Ooit trok hij ten strijde tegen het kapitalisme, vandaag verzet hij zich tegen de overname van bedrijven door de staat. Daniel Cohn-Bendit, fractieleider van de Europese groenen, over de strijd tegen de financiële crisis en de sociaal-ecologische regulering van de vrije markt.

© DER SPIEGEL. VERTALING: INGRID VAN DAELE.

Toen Cohn-Bendit in mei 1968 in Parijs met zijn studentenbeweging het kapitalisme wilden omverwerpen, had hij ongetwijfeld nooit gedacht dat het vier decennia later zijn diepste crisis sinds de Tweede Wereldoorlog zou doormaken. Toch ziet hij vandaag weinig redenen tot optimisme. ‘We hadden het goed in die tijd’, zegt Cohn-Bendit. ‘Er was amper werkloosheid, het aidsvirus was nog niet verspreid en van de opwarming van de aarde hadden we nog nooit gehoord. We vonden dat de mensheid beter verdiende dan wat het kapitalisme te bieden had. En we gingen er ook van uit dat het kapitalisme aan zijn eigen dynamiek ten onder zou gaan. Het kapitalisme draagt een zelfvernietigende logica in zich. We verlangden er wel degelijk naar dat het overwonnen zou worden. Vandaag daarentegen zijn de mensen bang. Ze zijn bang voor de toekomst. Het kapitalisme dreigt in elkaar te storten, en niemand heeft een alternatief.’

In de jaren zestig leefden we in een vrij comfortabele, sociale markteconomie. Vandaag zijn er vast veel betere argumenten te bedenken om het wereldwijde turbokapitalisme stevig aan te pakken?

DANIEL COHN-BENDIT: Tijdens de Grote Depressie van de jaren 1930 waren er óók betere argumenten om het kapitalisme neer te slaan. Maar wat kregen we dan? De machtsovername door de nazi’s in Duitsland, de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust, tegelijk met de stalinistische ontaarding van de arbeidersbeweging. Crisissen leiden niet noodzakelijk tot de juiste recepten om ertegen in te gaan.

Linkse politici grijpen vandaag vaak terug naar oude recepten en pleiten voor de natio-nalisering van privébedrijven.

COHN-BENDIT: De socialistische planeconomie als staatskapitalisme is in Oost-Europa over de hele lijn mislukt. Daar is weinig voorhanden waarop we zouden kunnen of moeten teruggrijpen.

Vindt u het geen goed idee dat regeringen banken nationaliseren of participaties nemen in grote industriële ondernemingen?

COHN-BENDIT: Een bedrijf of een bank nationaliseren is enkel zinvol als reddingsmiddel op korte termijn. Staatsbanken die zich moeten onderwerpen aan de marktmechanismen zijn niet beter dan privébanken. En de managers van staatsbedrijven voelen zich niet meer verantwoordelijk voor de natuur dan andere. Het probleem is dat de markt het woord ’toekomst’ niet kent. De markt dwingt tot korte-termijndenken. Politici daarentegen moeten denken en handelen op de lange termijn.

Moeten politici de actoren op de markt via reguleringen dwingen tot een efficiënt en verantwoordelijk gedrag?

COHN-BENDIT: Niet alleen politici. Ook consumenten, vakbonden en ondernemers moeten in een sociale en ecologische markteconomie hun invloed hebben. Bij het spoor bijvoorbeeld zouden de reizigers mee moeten kunnen beslissen.

Mogen we ervan uitgaan dat u de markteconomie voortaan aanvaardt?

COHN-BENDIT: Zo eenvoudig ligt dat niet. We moeten zowel het totalitarisme van de markt als het socialistische totalitarisme achter ons laten. Voortaan moet de vrije markt volgens ecologische en sociale criteria gereguleerd worden. Ik zou er bijvoorbeeld voor pleiten om de fiscale paradijzen droog te leggen, en om het bankgeheim volledig op te heffen.

Daarmee helpt u de arbeiders niet die voor het behoud van hun baan moeten vechten.

COHN-BENDIT: De arbeiders in de automobielindustrie moeten we uiteraard ook helpen, maar er zal wel wat moeten veranderen. We kunnen die verouderde industrie onmogelijk in leven houden met subsidies, zoals we dat destijds met de staalindustrie hebben gedaan. Zeker, we zullen nog altijd auto’s nodig hebben, maar niet meer het type van vandaag, dat veel te veel CO2 uitstoot. We moeten investeren in verandering, niet in een status-quo.

In Duitsland trekken vooral de neoliberalen van de FDP (Freie Demokratische Partei) profijt van de crisis. Hun ideologie heeft evenwel mee tot de ineenstorting van de financiële markten geleid. Hoe verklaart u die paradox?

COHN-BENDIT: In Duitsland is door de jaren heen een zeer egoïstische middenklasse ontstaan, die op elk moment bang is om te verzwakken. Ze eist dat de belastingen verminderen, maar óók de sociale uitkeringen. De FDP is de partij van de egoïsten.

Hoe komt het dat sociaaldemocraten geen politiek voordeel weten te halen uit deze crisis?

COHN-BENDIT: Voormalig bondskanselier Gerhard Schröder heeft Agenda 2010 doorgevoerd om de arbeidsmarkt te hervormen. De sociaaldemocraten waren er toen van overtuigd dat een gedereguleerde markteconomie meer productiviteit en meer welvaart tot stand zou brengen voor iedereen.

Dat dachten ook de meeste andere politici: CDU (christendemocraten), FDP en de groenen. In de bondsregering heeft uw partij de fatale deregulering van de financiële markten zelfs mee ondersteund.

COHN-BENDIT: Let wel, ook de meeste journalisten eisten de liberalisering van de financiële markten. Het was een collectieve waanzin. Ook al is er vandaag niemand die dat wil toegeven.

In Frankrijk bracht u onlangs een boek uit, Que faire?. Wat beveelt u ons daarin aan om te doen?

COHN-BENDIT: We moeten het theoretische en praktische kader creëren om het huidige kapitalisme om te zetten in een sociale en een ecologische markteconomie. Dat is cruciaal. Vroeger dacht links: we wachten een revolutionaire situatie af, en als we dan de macht in handen hebben, kunnen we rustig een nieuwe maatschappij uitbouwen. Maar nu we voor de klimaatverandering staan, hebben we helemaal geen tijd meer. We moeten ons geen illusies maken: de toestand is bijzonder ernstig.

Dat klinkt alarmerend.

COHN-BENDIT: Het maakt me niet uit hoe dat klinkt. Het punt is dat we vandaag voor een kruispunt van crisissen staan. We hebben de huidige financiële en economische crisis, de almaar versnellende klimaatcrisis én de crisis van de globalisering met de steeds wijder wordende kloof tussen arm en rijk. Die combinatie leidt tot een crisis van de democratie.

Zouden we van de groenen niet mogen verwachten dat ze veel radicaler denken en handelen, wanneer de toestand zo ernstig is?

COHN-BENDIT: Dat doen we ook met de Europese verkiezingscampagne in Frankrijk. Daarin benadrukken we dat we over vijf jaar 1000 miljard euro willen verzamelen via leningen om de ecologische hervormingen te kunnen realiseren. In vijf jaar willen we ook het energieverbruik in woningen halveren. Dat kan miljoenen arbeidsplaatsen scheppen.

Ecologische hervormingen alleen zullen niet volstaan.

COHN-BENDIT: Dat is altijd al het probleem van de groenen geweest. Als ze eerlijk zijn, moeten ze tegen de mensen zeggen: we moeten onze levenswijze en onze economie radicaal veranderen. Maar dat kan niet zonder offers te brengen. De meeste mensen zijn wel voor hervormingen, zolang ze er maar niks van merken. Maar zonder inspanningen zullen we er niet komen.

Crisissen leiden tot angst en angst doet mensen hopen dat er niets verandert.

COHN-BENDIT: Angst en apathie zijn noodlottig. De mensen waren al ontgoocheld in de politici. Nu hebben ze ook nog hun vertrouwen in de banken en de managers verloren, waardoor ze opnieuw hun hoop op de politici moeten vestigen. Dat leidt tot toenemende frustratie en verharding in de maatschappij.

Hoe moeten de politici reageren op die nieuwe verwachtingen?

COHN-BENDIT: We moeten ons bezinnen over hoe we moeten regeren. Een pragmatisch beleid alleen zal niet volstaan. We moeten onze creativiteit en onze krachten mobiliseren om de zaken radicaal te veranderen. We staan voor een grote intellectuele uitdaging. We kunnen de crisis niet als individuen oplossen, we moeten er met zijn allen tegenaan. Want er ís een uitweg uit de crisis. Europa moet de voorhoede van de ecologische hervorming worden. Daartoe is Europa perfect in staat. © DER SPIEGEL. VERTALING: INGRID VAN DAELE.