De weidse, peilloze stroom der gebeurtenissen bracht me eens een affiche uit de jaren dertig. Reclame voor een viswinkel in Liége, zoals die stad zichzelf vroeger spelde. Commandez par téléphone, levering aan huis. In de trein hoorde ik dat die spelling doorleeft: ‘Wij komen aan in Liége Guillemins’, meldde de conducteur. Het raam schoof langs stroken van een dal; schots en scheve daken; viaducten. Even later wandelde ik onder een grijze hemel door grijze straten vol donkere auto’s en discreet geklede mensen; alleen de boomkruinen vlamden van kleur. Op zulke momenten valt het niet te ontkennen: wellicht is niks mooier dan een Belgische herfst. Een stuk gevel droeg een opschrift: deze kerk werd gebouwd door bisschop Notger en maakte ongetwijfeld deel uit van de stadsmuur – Notger, dezelfde man die duizend jaar geleden van Liége een Jeruzalem aan de Maas wilde maken? Notger, die opeens echter dan ooit tevoren leek, dankzij wat gestapelde stenen in een straat vol broodjeszaken, vuilnismannen en wegwijzers. Een Maghrebijns-Luikse schone reikte een bedelaar in een portiek een snoepreep aan; de goudkleurige wikkel bracht een extra flits herfstkleur.
De bibliotheek van het museum bleek gelegen te zijn naast een marionettentheater; deftig, een beetje suf onderzoek in de leeszaal werd gemarkeerd door uitbarstingen van kindergelach en kreten van acteurs. Terwijl buiten een stortbui alles verduisterde, keerde binnen de sfeer ten goede: een kleuter dribbelde blij binnen na de voorstelling en stevende af op de bibliothecaris, die van een perkamentachtig strenge man veranderde in een hartelijke grootvader. Iets en niks; bijna wonderlijk, hoe zo’n klein schepsel slechts argeloos overtuigd van zijn eigen charme hoeft binnen te wandelen om die charme ook volop te laten werken. En intussen bladerde ik door duizend fiches met de stukken van een verzamelaar: een perkamentachtige man van lang geleden, wiens eigen uren in zijn bibliotheek nimmer opgeluisterd werden door kleuterbezoek. Ooit was hij gefascineerd geraakt door instrumenten om de tijd te meten en vorm te geven. Een zandloper voor op zee, een soort horloge in de vorm van een kruisbeeld, een kompas van een jonk, een instrument waarmee herders de breedtegraad bepaalden, zilveren zak-astrolabia uit de zeventiende eeuw in Duitsland, gegraveerd ivoor met bijbehorende recepten om het ivoor zacht te maken (leg het in mosterd, was het eenvoudigste). Roestige armillairsferen, afkomstig uit tuinen. Een miniatuurmensenschedel, voorzien van het nodige om te kunnen dienen als zakzonnewijzer. Ik probeerde me voor te stellen hoe de verzamelaar hieraan begonnen was. Hij was gefascineerd door scheepvaart. Hij hield van bizarre voorwerpen, die het stempel droegen van puurheid, ongeschooldheid; anderzijds hield hij ook van oud vakmanschap, van middeleeuwse receptenboeken met tips om ivoor week te maken en inkten te bereiden. Het had tot deze fiches geleid, en al zijn voorwerpen verpakt in kisten in verre magazijnen terwijl het museum gerenoveerd werd.
Om mijn benen te strekken, wandelde ik naar een boekenkast; op goed geluk sloeg ik een volkskundige publicatie open. Leven en overleven in de provincie Luik, aan het eind van de negentiende, begin van de twintigste eeuw. Frine la Flamande. Blijkbaar ooit een vertrouwde figuur in het Luikse straatbeeld: een vrouw van zeventig, gekleed in niet bij elkaar passende lompen, soms blootsvoets in de winter. Mensen gaven haar kleren; wat goed was verkocht ze, de rest droeg ze af. Thuis had ze geen koffiemolen; ze wikkelde de bonen in een lap stof, legde het pakje op een steen en verbrijzelde met een andere steen de bonen. ‘Toch had ze altijd eerzaam geleefd.’ Plotseling werd ik somber. Later vermeldde iemand Café aux Armuriers, en de beklemming van de zomer keerde terug.
LEEN HUET IS KUNSTHISTORICA EN SCHRIJFSTER
Leen Huet
