Steeds meer makelaars voeren jonge voet- ballers uit Afrika in. Voor velen begint een lijdensweg. Over valse beloften en wurg- contracten : mensenhandel in het voetbal.

Hij ziet eruit als een playboy, die vaak een exotische mannequin aan de arm heeft, want hij werkt voor het modellenbureau Locrima in Koekelberg, maar hij handelt ook in Afrikaans voetbaltalent : Jojo, voluit Joseph Kouassi, de jonge Brusselse makelaar die uit Ivoorkust afkomstig is. Toen hij twee weken geleden van een prospectie in Afrika terugkwam, waar hij jong talent aan de haak had geslagen, zat hij in het vliegtuig naast de door de Aalsterse omkoopaffaire in opspraak gebrachte manager Bart De Bruyne, die zelf ook weer een verse groep spelertjes geronseld had. Dit soort makelaars verdeelt nu het Afrikaanse continent zoals de koloniale veroveraars vroeger : De Bruyne, die als stroman van manager Maurice Cooreman begonnen is, heeft vooral Nigeria als wingewest, en Jojo is gespecialiseerd in Guinea en Kameroen. Het verschil is dat De Bruyne en Cooreman nooit een letter op papier zetten, terwijl Jojo echte wurgcontracten opstelt : zijn spelers moeten liefst vijftig procent van al hun inkomsten afstaan.

Ook in het Brusselse, niet ver van het Anderlechtstadion, is er een huis waar een Braziliaanse ronselaar soms grote ladingen jongens uit zijn land onderbrengt. De Lebbeekse ondernemer Fernand Tas, die zich inzet voor een lokale voetbalclub, en die zelf op ongelukkige wijze ?eigenaar? van drie jongens is geworden, moest er een speler ophalen die via de Belgische manager Dirk Devriese was verhandeld. Hij zal nooit vergeten wat hij daar toen zag : ?Het was een vuil huis met afbladderende muren en een trap vol rommel. Er zaten kakkerlakken en ander ongedierte. Die Braziliaanse manager deed open in short. Hij ging met mij meteen naar achter, naar een deur waarop een groot hangslot hing. Toen hij de deur opendeed, zag ik in die kamer een groep van misschien wel vijftien jongens zitten ! Sommigen zaten op sinaasappelkisten. Allemaal piepjong. Ik moest maar zeggen wat ik wou : een linksachter, een spits… Ik ben er vlug met mijn speler vandoor gegaan. Hoe oud ik ook word, dat beeld zal mij levenslang bijblijven. Het was zuivere mensenhandel.?

Het Centrum voor Gelijkheid van Kansen bevestigt dat sommige praktijken in de voetballerij onder de wet op de mensenhandel vallen, en medewerker Paul Nijs wil nu onderzoeken of het klacht met burgerlijke partijstelling kan indienen. De wet van 1995 voorziet in zware straffen voor iedereen die vreemdelingen het land binnenbrengt met gebruik van welke vorm van bedrog of uitbuiting dan ook. Dat hoeft niet eens letterlijke opsluiting of financiële dwingelandij te zijn, maar zelfs subtiele vormen van misbruik van de ?kwetsbare positie? van vreemdelingen kunnen daarvoor volstaan. Die wet kwam er na een schandaal over vrouwenhandel, waarbij meisjes uit arme landen door zogenaamde impresario’s of artiestenagentschappen een schitterende carrière in het Westen beloofd werd. Er zijn opvallende overeenkomsten met de vaak obscure spelersmakelaars of voetbalmanagers, die nu ook duizenden jongeren uit de derde wereld aan zich binden met mooie beloften en dubieuze contracten.

SLAVERNIJ IN DE SPORT

Ook Paul Carlier van de VZW Sport en Vrijheid spreekt van ?mensenhandel? en wil deze vorm van ?slavernij in de sport? gaan bestrijden. Hij heeft net een jarenlange strijd tegen het verkopen van binnenlandse spelertjes met succes bekroond. Daarmee begon hij toen zijn eigen zoon, die voor een ploeg in De Pinte speelde, wou overgaan naar AA Gent en te horen kreeg dat er eerst 1,2 miljoen frank moest worden neergeteld. Sindsdien heeft de vereniging van Carlier wel tweeduizend dossiers van jonge spelertjes met succes behartigd. Voor de rechter werd haast altijd gelijk gehaald, wat Carlier lijnrecht tegenover de voetbalbond bracht, die zelfs klacht tegen hem indiende wegens een uitspraak die de bond in het verkeerde keelgat was geschoten. Door het ophefmakende arrest-Bosman over profvoetballers én door het Vlaamse decreet op de amateursporters zijn de transfersommen voor Europese spelers nu onwettig gemaakt. ?Er staat geen prijs meer op het hoofd van mijn zonen. Maar wél nog op het hoofd van vreemdelingen. En ook die zijn vaak amper vijftien, zestien jaar oud,? zegt Carlier.

Het arrest-Bosman heeft voor meer handel in voetballers gezorgd : er zijn veel meer transfers omdat de markt vrijgemaakt is voor spelers die einde contract zijn. Bovendien heeft het arrest het beperken van het aantal buitenlanders per ploeg onwettig gemaakt en voor niet-Europese spelers geldt het oude transfersysteem nog volop. In de wereld van makelaars is een echte wildgroei ontstaan. Voor het kleine België zijn er al een twintigtal officieel erkend, maar in totaal zouden er wel vijftig aan de slag zijn. Twee jaar geleden probeerde de internationale voetbalbond Fifa het kaf van het koren te scheiden door een licentie als makelaar verplicht te maken. Maar veel heeft dat niet veranderd, want de vereisten zijn niet bepaald streng : de belangrijkste voorwaarde is dat men een borg van vijf miljoen frank op een Zwitserse bankrekening van de Fifa moet zetten. Bovendien worden de voorziene sancties voor clubs nooit toegepast. Het reglement wordt ook omzeild : zo werkt Afrikapionier Karel Brocken, die geen licentie heeft, nu in dienst van Louis De Vries, die wel een vergunning heeft.

Malafide managers kunnen nu in Afrika en Oost-Europa, waar regels vaak nog ontbreken, hele groepen spelers voor een appel en een ei op de kop tikken en hier en vrac invoeren : als ze er ééntje aan een serieuze club verkopen, hebben ze al een goede zaak gedaan. Paul Carlier : ?Het ergste is wat met al die anderen gebeurt die na testen afgewezen worden. Zij worden meestal in de steek gelaten door hun managers en eindigen in de illegaliteit. Die minderjarige jongens klampen zich vast aan de beloften van de manager, want voor hen én hun familie is hij de redding uit de armoede. De realiteit leert dat er veel klachten zijn over uitbuiting, misbruik van vertrouwen en mensonwaardige opvang : erbarmelijke behuizing, weinig of geen hygiëne, minimale voeding en kledij, enzovoort. Het kan niet zijn dat de voetbalbond daar onwetend over is. Door zijn lakse houding werkt de bond deze mensenhandel in de hand. Vreemd is ook hoe managers en clubs nog altijd de exclusieve mogelijkheid lijken te hebben om cito presto verblijfsdocumenten te regelen, wat in andere sectoren al lang onmogelijk is.?

HUN PASPOORT WORDT AFGENOMEN

Dat wordt beaamd door Gilbert Nyatani, een jurist van de Foyer in Brussel, die zelf nog gevoetbald heeft en die nu enkele gestrande Afrikaanse spelers bijstaat. ?Het plaatselijke parlementslid, de burgemeester, de politiecommissaris, ze zitten vaak in het bestuur van de voetbalclub, en dat helpt om aan papieren te komen. Maar hoe lager je in de Belgische competitie gaat, hoe meer spelers je ook zal tegenkomen met een bevel om het land te verlaten. Ik denk dat er toch wel een paar honderd Afrikaanse voetballers aan de slag zijn, en daarbij zijn er heel wat illegalen, ook al vraagt de voetbalbond nu naar je verblijfsvergunning als je je wil aansluiten. Ik heb hier een dossier van iemand die vorig seizoen zes maanden voor een gekende club heeft gespeeld, zonder papieren. De meesten zijn met een toeristenvisum voor drie maanden binnengebracht door managers, die ze een tijd zonder succes van club naar club zeulen, om hen dan te laten vallen. Het probleem is dat die jongens geen klacht durven indienen.?

In de plaats van de voorgespiegelde triomf als ?profvoetballer in Europa? wacht hen hier meestal een vernederende bedeltocht om een contract. Sommige ?testspelers? worden wel tienmaal afgewezen. Een test kan bestaan uit een paar matchen met de reserven, maar kan ook weken tot maanden duren. ?Intussen verdienen ze praktisch niets. Ik ken een jongen die zes maanden als testspeler bij een club speelde, zonder één frank,? zegt Betty De Clerq, die momenteel de beschermvrouw is van wel een dozijn Afrikaanse spelers, van wie er verscheidene illegaal zijn. Als medewerkster van het vluchtelingencentrum van Deinze ontfermde zij zich een paar jaar geleden over een Angolese en Zaïrese voetballer, die haar al snel met andere spelers in contact brachten. Ze is nu bijna dagelijks met ?haar? jongens bezig, om papieren in orde te brengen, of toch nog ergens een contract in de wacht te slepen. ?Zij waren met handen en voeten gebonden aan hun manager, die soms zelfs hun paspoort inhield. Als zij al niet letterlijk ontvoerd en vastgehouden worden.?

Ze vermoedt dat makelaars smeergeld betalen om een visum te krijgen en politieke steun gebruiken om een verblijfsvergunning te regelen. ?Alleen in de voetballerij kunnen papieren nog in een wip geregeld worden. Voetbal staat boven alle wetten.? Een van ?haar? jongens, James Ikpeba, werd in Oostenrijk opgepakt en zat maandenlang in de gevangenis : hij werd door Maurice Cooreman naar België gehaald als asielzoeker, en daarna door een ander manager naar een Oostenrijkse club gebracht, ook al had hij geen papieren. De meeste klachten van Betty’s jongens gaan over het duo Cooreman-De Bruyne. Die kwamen vorig jaar al in opspraak door Emmanuel Ebiede aan Aalst te verkopen, terwijl hij bij een Nigeriaanse club aangesloten was. Later werd Ebiede aangehouden voor de aanranding van een veertienjarig meisje. Nog meer problemen waren er met Alex Agbo die door Cooreman-De Bruyne eerst aan Ronse en dan (met vervalste papieren) aan Lovendegem werd verpatst, om hem vervolgens naar Turkije te ontvoeren, zoals eerder door Voetbal Magazine werd uiteengezet.

DE NIAGARAWATERVAL

In Haaltert zit de 35-jarige voetbalmakelaar Bart De Bruyne danig verveeld met de Aalsterse omkoopzaak, die hem tien jaar schorsing door de voetbalbond heeft gekost, terwijl hij op zijn communicantenzieltje zweert onschuldig te zijn. Toen zijn zaak voorkwam, zat hij in Nigeria. Hij is voortijdig teruggekomen om verzet aan te tekenen tegen de schorsing, maar moet al meteen weer naar Afrika vertrekken. De Bruyne is een licentiaat lichamelijke opvoeding, die na zijn studie zonnebanken aan eczemalijders ging verkopen. Toen hij als zelfstandig vertegenwoordiger ook massagekussens van het merk Niagara begon te slijten, richtte hij zijn eigen vennootschap met dezelfde naam op, de NV Niagara. Via die vennootschap verhandelen De Bruyne en Cooreman nu ook voetballers. Maurice Cooreman, die al eerder voor louche zaakjes geschorst was, kon op die manier toch in de voetbalwereld aan de slag blijven. De Bruyne heeft zijn licentie als makelaar aangevraagd, maar zal die voorlopig zeker niet krijgen.

Hun gezamenlijk avontuur begon in 1994 toen ze samen de Afrika Cup voor min-twintigjarigen in Nigeria bezochten. ?Toen zag ik dat het daar bulkte van het talent en dat voetballers met tientallen worden aangeboden,? zegt De Bruyne. Cooreman was al begin de jaren negentig met Nigerianen begonnen, en vooral voetballer Benedikt Agkwegbu van Waregem had bemiddeld bij zijn ?vele talentrijke vrienden?. Hoofdkwartier voor de werkzaamheden is de Sheraton in Lagos, maar De Bruyne trekt ook het binnenland in. Hij is er al zestien keren geweest. ?Ik zoek in de clubs, maar ook in het straat- en strandvoetbal. Ik werk altijd met een mondeling akkoord, op basis van vertrouwen. Per speler zijn er gemiddeld wel 150.000 frank onkosten. Maar om een voetballer van een club vrij te kopen, moet ik ook 50.000 dollar of ruim anderhalf miljoen frank betalen aan de club én de Nigeriaanse federatie. Ik probeer die spelers dan in België, Frankrijk of Turkije te verhuren of te verkopen, en daarop krijg ik een commissieloon. Wij raken nooit aan hun salaris.?

Het is zijn principe om ze heel jong te importeren vorig jaar heeft hij een zestienjarig talent als stagiair ingevoerd die nu door KV Mechelen getest wordt , dan stellen ze ook nog niet veel eisen. Natuurlijk moet in Nigeria smeergeld betaald worden (?dat heet daar business?) en natuurlijk is het wel eens gevaarlijk. Zo werd hijzelf ook al bedreigd door de beruchte makelaar ?Friday?, via wiens wisselkantoor zowat alle Nigeriaanse voetballers in Europa geld naar hun familie transfereren. ?Maar het ergste is dat je van de negers weinig respect krijgt,? klaagt De Bruyne. De zaak-Ebiede, de zaak-Agbo ? ?Ik heb in al die zaken correct gewerkt, maar ik weet niet alles wat Cooreman deed.? Zijn slechte faam wijdt hij nu aan het feit dat hij met beruchte makelaars zoals Staf Blanckaert die vorige week ook door de bond veroordeeld werd omdat hij een Zaïrese speler verplicht had iemand anders om te kopen in zee is gegaan. ?Als ik een jongen moet terugsturen, wat voor mij een verloren investering is, geef ik hem telkens nog wat dollars mee.?

AFRIKA VOETBALT

De handel in Afrikaanse voetballers bestaat natuurlijk al sinds de paters van Scheut na de oorlog de eerste Kongolezen naar België verscheepten, maar de echte Afrikakoorts dateert pas van de jaren negentig. Vooral sinds de wereld in de ban geraakte van de Ontembare Leeuwen van Kameroen op het wereldkampioenschap in 1990, hebben makelaars zich op het zwarte continent gegooid. Kroon op het werk was de Olympische titel van Nigeria in 1996. In de Afrikaanse clubs zijn de verdiensten nog altijd pover, zodat een ware uittocht is gevolgd. Volgens het recente, Nederlandse boek Afrika voetbalt hebben zo’n vijftig spelersmakelaars Afrika nu als hun specialisatie, terwijl de grote clubs er ook nog hun eigen scouts hebben. Vooral Belgen zoals Willy Pluijm die in Guinea actief is zijn volgens het boek bekend voor het misbruiken van spelers. Een van de grote Afrikamakelaars is de Italiaan Domenico Ricci, die twaalf procent op salaris en premies inhoudt. Zegt Ricci : ?Tachtig op honderd makelaars zijn slecht.?

In het Midden-Oosten, vooral in Libanon, Saudi-Arabië en Turkije, bestaan sommige clubs nu voor de helft uit Afrikaanse spelers. Ook de Verenigde Staten en Zuid-Amerika zijn al trekpleisters. Maar het grootste deel gaat naar Europa. Voetbalclub Anderlecht heeft een oude traditie op dat vlak. Het boek vertelt het beruchte verhaal hoe Anderlecht de Nigeriaanse speler Stephen Keshi naar Afrika zond om het vijftienjarige, Ghanese wonderkind Nii Lamptey stiekem met valse papieren over de grenzen te smokkelen. Pas na een maand hoorden de ouders waar hij was. Zijn vader moest zelfs naar de rechtbank op beschuldiging zijn zoon als een slaaf te hebben verkocht. Volgens de Anderlechtse woordvoerder Jean-Pierre Kindermans is de Afrikaanse handel nu een olievlek geworden : de managers komen met video’s leuren, tientallen illegalen bieden zichzelf aan, en de club heeft nog eigen contactpersonen die talenten sturen. Kindermans moet de afgewezen spelers terug naar het vliegveld voeren : ?Er zijn er veel die vertrekken met tranen in de ogen. Sommigen proberen weg te lopen, de illegaliteit in.?

De jongens, die niet oud genoeg zijn om alles te overzien, zijn meestal bereid om het even wat te ondertekenen. De contracten van de Brusselse manager Jojo liegen er in elk geval niet om : ?De Manager zal betaald worden voor zijn prestaties door een voorafhouding van een commissie van 50 procent op de nettobedragen van de diverse inkomsten van de speler.? Ook erg gortig is dat zijn contracten voor twee jaar gelden en minstens één jaar van tevoren moeten worden opgezegd, zoniet worden ze automatisch verlengd. Andere bepalingen impliceren dat de spelers in feite afstand doen van elke zeggingschap over hun eigen toekomst. Vanachter zijn bureau op het ?artistieke agentschap? Locrima in Koekelberg beweert Jojo echter dat dat allemaal maar bedoeld is ?om druk uit te oefenen op de spelers, zodat ze zich niet tegen hem keren.? In realiteit zou hij slechts vijftig procent nemen op de signatuur : het ?tekengeld? dat bij een transfer nog eens wordt betaald, al dan niet onder tafel. (Dat weinig clubs over malafide makelaars klagen, komt ook omdat de meeste transfers deels met zwart geld gebeuren.)

Op een affiche worden kandidaten gezocht voor het door Locrima georganiseerde ?Eerste Concours van het Mooiste Kind van de regio Brussel-Hoofdstad?, en dat voor drie categorieën : zuigelingen van drie maanden af, peuters van anderhalf jaar af, en kleuters van vier tot zes jaar. Ja, ook de voetballers zijn vaak nog erg jong daarom worden de contracten getekend door de ?wettelijke voogd.? Bovendien zegt Jojo dat hij van hun inkomsten soms nog eens vijftig procent op een rekening zet tot ze meerderjarig zijn, ?zodat ze het niet kunnen verkwisten?. Jojo heeft naar eigen zeggen al spelers van Anderlecht en RWDM getransfereerd, maar heeft vooral bij een paar lagere, Oost-Vlaamse clubs ?testspelers? lopen. In feite wil hij hen alleen maar ?helpen.? Maar als hij problemen zou krijgen, dreigt Jojo fijntjes, zal hij al zijn spelers ?op straat gooien.? Eerder is het tegendeel al gebleken : hoe hij spelers, die van hem weglopen en onderduiken, juist blijft achtervolgen. De makelaar, die ook in halfbloedmannequins gespecialiseerd is, kan erg boos worden : ?Ik heb ze uit de miserie in Afrika gehaald !?

ZEG HET MET EEN HESP

Veel ingevoerde voetbaltalenten komen bij kleine clubs terecht, zonder dat die van de ingewikkelde verblijfsreglementering enig benul hebben. Fernand Tas van SK Lebbeke krijgt nog regelmatig faxen waarin hem spelers worden aangeboden, met vermelding van lichaamsmaten en speciale gaven, ?voor 10.000 dollar per stuk.? Het was allemaal begonnen toen SK Lebbeke een Braziliaan wou omdat Rapid Lebbeke er ook een had, en dat via de bemiddeling van Dirk Devriese, de vroegere voetbalspeler. Manager Devriese bracht prompt drie goeie testspelers van Moto Club Sau Luis. Na lang dralen, zei het bestuur van SK Lebbeke dat ze het nodige geld niet konden ophoesten. De spelers verbleven inmiddels al maanden in het huis van Fernand Tas en zijn vrouw, die een nauwe band met hen hadden. Het was net voor het eind van het transferseizoen, en Devriese zei dat ze dus onverrichterzake terugmoesten. Dat kon Fernand Tas niet over zijn hart krijgen, en hij besloot uiteindelijk om, via de zaak Tavema, de spelers zelf te ?kopen.?

Dat heeft hen maanden ellende en miljoenen frank gekost : ?Eerst aan Devriese, daarna aan een corrupte voetbalsecretaris uit Brazilië en later nog eens aan de Braziliaanse clubvoorzitter telkens onder dreiging dat de jongens anders terugmoesten. We werden uitgeperst.? Maar de spelers zijn nu ?werkend vennoot? in hun eigen firma. Fernand Tas heeft de vroegere toonzaal achter zijn huis tot een mooi appartement omgebouwd. En SK Lebbeke heeft kampioen met hen gespeeld ! De ondernemer is vooral fier omdat hun papieren smetteloos in orde zijn, wat bij weinig andere clubs uit de lagere klassen het geval is. Ze kunnen als niet-amateur een tijdelijke arbeidskaart B krijgen (op basis van de bepaling dat er voor dat werk onvoldoende krachten uit eigen land zijn), maar dan moeten ze minimum 42.000 frank verdienen. Sommige clubs geven dat loon alleen op papier, terwijl de spelers het in realiteit met premies van pakweg 5.000 frank per gewonnen punt moeten rooien.

Daar kan ook de West-Afrikaanse spits Roy van meespreken. Hij werd door een Belgische zakenman meegebracht. Het is een enorme schok om eerst te dromen van een leven als ?profvoetballer in Europa? en uiteindelijk in de provinciale afdeling te moeten schooien om een plaats in de ploeg. De eerste club van Roy vergat zijn papieren in orde te brengen, zodat hij twee jaar illegaal was. Wisten zij veel dat een ?neger? een verblijfsvergunning nodig heeft. Ze beseften dat pas toen hij bij de sponsor-biersteker, waar hij klussen deed, opgepakt werd en met de handboeien aan op het vliegtuig gezet. Een tijdje later haalde het bestuur zijn Afrikaan terug, nu mét een tijdelijke arbeidskaart B. Daarna werd Roy zowat elk jaar naar een andere club verkast. Vorig seizoen kon de spits maar vijfmaal scoren en werd hij weer gedumpt. Hij kon amper overleven, want de ploeg verloor altijd, zodat hij geen premies opstreek. Toen de voorzitter het niet meer kon aanzien, gaf hij Roy wél een hesp. Wist hij veel dat een moslim geen varkensvlees mag eten.

Chris De Stoop

Afrikaans voetbal : het jachtterrein voor minstens vijftig spelersmakelaars.

Paul Carlier : Er staat nu geen prijs meer op het hoofd van mijn zonen, maar nog wél op het hoofd van vreemdelingen.

Benedikt Agkwegbu van Waregem had bemiddeld bij zijn vele talentrijke vrienden.