‘Messieurs les Anglais, tirez les premiers.’ De beleefdheidsformule van Voltaire maakt van de slag bij Fontenoy het symbool bij uitstek van een gekostumeerde pseudo-oorlog. Lodewijk XV, die voor grand seigneur wil spelen, geeft een klinkende zege uit handen, maar herstelt het Franse prestige.
In het midden van de 18e eeuw zadelen de gekroonde hoofden Europa op met een nieuwe opvolgingsoorlog. Dit keer met de troon van Oostenrijk als twistappel. Lodewijk XV heeft zich laten meetronen naar het kamp van stokebrand Frederik II van Pruisen, die beslag wil leggen op de erfenis van de nieuwe keizerin Maria Theresia.
De Franse koning wil zijn deel van de koek: de Oostenrijkse Nederlanden. Zijn veldtocht in de lente van 1745 viseert de strategische stad Doornik. Oostenrijkers, Engelsen, Hollanders en Hannoverianen posteren zich met zicht op het naburige dorp Fontenoy, waar Maurits van Saksen, bevelhebber van het Franse leger, hen opwacht. Op dinsdag 11 mei 1745 treffen 47.000 Fransen, geflankeerd door een Iers contingent, er 51.000 geallieerde soldaten. De slag vindt plaats onder het toeziend oog van Lodewijk XV in persoon, die als toeschouwer de verplaatsing heeft gemaakt, in het gezelschap van de kroonprins.
In een halve dag tijd verandert de hardnekkige confrontatie van een bijna zekere Franse nederlaag in een onverhoopte zege. Fontenoy zet een positieve spiraal in gang: de successen van Rocourt in 1746 en van Lauffeld bij Maastricht in 1747 zetten de triomfantelijke opmars van Lodewijk XV voort. In twee jaar tijd vallen de Oostenrijkse Nederlanden compleet in Franse handen. Tot de vrede, gesloten op 18 oktober in Aken, met één pennentrek de vruchten van deze zegevierende campagne uitwist.
Lodewijk XV, die voor grand seigneur wil spelen, staat al zijn veroveringen opnieuw af aan Oostenrijk, zonder de minste compensatie, terwijl zijn bondgenoot Frederik II zonder veel scrupules Silezië behoudt. Het doet sommigen zelfs beweren dat de Franse soldaten, die gevallen zijn in Fontenoy, Rocourt of Lauffeld, in feite gevochten hebben ‘voor de koning van Pruisen’.
Toch bleef de nutteloze Franse zege in Fontenoy niet zonder gevolgen. De Franse historicus Alain Bonnet bestudeerde er de weerklank van: ‘Deze slag heeft de geesten in die tijd enorm beroerd en droeg bij tot het herstel van het prestige van Lodewijk XV. Het is het laatste grote Franse militaire succes voor de Franse Revolutie en de napoleontische veldtochten.’ Fontenoy veegt de zwarte reeks nederlagen aan het einde van het bewind van Lodewijk XIV van tafel. De Fransen laten niet na om dit nieuwe ‘Bovingen’ te vieren, verwijzend naar de opzienbarende zege van koning Filips II op de Engelsen in de 13e eeuw.
Zelfs Voltaire draagt zijn steentje bij. De illustere filosoof-essayist maakt de slag onsterfelijk in zijn Poème de Fontenoy, waarin hij de beleefdheidsformule ‘Messieurs les Anglais, tirez les premiers’ verzint. Die woorden zou een Franse officier hebben gezegd tegen een vijand die stond te popelen om het vuur te openen. Het effect was bereikt: Fontenoy, goed voor 14.000 slachtoffers, werd voorgoed het symbool van een gekostumeerde pseudoveldslag.
Maar Fontenoy was niet voor iedereen een zinloze onderneming. Op de plaats van de veldslag werd in 1907 een Keltisch kruis geplant. Het herinnert aan de loer die de Ierse regimenten de Engelsen hebben gedraaid, toen ze precies 270 jaar geleden aan de zijde van de Fransen vochten en zegevierden.
