Dwarsdenken om het dwarsdenken is ook een vorm van conformisme, want het verwordt tot een vorm van denken die voorspelbaar is. Het is een euvel waarin Bart Tromp niet vervalt. In “Tegen het vergeten” is de redelijkheid altijd een intellectueel baken dat Tromp helpt om tot weloverwogen conclusies te komen. Hij heeft geen leidsmannen nodig, maar hij leeft wel in een sfeer van dichters en denkers die over de menselijke conditie en over de vrijheid hebben nagedacht. Tromp kent het werk van Hobbes en Spinoza. Maar hij is geen blinde bewonderaar.

Bij Spinoza bekritiseert hij diens gelijkstelling van macht en recht, de verheerlijking van het recht van de sterkste als natuurrecht en van het bestaande als het noodzakelijke. Maar evengoed looft hij Spinoza’s verdediging van de vrijheid van meningsuiting als het hoogste goed en stemt hij in met de kern van Spinoza’s politieke filosofie. “Het doel van politiek is vrijheid.”

Tromp lezen is een verademing, omdat hij zich de vrijheid neemt om de vrijheid te verdedigen. Hij neemt het op voor W.F. Hermans tegen het voltallige college van Amsterdam. Dat vond in 1986 dat de schrijver niet meer welkom was, omdat hij op een lijst scheen te staan van mensen die een culturele boycot hadden geschonden door een bezoek aan Zuid-Afrika te brengen. Op zijn minst het overwegen waard is Tromps bedenking, dat de vier gouden medailles van de zwarte Amerikaan Jesse Owens in 1936 misschien pijnlijker waren voor de nazi’s dan een boycot van de Olympische Spelen in Berlijn.

Fundamenteler is Tromps opmerking dat zulke boycots totalitaire regimes goed uitkomen. Helemaal behartigenswaardig is de neiging van de auteur om manifestaties van onrecht in de wereld tegen elkaar weg te strepen, een praktijk waaraan dogmatisch links zich ook bij ons voortdurend bezondigde in de jaren zeventig. Je kan de wreedheid van de toenmalige Zuid-Afrikaanse apartheid niet goedpraten met een verwijzing naar het gelijktijdig bestaan van zwarte dictaturen in Afrika. In “Tegen het vergeten” is een intellectueel aan het woord die kennis verzamelen een genot vindt. Dat Tromp daaraan ook conclusies durft verbinden, maakt het nog avontuurlijk ook.

Bart Tromp, “Tegen het vergeten”, Aspekt, Amsterdam, 248 blz., 690 fr.

Piet de Moor