Wat de precieze oorzaken zijn van depressies en andere psychiatrische aandoeningen, weten we nog altijd niet. Wat wél vaststaat, is dat het om echte ziekten gaat én dat wetenschappers veelbelovende therapieën hebben ontwikkeld.

Het is de normaalste zaak van de wereld dat mensen triest zijn na het ervaren van verlies. Het probleem groeit uit tot een depressie als die droefheid langdurig aanhoudt én samengaat met een rist andere symptomen (zoals slaap- en eetlustproblemen, concentratiestoornissen). ‘In de praktijk kunnen we stellen dat een psychologisch probleem pathologisch wordt als mensen niet meer normaal kunnen functioneren’, zegt professor psychiatrie Hugo D’haenen (Vrije Universiteit Brussel). Maar liefst 13 tot 14 procent van de Belgen krijgt ooit een depressie die zo zwaar is dat ze niet meer normaal kan functioneren.

‘Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) behoort depressie tot de top vijf van de meest voorkomende aandoeningen. Vrouwen krijgen er tweemaal zo vaak mee te maken als mannen. Of depressies toenemen, is niet duidelijk. Metingen zijn namelijk afhankelijk van de manier waarop depressies worden onderzocht. Wél komen ze op steeds jongere leeftijd voor.’

Depressie staat helemaal bovenaan op het lijstje van psychiatrische aandoeningen, gevolgd door angststoornissen (8 %) en drankmisbruik (8 %). Echte psychosen met waanvoorstellingen en hallucinaties komen veel minder voor. Ongeveer 1 tot 1,5 procent van de mensen lijdt aan schizofrenie.

LAAT JE NIET GAAN!

Het is pure nonsens te beweren dat depressie géén ziekte zou zijn. Je geraakt er meestal niet vanzelf bovenop. Het helpt niet een depressie te bestrijden met platitudes als: ‘Laat je niet gaan! Je hebt alles om gelukkig te zijn!’. Hugo D’haenen: ‘We beginnen te ontdekken hoe een depressie ontstaat, maar de oorzaak ervan is niet bekend. We weten alléén dat die zich tussen de oren bevindt. Waarschijnlijk hangt een en ander samen met onevenwichten van chemische boodschappers (disfuncties van neuronale circuits) in de hersenen. Wel hebben we een goed zicht op factoren van psychologische, relationele of somatische oorsprong die bij kwetsbare mensen een depressie kunnen uitlokken. Mogelijk maken stresserende ervaringen tijdens de kinderjaren mensen op latere leeftijd minder stressbestendig. Uiteraard mogen ook genetische factoren niet uit het oog worden verloren.

OMSTREDEN ANTIDEPRESSIVA?

Gelukkig bestaan er therapieën waarvan is aangetoond dat ze effectief zijn. Voor de behandeling van depressies is het volgens Hugo D’haenen belangrijk om te weten te komen of het om een echte depressie gaat (unipolaire depressie), dan wel om een manisch-depressieve stoornis (bipolaire stoornis). Bipolaire stoornissen vergen een specifieke behandeling en hebben vermoedelijk andere oorzaken.

Depressies worden traditioneel hoofdzakelijk met cognitieve gedragstherapie en/of geneesmiddelen behandeld. Welke behandeling de beste resultaten oplevert, verschilt volledig van persoon tot persoon. Bij de psychiater op de divan worden steeds minder mensen behandeld. Hugo D’haenen: ‘Tot de jaren zeventig stond psychoanalyse in België op de voorgrond. De benadering blijft zinvol om te begrijpen hoe mensen mentaal functioneren. Of ze wetenschappelijk waardevol is, wordt evenwel betwijfeld.’

Antidepressiva zoals Prozac en Seroxat haalden de internationale pers vooral met hun potentiële nevenwerkingen. Toch konden ze al veel zelfmoorden voorkomen. ‘Antidepressiva zijn ongetwijfeld zeer zinvolle geneesmiddelen die goed werden onderzocht’, zegt Hugo D’haenen. ‘In het geval van een echte depressie zijn psychofarmaca wel degelijk een essentieel onderdeel van de behandeling. De juiste behandeling voorschrijven is niet altijd gemakkelijk. Bij elke patiënt moet worden uitgezocht waarop hij goed reageert. Dat wordt meestal pas na enkele weken duidelijk. Bij een echte depressie moet de behandeling maanden, of jaren, en soms levenslang worden volgehouden.’

‘Het eerste antidepressivum kwam op de markt in 1957. De jongste generaties antidepressiva zijn veiliger en hebben minder nevenwerkingen dan hun voorgangers. Toch blijken ze niet efficiënter dan vijftig jaar geleden. Een relatief ontgoochelende vaststelling.’

NIEUWE BEHANDELINGEN

Depressies kunnen ook met gesprekstherapie (psychotherapeutisch) worden behandeld. Afhankelijk van de theoretische achtergrond van de therapeut zijn er verschillende mogelijke technieken. Cognitieve gedragstherapie gaat ervan uit dat mensen bepaalde symptomen ontwikkelen omdat ze foute denkprocessen hanteren. Zo bekeken word je depressief omdat je negatieve gedachten hebt over jezelf, over je ervaringen, over je toekomst. Die denkprocessen worden dan in de therapie aangepakt.

Naast de psychoanalyse en de cognitieve gedragstherapie floreren er in Vlaanderen nog andere goed ontwikkelde therapieën die de patiënt positief kunnen ondersteunen. De systeemtherapie richt zich op wederzijdse beïnvloeding binnen groepen, zoals het gezin. De ‘experiëntiële therapie’ legt de klemtoon op empathie en op de beleving van de patiënt. Een groot aantal Vlaamse hulpverleners volgt vandaag een training in Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT), of Aandachtgerichte Cognitieve Gedragstherapie (zie ‘De therapeutische effecten van meditatie’).

‘Nieuw is ook het onderzoek naar de zogenaamde combinatietherapie, waarbij wordt gezocht naar de beste combinatie van psychotherapie en medicamenteuze behandeling’, zegt psychiater Guido Pieters, diensthoofd gedragstherapie van Sint-Jozef in Kortenberg (KU Leuven). ‘Vroeger kreeg de patiënt vaak tegelijkertijd therapie én medicijnen. Nu zijn er aanwijzingen dat bepaalde fases van een depressie vooral met medicatie aangepakt moeten worden, terwijl in andere fases met psychotherapie misschien vermeden kan worden dat de medicijnen langdurig moeten worden genomen. In dat verband ontwikkelde de Italiaanse professor Giovanni Fava (Universiteit van Bologna) de ‘sequentiële combinatietheorie’. Daarbij wordt in een eerste fase voor geneesmiddelen geopteerd. Daarna volgt de psychotherapeutische behandeling gericht op de verbetering van het welzijn van de patiënt.

NATUURLIJKE BEHANDELINGSWIJZEN

Naast de traditionele therapieën bestaan er uiteraard een rist andere methodes en technieken die stress inperken en het mentale welzijn bevorderen, zoals zangtherapie, lichttherapie, ademhalingstechnieken en sport. In zijn boek Uw brein als medicijn onderzocht de Franse psychiater David Servan-Schreiber enkele van die technieken op hun doeltreffendheid. Een nuttige oefening, die overigens wijst op de acute nood aan méér multidisciplinaire samenwerking.

ELEKTROSHOCKS

De medische wereld zoekt volop naar oplossingen om zeer ernstige, moeilijk te behandelen, therapieresistente depressies te behandelen.

‘Bij zeer ernstige depressies passen we elektroshocks (Elektro Convulsie Therapie, ECT) toe, een efficiënte, over het algemeen goed verdragen behandeling’, aldus professor D’haenen. De meeste nieuwere technieken zitten nog in een experimentele fase.

Hugo D’haenen koestert de hoop dat een betere kennis van het menselijk genoom op lange termijn soelaas brengt. ‘Er is natuurlijk geen gen voor depressie. Maar er bestaan allicht wél genen die mensen kwetsbaar maken voor bepaalde psychische aandoeningen. Onlangs zijn er twee dergelijke genen ontdekt die vermoedelijk een rol spelen bij de ontwikkeling van schizofrenie.’

MARLEEN TEUGELS