Wordt op 1 mei een herenigd Cyprus lid van de Europese Unie? Of treedt alleen het Griekse deel van het eiland toe? Een referendum moet op 24 april de knoop helpen doorhakken. Gesprek met EU-ambassadeur Theophilos Theophilou.

Op 1 mei wordt de Europese unie uitgebreid van 15 naar 25 lidstaten. Knack stelt de 10 nieuwkomers voor. Deze week cyprus (10)

‘De tijd dringt.’ Die boodschap werd tijdens de jongste onderhandelingen over de hereniging van het eiland Cyprus als een mantra herhaald. Maar het mocht niet baten. Met het oog op de toetreding tot de Europese Unie had secretaris-generaal Kofi Annan van de Verenigde Naties al in november 2002 een eerste versie van zijn plan ter hereniging van het sinds 1974 verdeelde Cyprus voorgelegd.

De Europese verklaring van Helsinki van 1999 mocht dan al duidelijk stellen dat een oplossing voor de Cypriotische kwestie géén conditio sine qua non was voor de toetreding, het advies van de Europese Raad was duidelijk: Cyprus zou toch bij voorkeur als een verenigd land toetreden.

Alle middelen werden ingezet om een overeenkomst te bereiken. Er was een referendum voorzien voor halfweg 2003, na de onderhandelingen van het voorjaar. Maar door de onbuigzame positie van de Turks-Cypriotische leider Rauf Denktash slaagden de twee gemeenschappen er niet in om tot een akkoord te komen.

Begin dit jaar herbegonnen de besprekingen. En op 19 februari volgden de onderhandelingen ‘van de laatste kans’ onder leiding van de speciale VN-gezant Alvaro de Soto. Ook die liepen met een sisser af.

Op 29 maart lag het plan in het Zwitserse Bürgenstock opnieuw ter tafel, voor de vierde maal. De Griekse en de Turkse leiders onderhandelden dit keer ook zelf mee. Maar opnieuw blokkeerden de gesprekken.

Dit keer waren het vooral de Griekse onderhandelaars die het been stijf hielden. Ze konden niet akkoord gaan met de beperking van het aantal Grieks-Cypriotische vluchtelingen die naar hun huizen in het noorden zouden mogen terugkeren. Om het Turkse karakter van het noorden te vrijwaren mag niet 21, maar nog slechts 18 procent van de Grieks-Cyprioten terugkeren en dat mogelijk pas na vijf jaar. Bovendien mag Turkije, tot wanneer het lid wordt van de Europese Unie, zijn troepen in Noord-Cyprus behouden – nu zijn die nog met 30.000.

Op 31 maart werd beslist dat Kofi Annan zelf de knoop zou doorhakken. Concreet betekent dit dat het plan in een referendum aan de bevolking zal worden voorgelegd op 24 april. Als een van de twee kanten het plan verwerpt – dat zouden weleens de Grieken kunnen zijn -, zal het Europese lidmaatschap alleen van toepassing zijn voor het Griekse landsgedeelte.

Vóór de besprekingen in Zwitserland waren de vooruitzichten nog positief. ‘Het toetredingsproces heeft de jongste twee jaar al heel wat in beweging gebracht. De hoop op een oplossing is reeel’, zei Theophilos Theophilou, de Cypriotische ambassadeur bij de Europese Unie, in een interview dat plaatsvond vóór de onderhandelingen vastliepen.

De leider van de Turks-Cypriotische gemeenschap, Rauf Denktash, heeft zich altijd verzet tegen de hereniging.

theophilos theophilou: Rauf Denktash staat daarin helemaal alleen. Hij is dan ook geen voorstander van een referendum. Uit stemmingen blijkt namelijk dat de meeste Turks-Cyprioten precies hopen op een herenigd Cyprus dat tot de EU toetreedt. Ook de grote optocht in het bezette deel van Cyprus in december vorig jaar wees duidelijk uit dat de Turks-Cyprioten willen toetreden.

De Turks-Cyprioten hebben ook het meeste te winnen bij een toetreding. Tot 1974, toen Turkse soldaten het noorden van Cyprus binnenvielen, was dat deel van het eiland het meest ontwikkelde. Het was goed voor 70 procent van het bruto binnenlands product. Zo’n 80 procent van de citrusproductie was afkomstig uit het noorden. Het is ook de zone waar de granen van Cyprus worden geteeld. En vier vijfde van de toeristische infrastructuur bevond zich op dat deel van het eiland.

Maar sinds de bezetting slabakt de economie in het noorden. Van de ene dag op de andere was een derde van de Grieks-Cyprioten, met name zij die daar woonden, dakloos. Ze hadden ook geen werk meer. Sommigen moesten uitwijken, maar de situatie stabiliseerde en het vertrouwen nam opnieuw toe. We zijn erin geslaagd om het huidige niveau opnieuw naar dat van 1974 en zelfs iets hoger op te trekken. Maar het bruto binnenlands product in het zuiden ligt nog altijd drie tot vier keer zo hoog als in het noorden.

Turks-Cyprus moet volgens het plan van Annan wel een deel van zijn grondgebied afstaan.

theophilou: De zone die door het Turkse leger wordt bezet, omvat nu 37 procent. Volgens Annan moet dat gereduceerd worden tot 28,5 procent. Het is een inkrimping, maar het blijft een genereus voorstel: de Turks-Cyprioten vertegenwoordigen slechts 18 procent van de bevolking en ze hebben slechts 12 procent van het land in eigendom. Bovendien krijgen ze 55 procent van de kust van Cyprus – van vitaal belang voor het toerisme. Dat vertegenwoordigt meer dan 20 procent van het bruto binnenlands product en bezit nog meer potentieel.

Geostrategisch geniet Cyprus een zeer gunstige ligging.

theophilou: Het eiland ligt op het kruispunt van drie continenten: Afrika, Azië en Europa. Precies door die strategische positie zijn we in onze geschiedenis eeuwenlang bezet geweest. Cyprus wordt het meest oostelijk gelegen land van de Europese Unie. In die zin kunnen we fungeren als een uitvalsbasis voor handel en transport met de andere continenten.

Cyprus was tot voor kort een belastingparadijs, druk bezocht door vooral Britten en Russen. 14.000 offshorebedrijven hoorden aan Russen toe.

theophilou: Er zijn inderdaad Russen die vanuit Cyprus werken, zoals dat ook het geval is in andere lidstaten van de EU. De jongste twintig jaar is het eiland wel uitgegroeid tot een internationaal zakencentrum. De inkomsten zijn goed voor een belangrijk aandeel van onze economie. Maar in het kader van de toetreding hebben we de belastingtarieven moeten aanpassen en in overeenstemming brengen met de regels van de EU. Er wordt niet langer een onderscheid gemaakt tussen offshore- en onshorebedrijven. Voortaan betaalt iedereen tien procent vennootschapsbelasting. We blijven daarmee bedrijven aantrekken. Cyprus biedt trouwens ook een uitgebreide infrastructuur en de nodige communicatiemogelijkheden.

Niet alleen op fiscaal vlak, ook wat het maritiem transport betreft, heeft Cyprus zware aanpassingen moeten doorvoeren om in overeenstemming te geraken met de Europese richtlijnen. Cyprus scoort niet hoog op de lijst van kwaliteitsvlaggen.

theophilou: Er waren problemen met de veiligheid van de scheepvaart. In het kader van de toetredingsonderhandelingen hebben we nieuwe en striktere wetten moeten invoeren. De vlag staat nog steeds op de zwarte lijst van het Paris Memorandum of Understanding, maar de Europese Commissie heeft al erkend dat we grote vooruitgang hebben geboekt. We verwachten dat ook andere instanties dit zullen erkennen en dat Cyprus van de zwarte lijst zal verdwijnen.

Cyprus wordt het meest oostelijke punt van de Europese Unie. Hoe staat het met de beveiliging van de landsgrenzen?

theophilou: Cyprus deelt geen landsgrens met andere lidstaten. Dat maakt het tot een minder aantrekkelijk land voor de doorvoer van illegale immigranten en mensenhandel. Toch moeten we ervoor zorgen dat de maritieme grens wordt gerespecteerd. Er bestaat een illegale migratie vanuit het Midden-Oosten. Cyprus vormt daar de externe grens. We hebben daarom de nodige maatregelen getroffen. We zetten hoogtechnologische radars en speedboten in om te kunnen patrouilleren in en rond de territoriale wateren. Illegale migranten zijn een groeiend probleem voor de Europese Unie. Daar zijn we ons zeker van bewust.

Ingrid Van Daele