De Poolse gebroeders Kaczynski doen steeds meer wenkbrauwen fronsen binnen de EU.

‘De twee die de maan gestolen hebben.’ Zo stond de eeneiige tweeling Lech en Jaroslaw Kaczynski in de jaren zestig bekend in Polen, na hun gesmaakte hoofdrol in een gelijknamige kinderfilm. Geen Pool die toen kon vermoeden dat de schattige broertjes ooit de machtigste politici van het land zouden worden. Vandaag zijn ze 57 en nog steeds haast onmogelijk uit elkaar te houden, maar intussen wel respectievelijk president en premier van de jonge EU-lidstaat.

In september 2005 verdreven de Kaczynski’s met hun conservatieve partij Recht en Gerechtigheid (PiS) de door schandalen geplaagde postcommunisten van de macht. Ze wonnen zowel de parlements- als de presidentsverkiezingen. Lech Kaczynski, toen burgemeester van Warschau, werd in het zadel gehesen als opvolger van de populaire president Aleksander Kwasniewski. Zijn broer Jaroslaw werd tegen de verwachtingen in nog geen premier, omdat zo’n broederlijke tandem nauwelijks een jaar na de toetreding tot de EU nog gevoelig kon liggen. Dus duwde hij de onbekende Kazimierz Marcinkiewicz naar voren en bleef zelf partijvoorzitter. Begin juli vorig jaar achtte Jaroslaw Kaczynski ineens wel zijn moment gekomen. Marcinkiewicz mocht meteen inpakken.

De conservatieve broers vormen intussen al bijna een jaar een eigengereid duo aan het hoofd van hun coalitie met de ultrakatholieke Liga van Poolse Families en de populistische boerenpartij Zelfverdediging. De Kaczynski’s stonden voordien al geboekstaafd als koele minnaars van de Europese Unie, maar sinds ze de plak zwaaien in Warschau zijn hun aanvaringen met Brussel nauwelijks nog bij te houden. Zo begonnen ze een maand geleden in alle stilte met de aanleg van een autosnelweg door een beschermd natuurgebied in de Rospudavallei. De EU had hen voor die plannen al op de vingers getikt. De Europese Commissie stelde de Poolse regering zelfs in gebreke via een procedure die sancties mogelijk maakte. Het hield het broederpaar niet tegen.

Ook op het vlak van de mensenrechten torsen ze een kwalijke reputatie. De tweeling wordt al langer homofobe trekjes verweten, maar nu plant de coalitie een wet die holebi’s verbiedt leraar te worden en homoseksualiteit weer taboe maakt in het Poolse onderwijs. De mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch uitte daarover al haar grote bezorgdheid, de Europese holebi-bewegingen reageren woedend. Bovendien is de herinvoering van de doodstraf al sinds hun campagne van 2005 een strijdpunt. Het kwam de president deze zomer nog op harde kritiek te staan van de Europese Commissie, die benadrukte dat dit niet strookt met de Europese waarden. Het doet de internationale bezorgdheid om de mensenrechten in Polen alleen maar toenemen.

Vorige week was het andermaal raak. De Kaczynski’s hebben de macht kunnen grijpen in Warschau door een dikke streep te trekken onder het communistische verleden. Maar ook daarin gaan de ex-medewerkers van Lech Walesa bij de vakbond Solidarnosc ver. Ze kregen een omstreden wet goedgekeurd die alle Polen die een publieke functie bekleden, dwingt te verklaren hoe ze destijds tegenover het communistische regime stonden. Wie niet meewerkt, riskeert ontslag. Vele journalisten en professoren fulmineren dan ook tegen wat ze ‘de zuivering’ noemen.

De Europese argwaan jegens de Kaczynski’s werd in januari nog groter toen ze zonder overleg met Brussel gesprekken begonnen met de VS over de bouw van een Amerikaans rakettenschild in Polen en Tsjechië, waardoor Rusland zich geviseerd voelde. Opnieuw een vervelende zaak voor de EU, die probeert als uit één mond te praten met de Russische president Poetin. Polen blokkeert ook al sinds november de hernieuwing van het handelsakkoord met de Russen, omdat die geen Pools vlees willen importeren. De Duitse kanselier Angela Merkel kon dus meteen op pad om te sussen. Ze probeerde in één adem bij een recent bezoek aan haar grootste buurland premier Kaczynski te betrekken in haar poging om de discussie over de Europese grondwet weer vlot te krijgen. De broers staan namelijk nog steeds achter hun eis om God in het document vermeld te krijgen. Merkel kreeg hen zover schoorvoetend de verklaring te ondertekenen die het overleg nieuw leven moet inblazen.

De lijst van onenigheden tussen Polen en de EU loopt dus op. En naarmate het eigengereide gedrag van de gebroeders Kaczynski toeneemt, stijgt in Brussel de druk om eens een krachtig signaal richting Warschau te sturen. Maar over een echt probleem ‘Polen’ wil voorlopig nog niemand hardop spreken.

DOOR thomas verbeke