spelen? verboden is ?indien hinderlijk en storend voor weggebruikers en omwonenden.? Maar dat verbod is dode letter gebleven, zegt de Antwerpse politie, die ook al niet op een avondklok zit te wachten.
DAGKLOK TEGEN SPIJBELAARS
De avondklok wordt geassocieerd met dictaturen die een couvre-feu of curfew afkondigen om militaire redenen, maar als instrument van sociale controle heeft ze vooral in de Verenigde Staten een traditie. Honderd jaar geleden werd ze in veel steden ingevoerd als gevolg van de nogal chaotische massa-immigratie eind vorige eeuw. Een tweede golf avondklokken teisterde Amerika in de jaren veertig en vijftig, eerst om tijdens de oorlog de afwezigheid van ouders (aan het front of in de fabrieken) te compenseren, dan uit onrust over de zogenaamd rebelse jeugd. Maar de derde en hevigste golf, de curfew fever van de jaren negentig, is vooral bedoeld als beveiliging van de straten tegen de fors gestegen jeugdcriminaliteit. Ook Billetje Clinton moest van z’n moeder voor het donker thuis zijn, wordt tot vervelens toe herhaald, dus waarom niet de hedendaagse jeugd ? De maatregel spreekt vooral politici aan die op snel electoraal succes azen, en appeleert aan het gezond verstand van burgers die vinden dat kinderen niet op straat horen.
Vorig jaar bleek op een conferentie van Amerikaanse burgemeesters dat al 146 van de grootste 200 steden (meer dan 100.000 inwoners) een avondklok toepasten. Zesendertig procent was zeer blij met het resultaat, en twintig procent was gematigd tevreden. In San Antonio zou het aantal aanhoudingen van jonge delinquenten ’s nachts met 29 procent gedaald zijn. In Charleston zou Operatie Middernacht het aantal inbraken tot het peil van dertig jaar geleden hebben teruggedrongen. In Denver heet de zware criminaliteit op twee jaar met elf procent gedaald te zijn. Elke dag worden duizenden overtreders door de politie opgepakt. Zij worden naar het curfew center gebracht, waar de ouders ontboden worden, die soms boetes tot 500 dollar krijgen. Een avondklokcentrum is in het slechtste geval een ouderwetse gevangenis, maar meestal is het een soort jeugdclub met recreatiemogelijkheden, waar sociale werkers en vrijwilligers de jongeren bezighouden.
De avondklokkoorts is zelfs zo hevig dat het in sommige steden ook al tot de instelling van een ?dagklok? heeft geleid, als wapen tegen het spijbelen : leerplichtige jongeren mogen dan ook niet meer op straat te zien zijn tijdens de normale schooluren. De stad waar Clinton vorig jaar een toespraak ging houden om de avondklok te prijzen, was New Orleans, dat prat gaat op een daling met 27 procent van de jeugddelinquentie ’s nachts. Maar, zei de burgerrechtenvereniging AKLU, in New Orleans was de maatregel omkaderd door een programma om jobs voor jongeren te creëren en extra recreatiezones te scheppen, wat meer preventief effect heeft dan de afschrikking van de avondklok op zich. En zelfs àls de criminaliteit erdoor daalt, is een uitgaansverbod nog te verwerpen als een aanslag op de individuele rechten van jongeren. Anders kan je evengoed verkrachtingen bestrijden door alle vrouwen een avondklok op te leggen, aldus de AKLU. Bovendien is het erg stigmatiserend voor de jongeren en hun ouders, én worden in New Orleans negentien keer meer zwarten dan blanken opgepakt.
Professor Walgrave : ?Dat is logisch want zo’n blinde maatregel is gewoon niet toepasbaar. Dus schep je ruimte voor willekeur en voor discriminatie van bepaalde groepen. Dat is de tol van de spektakelpolitiek.? Zolang er geen onafhankelijke, wetenschappelijke cijfers zijn, zet Walgrave ook vraagtekens bij het vermeende succes van de avondklok : ?Politiecijfers zijn totaal manipuleerbaar. Als je drie extra agenten op straat zet, wordt er automatisch meer geverbaliseerd. Omgekeerd geldt hetzelfde. In België wil men nu mordicus lagere criminaliteitscijfers om het succes van het beleid te bewijzen, dus krijg je die ook. In ons land blijft het aantal zaken bij de jeugdrechtbanken overigens erg stabiel : elk jaar zowat honderdduizend. Dat verzinkt in het niet in vergelijking met Amerika. Alleen al in Chicago heb je tweehonderd dodingen door jongeren per jaar ; in heel België maar gemiddeld vier tot elf?.
STOP ZE IN EEN DIEPVRIEZER
In Frankrijk spreekt de Liga voor de Mensenrechten nu over een ?inbreuk op de vrijheid?. De Franse voorstanders hebben naar eigen zeggen wel meer de bescherming van kinderen als de bestrijding van de jeugddelinquentie op het oog. De gaullistische burgemeesters van Dreux en vijf andere steden, die allemaal kampen met een sterk Front National, beperken de leeftijd daarom tot twaalf, dertien jaar, een hemelsbreed verschil met Amerika. Volgens een enquête staat 81 procent van de Fransen er achter. Toch zei minister Jean-Pierre Chevènement van Binnenlandse Zaken dat ?een goed pak slaag te verkiezen is boven een slechte avondklok.? In Aulnay-sous-Bois geldt het uitgaansverbod alleen voor de zomer net de periode dat jongeren het meest op straat samenkomen. Lode Walgrave : ?Wat moeten ze doen om de vakantie te overbruggen ? Je kan ze toch niet in een diepvriezer stoppen en in september weer ontdooien. Maar sommige burgers vinden het rondhangen op straat op zich al crimineel. Dat zijn vooral subjectieve onveiligheidsgevoelens.?
Als in sommige wijken een tekort aan recreatieruimte samengaat met een zero-tolerantie, krijg je een escalatie. Walgrave : ?Tieners hebben gewoon plaatsen nodig om samen te klitten, dat is hun subcultuur. Die ruimte is er in onze grootsteden onvoldoende. De straat wordt vooral voor het verkeer gereserveerd. Dus krijg je een soort territoriumstrijd : ze gaan rondhangen in ruimtes die ook door andere groepen worden geclaimd, zoals bejaarden, moeders met kleuters, winkelaars. Dat leidt tot irritaties, en het risico van criminalisering. Een avondklok zou nog een verdere criminalisering meebrengen, zelfs van kleine kinderen, en het kan ook tot wrijvingen met de politie leiden. Het ronddolen van kinderen is vooral een sociaal probleem, een zaak van welzijn. Als ouders geen controle meer kunnen uitoefenen, heeft dat meestal ook materiële, psychologische of sociale redenen. Maar ook de verlenging van de leerplicht heeft een noodlottig effect gehad.?
Volgens het Centrum voor de Rechten van het Kind leven ook hier meer jongeren op straat, en op steeds jongere leeftijd, maar is het hier nog lang geen Bogota of Chicago. Behalve preventie moet er ook controle en sanctionering zijn, maar dan op een humane en constructieve manier, en liefst in dialoog met de kinderen die als volwaardige burgers moeten behandeld worden. Geert Cappelaere : ?Het spreekt vanzelf dat jonge kinderen ’s nachts niet op straat horen, maar een strafrechtelijke benadering is geen oplossing en kan een averechts effect hebben. Dat is zoals razzia’s houden tegen spijbelende kinderen in plaats van te onderzoeken waar het onderwijs faalt. Het sluitingsuur voor cafés, de verzegeling van megadiscoteken : het is altijd dezelfde repressieve dynamiek. Als de straat ook in ons land een valabel alternatief voor jongeren geworden is, is dat een signaal dat er iets schort aan de behuizing, opvang of recreatiemogelijkheden. Als ik zie met hoeveel problemen zij opgezadeld worden, verbaast het nog dat slechts zo weinig jongeren kwaad doen?.
Chris De Stoop
Binnenblijven van valavond tot zonsopgang : Het veiligheidsdenken verdringt het welzijnsdenken.
