Wat? Hoe bedoelt u? Heb ik u verkeerd begrepen? Was dit niet wat u wilde? Slechte communicatie kan leiden tot sluipend wantrouwen en tot helse conflicten. Een zelfhulpboek kan in dat geval een uitweg bieden.
Laten we er even voor het gemak van uitgaan dat alle mensen goede bedoelingen hebben. Zelfs als iedereen zijn uiterste best doet om de ander ter wille te zijn, is het opmerkelijk hoe vaak conversaties en zelfs hele relaties fout lopen. Soms zijn het kleine dingen: een verkeerde blik, een misbegrepen grap of een opmerking die verkeerd werd doorverteld kunnen allemaal aanleiding zijn tot wantrouwen en onbegrip. Als er verschillende belangen in het spel zijn, kan het allemaal nog veel sneller verkeerd gaan. In het slechtste geval eindigen mensen, al dan niet na een uitputtende ruzie, eenzaam en onbegrepen.
Het falen van de mens om soortgenoten goed te begrijpen heeft veel uitstekende literatuur voortgebracht. Een tekenaar als Peter van Straaten heeft zijn hele carrière gebouwd op menselijke ongemakken, en de zelfhulpboeken teren al helemaal op onze grote en kleine mislukkingen. Deze maand verschijnt een standaardwerk in die categorie eindelijk in het Nederlands: People Skills – Het geheim van helder en overtuigend communiceren. Robert Bolton, een Amerikaanse consultant die de term ‘people skills’ voor het eerst muntte, publiceerde het boek in 1979, en het beleeft sindsdien herdruk na herdruk.
Voorspelbaar advies
Boltons adviezen zijn even voorspelbaar als logisch. Mensen moeten in de eerste plaats naar elkaar leren luisteren, zodat ze geen verkeerde signalen meer opvangen en elkaar beter begrijpen. Daarna moeten ze ook zelfbewust genoeg zijn om te communiceren wat ze zelf willen. Conflicten kunnen soms bevrijdend werken – ze zijn een uitgelezen kans om duidelijk te maken wat u van uw omgeving vindt – maar ze worden het best ook zo snel mogelijk ontmijnd. Ook dat kan door met elkaar te praten en naar elkaar te luisteren. People Skills bevat een hele resem praktische tips om daar beter in te worden. Wist u, bijvoorbeeld, dat u spiegelend (zeg maar: na-apend) moet reageren wanneer iemand u iets vertelt? Dan zal de ander zich helderder uitdrukken. Oprechtheid, (niet-bezitterige) liefde en empathie zijn de drie belangrijkste eigenschappen die ons vooruit kunnen helpen in het leven met anderen.
Het is allemaal goedbedoeld, en Bolton is niet de enige die ons met een boek, een workshop of een app wil bijstaan in onze relaties met anderen. Maar zet het zoden aan de dijk? Bolton stipt zelf het belang van de kindertijd aan. Daarin leren mensen communiceren op basis van de manier waarop ouders, leraren en vrienden met hen omgaan. Wie getekend uit die periode komt, draagt dat voor de rest van zijn leven met zich mee. Heeft het dan wel zin om mensen achteraf met tips om het anders te doen te overladen? ‘Dat is een wel heel pessimistische vraag’, zegt Batja Mesquita, professor psychologie aan de KU Leuven. ‘Mensen leren echt wel bij. Omgaan met anderen blijft het hele leven lang een flexibel en veranderend proces.’ Mesquita doet onderzoek naar de manier waarop nieuwkomers en autochtonen met elkaar omgaan en communiceren. ‘Daaruit blijkt dat verandering mogelijk is: zowel allochtonen als autochtonen kunnen met de tijd beter met elkaar leren omgaan.’
Een andere kwestie is of mensen beter leren communiceren door een boek zoals People Skills te lezen. ‘Naar mijn idee leren mensen toch meer uit hun eigen fouten en ervaringen dan door een boek te lezen’, vindt Mesquita. ‘Maar een boek kan hen wijzen op de manier waarop zij met mensen omgaan, en die bewustwording is belangrijk.’
Het boek van Dolton dateert van 1979. Het idee dat we altijd al hebben gesukkeld in de omgang met elkaar, en dat ook altijd zullen blijven doen, biedt enige troost. Maar gaan we echt niet anders met elkaar om dan enkele decennia geleden? ‘Er is wel iets veranderd: onze relaties zijn vandaag veel informeler’, zegt Batja Mesquita. ‘We gaan veel minder hiërarchisch met elkaar om. Vroeger namen mensen een vastgelegde rol op in de samenleving en gedroegen ze zich daarnaar. Vandaag geven we aan wat we zelf voelen en denken. Dat individualisme is heel recent.’ En kijk: als we er dan toch helemaal alleen voor staan, komt een zelfhulpboek misschien weer van pas.
Robert Bolton, People Skills – Het geheim van helder en overtuigend communiceren, Maven, ?20.
DOOR PETER CASTEELS, ILLUSTRATIE BART SCHOOFS
Oprechtheid, liefde en empathie, daar draait het om in het samenleven met anderen.
