Natuurpunt worstelt met de consequenties van de groei van de vereniging, en met haar belangen in de Antwerpse Eilean Nature Shop. Verslag van een crisis.

De architect van de sterke groei van de milieuvereniging Natuur- punt heet Jan Loos. Een briljant burgerlijk ingenieur die nooit het bedrijfsleven instapte, maar uit een zeldzame combinatie van idealisme en pragmatisme besloot zich aan Natuurpunt te wijden, eerst acht jaar als zelfstandige, vanaf 2002 in vast dienstverband.

Loos zette een intensieve rekruteringscampagne voor leden op poten, trok met zijn ploeg van vooral jobstudenten naar evenementen, en tijdens de zomer naar de Belgische kust, en trok het ledenbestand van Natuurpunt op van 18.000 naar 88.000 gezinnen, waardoor de vereniging een zwaar maatschappelijk soortelijk gewicht kreeg.

Daarnaast regelde hij de aankoop van de prachtige vijver van Belval in Noord-Frankrijk. Die kostte 2,5 miljoen euro, maar Loos kon in Frankrijk veel subsidies losweken, zodat Natuurpunt zelf slechts 280.000 euro moest inbrengen. Hij was ook de man achter het veelbesproken, maar voor Natuurpunt in ieder geval lucratieve contract met energiegigant Electrabel, die zichzelf een groen imago wilde aanmeten: 180.000 euro per jaar voor de ondersteuning van communicatie rond biodiversiteit. En hij werkte aan een boek met originele wandel- en fietsroutes voor de aardgassector.

Dat laatste zal er niet komen, of toch niet in de vorm die Loos in gedachten had. Want Jan Loos werd op 7 april op staande voet ontslagen, zonder concrete aanleiding. Omdat hem geen fout kon worden aangewreven, kreeg hij elf maanden loon uitbetaald. Zijn gsm werd afgenomen, en alle telefoons die binnenkomen worden door de secretaresse van directeur Willy Ibens van Natuurpunt opgevolgd. Op de vraag waar Loos te bereiken is, wordt bars geantwoord: ‘Dat weten we niet.’

Medewerkers en kennissen van Loos worden geïntimideerd. Zijn rechterhand, Aagje De Doncker, kon de druk niet aan en nam drie maanden vakantie – compensatie voor de vele weekends dat ze actief was in de ledenwerving. Maar op 13 mei werd ook zij ontslagen. Ze wordt er nu zelfs van beschuldigd dat ze het ledenbestand van Natuurpunt zou hebben ontvreemd – een bestand dat goud waard is voor mensen met interesse in milieu-bewuste consumenten.

Volgens Ibens kon hij niet anders dan Loos ontslaan: ‘Het is de moeilijkste beslissing uit mijn lange loopbaan als directeur geweest. We hebben Jan een andere baan binnen de vereniging aangeboden, maar hij wilde ze niet. De ledenwerving is echt zijn passie. Jammer genoeg is hij daar zo gedreven in dat hij mensen als het ware verplicht op dezelfde intensieve manier met de job om te gaan als hij. Dat kan natuurlijk niet. Natuurpunt wil ook zachte waarden uitdragen, zoals aandacht voor het gezin en de vrije tijd van onze mede- werkers. Helaas is Jan zo koppig dat het nu lijkt uit te draaien op een vechtscheiding.’

Tien aandelen

Er waren in het management van Natuurpunt al langer spanningen tussen Loos enerzijds en collega Luk Daniëls en zijn vrouw Ann Monsaert, tevens personeelsdirecteur, anderzijds. Vooral Monsaert zou, als vertegenwoordigster van het personeel in de raad van bestuur van Natuurpunt, bepalend zijn geweest in de negatieve sfeerschepping tegen Loos. De problemen draaiden onder meer rond de recente samenwerking tussen Natuurpunt en de Antwerpse Eilean Nature Shop, een winkel die zich op natuur en milieu wil profileren, en die in het ledenbestand van Natuurpunt een interessante afzetmarkt ziet.

Loos had ook de winkel van Natuurpunt zelf, nu in de buurt van het station van Mechelen gelegen, winstgevend gemaakt. Voor hij zich drie jaar geleden aan het roer zette, maakte die (onder de verantwoordelijkheid van Monsaert) 50.000 euro verlies per jaar, nu zit hij aan 43.000 euro bruto winst, en de omzet stijgt met 10 procent per jaar. Er waren plannen voor een tweede vestiging in Gent.

Maar er kwam een kaper op de kust. Johan Van Wambeke van Eilean Nature Shop, dat toen nog niet bestond, zag het groot. Hij wilde een keten van op natuur en milieu geïnspireerde winkels uit de grond stampen, eerst in Antwerpen, vervolgens in andere Vlaamse steden, dan in de rest van de wereld. Hij wilde zich met Natuurpunt associëren, zodat de vereniging mee de vruchten zou plukken van zijn onderneming. Hij overtuigde Daniëls én Ibens van de haalbaarheid van zijn plannen.

Van Wambeke werkte lange tijd bij of voor de ketens Brico, Lederland en Gamma, voor hij in de lente van 2008 aangetrokken werd als hoofd van de Belgische afdeling van de outdoorketen AS Adventure. Dat was geen succes. Volgens een woordvoerster van het bedrijf werd er ‘al na enkele maanden in onderling overleg’ besloten om een einde te maken aan de overeenkomst. Die was zelfs te kort geweest om van slechte cijfers te kunnen spreken. Van Wambeke vertrok met de vaste overtuiging zijn eigen outdoorketen op te richten.

Op 18 november 2010 opende de eerste – en voorlopig enige – Eilean Nature Shop de deuren, in de dure Antwerpse Kammenstraat. De vennootschap achter de winkel bestond toen nog niet. Op 31 januari 2011 verscheen de oprichtingsakte van de cvba Eilean Nature Shop Flanders (ENSF) in het Belgisch Staatsblad. Oprichters zijn, naast de bvba Aquila Retail van Van Wambeke, de wat schimmige Antwerpse ondernemer Tom Goossens (als voorzitter) en – verrassend – directeur Ibens van Natuurpunt, die tekende voor tien van de honderd aandelen van de vennootschap, goed voor 1667 euro. Van het voorziene startkapitaal van 50.000 euro werd slechts een derde volgestort.

Verschillende mensen van Natuurpunt reageren onthutst op deze vaststelling. De beslissing lijkt niet te zijn besproken op de raad van bestuur. De raad had zich eerder verzet tegen een actieve deelname van Natuurpunt aan de cvba Energie voor meer Natuur, die installaties voor zonne-energie bouwt. De raad wou de leden van de vereniging zeker niet op haar advies laten meestappen in projecten met financiële risico’s. Maar Ibens voelde zich miskend, trad als ondervoorzitter toe tot de cvba, en liet drie afzonderlijke afdelingen van Natuurpunt, waaronder de zijne (Antwerpen-Noord), aan het project deelnemen, wat op zijn minst voor verwarring zorgt bij argeloze lezers van de brochure die mensen tot een investering moet be-wegen.

Borg voor jassen

Ibens, die vorige zomer met pensioen had moeten gaan, maar stelt dat hij zich verplicht voelde om tot eind dit jaar te blijven omdat er geen geschikte opvolger gevonden werd, verantwoordt zijn bijdrage aan ENSF met de stelling dat het ‘een extra dienstverlening voor onze leden is’: ‘Het samenwerken met commerciële partners ligt altijd gevoelig, omdat we willen vermijden dat we gebruikt worden. Maar ik denk dat deze winkel complementair kan zijn aan onze eigen winkel, die we zeker zullen behouden. Voor de rest zullen we zien of ENSF een meerwaarde voor Natuurpunt kan opleveren, hoewel de uitdaging om er een rendabele activiteit van te maken enorm is. Dat is echter niet mijn verantwoordelijkheid.’

Inderdaad. Want Ibens heeft zijn aandelen vorige maand overgedragen aan Natuurpunt. Luk Daniëls is nu voor Natuurpunt bestuurder van ENSF. Betekenisvol, want Van Wambeke had op 3 februari met Daniëls afgesproken dat de leden van de vereniging gemobiliseerd zouden worden om tegen eind juni 300.000 euro in te brengen via de verkoop van obligaties. Een plan dat verschillende beleidslui van Natuurpunt doet steigeren en dat ook nooit is uitgevoerd.

‘Toch is zoiets misschien wel de toekomst van de vereniging’, verdedigt Johan Van Wambeke de samenwerking. ‘Natuurpunt stelt ongeveer 250 mensen tewerk, onder wie honderd universitairen, en beheert veel natuurgebieden. Het draait nu vooral op subsidies, maar het is duidelijk dat die in de toekomst niet op hetzelfde niveau zullen blijven binnenstromen. Het is dus goed naar alternatieven uit te kijken, en deelnemen aan ecologisch verantwoorde economische initiatieven is een realistische optie.’

Pikant is dat Van Wambeke zich vorig jaar kandidaat stelde om Ibens op te volgen als directeur van Natuurpunt, maar de raad van bestuur achtte hem niet geschikt. Het pleit overigens niet voor Ibens dat hij geen oog heeft gehad voor zijn opvolging, en niemand in de coulissen (of daarbuiten) klaarstoomde om de fakkel over te nemen.

De vraag is of Natuurpunt veel plezier zal beleven aan de Eilean Nature Shop, laat staan er winst uit zal puren. De website van de winkel is nog altijd niet klaar, en het zijn medewerkers van Natuurpunt die er al maanden mee in de weer zijn. ENSF heeft al voor bijna tienduizend euro facturen bij de winkel van Natuurpunt of zijn leveranciers openstaan, en er zijn aanwijzingen dat het bezig is leveranciers van Natuurpunt rechtstreeks te benaderen, zodat er geen commissie aan Natuurpunt voor de in de Antwerpse zaak verkochte goederen hoeft te worden betaald.

Er kwam ook de vraag of Natuurpunt borg wilde staan voor de aankoop van jassen van het merk Patagonia, voor een bedrag van tussen 20.000 en 40.000 euro. Blijkbaar kunnen Van Wambeke en de zijnen dat niet zelf. Van Aquila Retail zegt het laatste handelsrapport van het bureau Graydon dat het in vergelijking met andere bedrijven uit zijn sector zwak presteert. De andere vennootschappen waarvan Tom Goossens voorzitter is, doen het volgens de jaarbalansen, om het zacht te zeggen, niet florissant: te veel negatieve cijfers en hoogrisicoprofielen.

‘We zijn moeten starten in een moeilijke periode voor het overtuigen van banken’, geeft Van Wambeke toe. ‘En ons concept is zo vernieuwend dat het lastig was om mensen te motiveren om in ons verhaal te stappen. Daardoor konden we niet zelf alle producten aankopen die we wilden aanbieden. Finaal zijn we eruit geraakt en hebben we een lening gekregen, waarvoor mijn vennoot zich persoonlijk borg heeft gesteld. Maar Natuurpunt kan natuurlijk niet onmiddellijk een return verwachten, of verwachten dat alle risico’s en investeringen van één kant komen. In die zin zal er wat geduld moeten worden geoefend. Maar ik blijf geloven in een goede afloop.’

DOOR DIRK DRAULANS

De architect van de succesvolle ledenwervings-campagnes van Natuurpunt werd op staande voet ontslagen.