De Action Group van de Antwerpse diamantwereld last een informatiestop in en beraadt zich over een staking.
Toen op 2 juni de juwelententoonstelling ?Uit de schatkamer? door de Hoge Raad voor Diamant werd ingewijd, wisten weinig eregasten, onder wie procureur-generaal Gaston Van Camp, dat onderzoeksrechter Ivo Moyersoen diezelfde dag huiszoekingen hield in de diamantwijk en drie diamantairs liet aanhouden. Dat kaderde in het fraude-onderzoek naar de failliete Bank Max Fischer. Net als tien jaar geleden na de affaire- Kirschen, kroop de diamantwereld meteen in de egelstelling : de diamantairs werden zogezegd geviseerd, het was het einde van het gedoogbeleid, en een exodus naar Tel Aviv zou wel eens snel kunnen volgen. Vorige week werd zelfs over een mogelijke staking gesproken, wat voor diamanthandelaars een primeur zou zijn. Voor de pers werd door de zogenaamde Action Group een informatiestop afgekondigd, en afspraken voor interviews konden niet meer doorgaan. Maar intussen schoven de eerste cliënten van ?zwarte rekeningen? al aan op het BOB-kantoor in Wilrijk, waar ze de ontduikingen grif toegaven, in de hoop er met een mild fiscaal compromis onderuit te komen.
De paniekstemming is niet de enige overeenkomst met de zaak-Kirschen : ook toen ging het deels over transacties van zwart geld uit de diamantsector voor klanten die schuilgingen achter gecodeerde namen. Zegt een vertegenwoordiger van een diamantvereniging : ?De kern van de zaak blijft dezelfde : diamantairs voeren steentjes uit naar X die dat om wettelijke of fiscale redenen niet officieel wil doen ; de fictieve factuur staat op naam van Y ; en de betaling komt binnen via een bank in Zwitserland of een ander land. Het gedoogbeleid houdt alleen in dat de autoriteiten de precieze bestemmeling van de uitvoer en de precieze herkomst van de betaling niet controleren. Vroeger was daarvoor zelfs de Don Pedro-techniek toegelaten : de diamantair mocht telkens de denkbeeldige naam Don Pedro als klant op zijn documenten zetten. Nu is dat pakweg een postbus in Hongkong.? Het werken in de schemerzone brengt zijn eigen infrastructuur met zich mee : facturenmakelaars, exportkantoren met passeurs, én de nodige financiële en fiscale constructies die niet bepaald naar de letter van de wet zijn.
De oorzaken van die grijze of zwarte uitvoer van diamant zijn divers : de buitenlandse klant wil hoge importheffingen of invoerverboden omzeilen, de diamant wordt berekend aan de wereldprijs zonder taksen, en een deel van de diamant is nu eenmaal ook zwart ingevoerd. Een advocaat uit de Antwerpse diamantwereld heeft wel enkele aanmerkingen bij het beroep op de ?inschikkelijkheid? van de overheid : ?Ten eerste is het gedoogbeleid altijd passief geweest. Men kan dat natuurlijk niét inroepen wanneer het gerecht met zijn neus op een fraudezaak geduwd wordt, zoals nu het geval is. Ten tweede zijn de laatste jaren ook misdadigers misbruik gaan maken van dat gedoogbeleid : crimineel geld wordt in de diamant witgewassen of met de zwarte geldstromen vermengd. Een diamantair, die een klant met een zak geld ziet opdagen, doet zaken en vraagt zich niet af vanwaar het komt. En verder is natuurlijk de tijdsgeest veranderd : zo’n gedoogbeleid is nu moeilijker uit te leggen aan de bevolking. Waarom zouden diamantairs vrijuit gaan als zelfs ministers hard worden aangepakt door het gerecht ??
WITWASSEN EN VERSASSEN
Het faillissement van de Bank Max Fischer en de aanhouding van de directeurs was in januari als een bom ingeslagen. ?Dat was niet zomaar een bank, maar een instituut,? zei rabbijn Malinsky in de Financieel-Economische Tijd. De Bank Max Fischer was, tussen de andere gespecialiseerde banken, in de Pelikaanstraat gevestigd, het kloppend hart van de diamantwijk. Enkele jaren geleden roemde Marc Van den Abeelen, directeur-generaal van de Hoge Raad voor Diamant, als Antwerpens grote troef ?de unieke bankstructuur van de Scheldestad : de diamanthandel wordt hier voor 80 procent gefinancierd door vier banken die zich uitermate gespecialiseerd hebben de Antwerpse Diamantbank, de Bank Max Fischer, de ABN Amro Bank en de Paribas.? Drie van de vier zijn nu overigens sponsor van de tentoonstelling van de Hoge Raad. Maar nu wordt het belang van de Bank Max Fischer wel geminimaliseerd : slechts veertig procent van de klanten zou diamantair zijn, en haar aandeel zou ?marginaal? zijn binnen de hele diamanthandel.
Het Antwerpse gerecht gaat er echter van uit, onder meer op basis van de vervalste boekhouding, dat de bank een optimaal vehikel was om dubieus geld wit te wassen of te versassen. Dat bleek al tijdens het onderzoek naar de Pakistaanse diamantair Fouad Abbas, die in de Hoveniersstraat de diamantfirma TTS runde. Abbas, die betrokken was bij een grootschalige hasjhandel, had met de Nederlandse justitie een akkoord als kroongetuige afgesloten, maar werd in België nog wel geseind voor witwaspraktijken en valsheid in geschrifte (waarvoor hij nu trouwens in een Londense gevangenis zit). Tegenover de Nederlandse magistraten bekende hij bij de Bank Max Fischer, onder de codenaam Joe, voor 48.500.000 gulden drugsgeld (zo’n 800 miljoen frank) omgezet te hebben in dollars, die dan naar rekeningen in de hele wereld werden overgeschreven op de eerste plaats naar zijn rekening bij de ook beruchte BCCI-bank in Londen. Maar Abbas zei ook rekeningen te hebben bij Paribas en ABN Amro, en geld naar Zwitserland te versluizen via een paar Antwerpse wisselagenten.
In 1986 had de zaak-Kirschen voor een nog fellere aardbeving in de diamantsector gezorgd. Toen was de toenmalige onderzoeksrechter Benoît Dejemeppe, als uitloper van een Brusselse goudzwendel, bij de wisselagent Kirschen en Co in de Pelikaanstraat op een boekhouding van 800 ?zwarte cliënten? gestoten (van de gecodeerde namen zou een deel nooit geïdentificeerd worden). De miljardenontduiking werd ?de grootste fraude uit de Belgische fiscale geschiedenis? genoemd. De twee vennoten, François Leiser en Hilaire Beelen, die er een vorstelijke levensstijl op nahielden, hielden zich jaren verborgen in Zwitserland en Spanje, maar werden in ’94 dan toch tot vier jaar cel veroordeeld. Voor de klanten liep het, met een fiscale naheffing en boete, vrij goed af, want haast niemand moest naar de rechter. De zaak had een politiek tintje doordat Hilaire Beelen een bekende figuur was uit de Vlaamse liberale partij (toen nog PVV) en daar een occulte rol als financier speelde. Ook nu heeft de diamant bij de liberalen nog een sterke voet in huis.
Hoewel ook toen gewaarschuwd werd voor een exodus van diamantairs, als er een einde zou komen aan de ?inschikkelijkheid?, heeft Antwerpen sinds het jaar van de Kirschen-schok zijn positie als wereldcentrum van de diamanthandel nog gevoelig versterkt. Vorig jaar werd een omzet van 620 miljard gehaald, of meer dan de helft van de totale wereldhandel. De diamanthandel kent hier dan ook serieuze voorrechten, zoals een nultarief voor BTW tussen diamantairs en een eigen tolbureau. Maar als gevraagd wordt wat de toegevoegde waarde van de handel as such is, wordt meestal ontwijkend of vaag geantwoord. Klassieke stelling van de Hoge Raad is dat de diamant voor 30.000 jobs zorgt : 15.000 rechtstreeks, en 15.000 in het hinterland van hotels, restaurants en taxibedrijven. De teloorgang van de diamantslijperij in de Kempen heeft zich wel doorgezet (nog amper 3.000 banen, tegen 20.000 tot de jaren zeventig), want de Belgische diamantairs zijn uitgeweken naar lageloonlanden zoals Thailand en Sri Lanka, waar ze nu al 15.000 mensen tewerkstellen.
MET FLUWELEN HANDSCHOENEN
Terwijl in 1986 nog werd gezegd dat het Kirschenonderzoek een provocatie van het Brussels parket was, ?dat de regels niet kende in de Scheldestad?, is het Antwerpse gerecht het laatste jaar zelf harder tegen de diamant gaan optreden : eerst tegen Golden Ada Belgium dat Russische diamant illegaal invoerde, dan tegen de State Bank of India wegens frauduleuze transacties, en vervolgens tegen de Bank Max Fischer. Daarom zei Peter Meeus, directeur van de Beurs voor Diamanthandel, en tevens arrondissementeel voorzitter van de VLD, openlijk dat Antwerpen zijn positie als wereldcentrum dankte aan zijn gedoogbeleid, maar dat het ?brutale? gerecht nu de klok terugzette. Meeus had het daarbij expliciet over de ?fiscale constructies in een grijs circuit?. Marc Van den Abeelen, die niet alleen bestuurder van de Hoge Raad is, maar ook burgemeester van Aartselaar en VLD-parlementslid, drong vooral aan op ?discretie?, want het ging hier toch maar om een ?randfenomeen?. Nogal paradoxaal, want de felle reacties gaven veeleer de indruk dat de diamant juist in het hart getroffen werd.
Het klopt uiteraard dat Antwerpen, behalve zijn gedoogbeleid en zijn gespecialiseerde financiële instellingen, niets speciaals te bieden heeft aan de diamantairs, die erg mobiel zijn. Zeker de Indiase handelaars, die helemaal binnen hun eigen gemeenschap leven, zijn niet bijzonder gehecht aan België. De Indiërs zijn al goed voor veertig procent van de markt in Antwerpen en voor zes firma’s in de Top-Tien (waaronder de absolute nummer één, Rosy Blue). Voor de joodse gemeenschap, die hier sinds oudsher ingeburgerd is en de taal spreekt, ligt dat natuurlijk anders. Een van de aangehouden diamantairs is voorzitter van de sportvereniging Maccabi, bestuurder van de Beurs voor Diamanthandel, en hij huldigde enkele weken geleden nog het monument voor de deportatie in. Bankier Bernard Fischer, die vier maanden in de cel zat, is ook een prominente figuur uit de joodse gemeenschap. Daarom vroeg het Forum van Joodse Verenigingen vorige week de hoofdredacteurs om op te treden tegen ?sensatie? en ?tendentieuze berichtgeving?.
?De diamantsector moet zichzelf dringend hervormen. Het gedoogbeleid zal verder onder druk komen als het misbruikt wordt om criminele activiteiten in te dekken,? zegt de vertegenwoordiger van de diamantvereniging. De firma Golden Ada Belgium, die in één adem met de Russische maffia genoemd wordt, bracht voor 42 miljoen dollar diamanten illegaal op de Antwerpse markt, en een flink deel ging naar de directeur van het public relations-comité van de Hoge Raad voor Diamant. Bij de Bank Max Fischer werd willens en wetens crimineel geld met zwart diamantgeld vermengd. Niet alleen werd het geld versast via rekeningen op valse naam, of op naam van derden (ook zonder volmacht), maar zelfs nà het faillissement kwamen heel wat schuldvorderingen toe die bewijsbaar vals zijn. Zegt de advocaat uit de diamantwereld : ?Onze gemeenschap moet correct en fair behandeld worden. Maar anderzijds moeten we ook niet aan struisvogelpolitiek doen en vragen om misdrijven en inbreuken met fluwelen handschoenen aan te pakken.?
C.D.S.
Het gedoogbeleid : moet de diamantwereld met fluwelen handschoenen aangepakt worden ?
