De Nederlandse terreurexpert en gewezen filmregisseur Peter De Kock stelde een databank samen die het verloop van aanslagen moet helpen voorspellen.
Veiligheidsdiensten hebben het al langer opgegeven om een eenduidig terroristenprofiel te hanteren. Zelfs de Britse inlichtingendienst MI5 slaagde er na een uitgebreid onderzoek niet in om te voorspellen welke sociologische profielen de grootste kans maken om uit te groeien tot gewelddadige extremisten. ‘Het is onmogelijk om een profiel te schetsen van dé Britse terrorist. De meeste terroristen hebben geen uitgesproken demografische kenmerken’, noteerde The Guardian in 2008.
Toch moet het mogelijk zijn om de gigantische hoeveelheid informatie die over terrorisme beschikbaar is te gebruiken bij terreurbestrijding. Een van de weinige onderzoekers die terreuraanslagen systematisch catalogiseren, is de Nederlandse terreurexpert Peter De Kock, die na een carrière als filmregisseur vorig jaar een proefschrift afwerkte over het anticiperen van crimineel gedrag. ‘Je moet een terreuraanslag als een filmscenario bekijken’, zegt De Kock. ‘Net als een film kun je een terreuraanval ontleden in verschillende bestanddelen: er zijn hoofdrolspelers, er is een tijdsspanne, een arena, een symboliek. Een terrorist gaat te werk zoals een regisseur: hij wil een boodschap overbrengen naar zijn publiek. Die boodschap bepaalt alles: de doelwitten die terroristen uitkiezen, welke wapens ze gebruiken, het aantal doden dat ze maken. Als je een welbepaald iemand wilt uitschakelen, kies je voor een snipergeweer. Als je media-aandacht wilt, val je aan met bommen en kalasjnikovs.’
De Kocks databank werkt in de eerste plaats als een uitgebreid langetermijngeheugen. Tijdens zijn onderzoek stelde hij een grote databank van terroristische aanslagen samen. De aanslagen zijn ontleed in componenten die met elkaar verbonden zijn in een soort vertakte boomstructuur. Op die manier hoopt De Kock een model te bouwen waarmee veiligheidsdiensten kunnen anticiperen op toekomstige aanslagen. Dat lukt nu al behoorlijk accuraat. Enkele maanden geleden stond Nederland even in rep en roer toen een jongen zich ter hoogte van Rotterdam Centraal opsloot op het toilet van de Thalys. ‘Omdat enkele weken voordien nipt een aanslag op de Thalys verijdeld was, ging iedereen ervan uit dat hij een terrorist was. Maar de databank vertaalt een Thalys als ‘een strategisch object dat rijdt’, en gaat dan na hoe waarschijnlijk het is dat er een terreurdaad aan de gang is. De databank oordeelde dat er waarschijnlijk niets aan de hand was, en dat bleek ook het geval. Wij laten ons om de tuin leiden door emoties, de databank niet. Was hetzelfde op de trein tussen Heerlen en Haarlem gebeurd, dan had niemand zo gereageerd.’
Terroristische modeverschijnselen
Met de aanslagen van Parijs is de IS een nieuwe weg ingeslagen, vermoedt De Kock. ‘Waar de aanslag op Charlie Hebdo een specifiek doel had, kiest de IS nu voor lukrake doelwitten: mensen die toevallig op een terras zitten of naar een concert gaan. De boodschap is duidelijk: iedereen is de vijand, en niemand is veilig. Er is niets wat jullie kunnen doen om aan ons te ontsnappen.’ Want ook terrorisme kent zijn modeverschijnselen. ‘Terroristen kijken heel goed naar wat andere terroristen doen. Je merkt vaak dat ze elkaar na-apen. Het valt me bijvoorbeeld op dat de aanvallers bij de aanslagen rond het Stade de France geen maskers of kogelvrije vesten droegen, zoals vroeger wel vaak het geval was. Dat heeft een betekenis. Ze willen tonen dat ze niet bang zijn om te sterven.’
De databank blijft niet beperkt tot reële aanslagen. Zo voegde De Kock ook boekfragmenten en filmscenario’s toe. Hij wil zijn databank organiseren zoals een schaakcomputer, die alle mogelijke scenario’s overloopt en zelf algoritmes genereert over terroristische patronen. Op die manier moet het steeds moeilijker worden voor een terrorist om iets nieuws te bedenken. In samenwerking met de Universiteit van Tilburg wil De Kock nu ook videogames aan zijn database toevoegen. ‘Videospelletjes zoals Grand Theft Auto zijn een aaneenschakeling van terroristische aanslagen. Bovendien is gebleken dat aanslagplegers vaak trainen voor aanslagen door intensief te gamen. We willen nagaan of terroristen op een andere manier gamen.’
Toch nuanceert De Kock de voorspellende waarde van zijn uitvinding. ‘Ze is geen glazen bol. Je kunt ze hoogstens gebruiken om de mogelijke scenario’s in een concrete situatie af te toetsen. Je zou het model bijvoorbeeld kunnen gebruiken om een risicoanalyse te maken voor een koninklijke parade. Je kunt de plaats, het tijdstip en de hoofdrolspelers al ingeven, en de databank doet de rest. Hoe meer factoren je kunt definiëren, hoe accurater het model de mogelijkheden zal oplijsten.’
Sinds zijn promotieonderzoek hebben inlichtingendiensten veel interesse voor De Kocks databank. ‘Eerlijk gezegd vind ik het schrikwekkend dat dit nog niet bestaat’, besluit hij. ‘Politie- en veiligheidsdiensten laten enorm veel mogelijkheden liggen om sneller op terreurdreiging te anticiperen.’
‘Een terrorist gaat te werk zoals een regisseur: er zijn hoofdrolspelers, er is een tijdsspanne, een arena, een symboliek.’
