In 1946 werd de IJzertoren gedynamiteerd. N-VA-Kamerlid Brecht Vermeulen wil dat er een nieuw onderzoek komt. Historicus Rudi Van Doorslaer zal het leiden.
De daders van de aanslag op de IJzertoren werden nooit gevonden. Het Vlaams Belang vroeg herhaaldelijk om een parlementaire onderzoekscommissie, de N-VA wil nu een onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek. Hoewel de financiering nog niet rond is, maakt historicus Rudi Van Doorslaer (64) van het onderzoekscentrum CegeSoma zich op voor de opdracht.
RUDI VAN DOORSLAER: Er is na de vernietiging van de IJzertoren uiteraard al een gerechtelijk onderzoek gevoerd, maar dat is op niets uitgedraaid. Er werden mensen aangehouden, maar die zijn uiteindelijk zonder gevolg vrijgelaten. Wij willen niet alleen de daders vinden, maar ook uitzoeken waarom het gerecht gefaald heeft.
De moord op de communistische politicus Julien Lahaut in 1950 is een soortgelijke zaak. Die is veel uitgebreider onderzocht.
VAN DOORSLAER: Misschien is er een verband tussen de beide zaken. Samen met Etienne Verhoeyen (schrijver en onderzoeker, nvdr.) heb ik die case in de jaren tachtig onderzocht. Wij spraken toen met de zoon van de man die de moordexpeditie leidde. Hij vertelde ons dat zijn vader beweerde betrokken te zijn bij het dynamiteren van de IJzertoren.
Hebt u al een vermoeden uit welke hoek de dader kwam?
VAN DOORSLAER: Ik wil niet vooruitlopen op het onderzoek maar iedereen kent de achtergrond waartegen de aanslag is gepleegd. Het Vlaams-nationalisme is tijdens de Tweede Wereldoorlog in de collaboratie met Nazi-Duitsland gestapt. In de sfeer die daarover na de oorlog heerste, werd de IJzertoren vernietigd. Regelmatig is geopperd dat de daders uit het Belgische leger zouden komen: u en ik kunnen niet zomaar een stenen monument dynamiteren.
Hoe groot is de kans dat u de daders nog zal vinden?
VAN DOORSLAER: We zullen geen document vinden waarin staat dat meneer X het dynamiet onder de IJzertoren heeft gelegd en meneer Y het heeft ontstoken. De opdrachtgevers voor de moord op Lahaut heeft het onderzoek ook niet kunnen aanwijzen, maar het heeft wel enkele fundamentele dysfuncties in het gerecht, de politiediensten en de werking van onze democratie blootgelegd. Dat lijkt mij ook nu essentieel: de manier waarop het onderzoek naar de aanslag is verlopen, is een democratie onwaardig.
Hoe verloopt zo’n historisch onderzoek naar een aanslag?
VAN DOORSLAER: We krijgen allicht toegang tot nieuwe archieven. Dan is het een kwestie van grondig zoeken. Het archief van Joseph Pholien (PSC), die premier was in 1950, werd helemaal opgekuist na de moord op Lahaut: in zijn dagboeken konden we lezen wat hij had gegeten, maar vonden we niets over de aanslag. Behalve één zinnetje waarin hij verwees naar iemand die de spil was van het netwerk dat de moord heeft gepland. Niemand wist toentertijd wie hij was, dus bleef dat zinnetje staan. Dat was voor ons een sleutel tot andere ontdekkingen. Zo is er altijd wel iets te vinden.
Waarom stelt de N-VA dit nu voor? Leeft de kwestie nog steeds binnen de Vlaamse Beweging?
VAN DOORSLAER: Ik denk van wel. Ik kan niet in hun naam spreken maar ik zie hier ook een erkenning van de Belgische instellingen in. De Belgische staat is er nooit in geslaagd deze zaak op te lossen: blijkbaar heeft Brecht Vermeulen er voldoende vertrouwen in dat het vandaag wel kan lukken. Bovendien levert de N-VA met Elke Sleurs de staatsecretaris van Wetenschapsbeleid. Het CegeSoma behoort tot haar bevoegd-heden. Dat maakt het misschien wat een- voudiger.
Opmerkelijk is dat deze regering zwaar bespaart op uw instelling.
VAN DOORSLAER: Dat is zo. We zullen heel blij zijn als we dit project kunnen uitvoeren, maar dat staat natuurlijk los van de structurele besparing die wij opgelegd hebben gekregen. Die blijft helaas onveranderd.
Peter Casteels
‘Het gerechtelijk onderzoek naar de aanslag was een democratie onwaardig.’
