Slecht geschreven is hij uiteraard niet, de eerste roman voor volwassenen van Anne Provoost. Maar echt boeien wil hij evenmin.
Anne Provoost heeft, na de vier stuk voor stuk met grote lof ontvangen en onder de prijzen bedolven jeugdromans die ze sinds 1990 heeft gepubliceerd, nu ook een roman tout court in het licht gegeven: In de zon kijken. De eerste juichende recensies zijn ondertussen al verschenen. Bizar, want deze nieuwe Provoost is niet bepaald een onverdeeld genoegen om te lezen.
Om te beginnen, klopt van het vertelstandpunt dat de schrijfster heeft gekozen geen hout. Elk woord in het boek zou een weergave moeten zijn van de wereld zoals ik-figuur en hoofdpersonage Chloë, een meisje van een jaar of, wat zal het zijn, acht?, negen?, hem waarneemt en ervaart. Na minder dan tien pagina’s, wanneer je als lezer nog niet meer van Chloë weet dan dat ze ‘het kleintje’ wordt genoemd en nog geen tiener kan zijn, merk je al dat dat niet zo is. Zinnen als (cursivering van mij) ‘Dat (de mannen) er op dit uur nog zijn, wekt verbazing‘, ‘ Mij bereikt vooral de geur van tijm en rozemarijn’ en (als Chloë iets tegen haar slapende halfzusje Ilana zegt) ‘Haar slaap houdt haar helemaal vast, beschermt haar tegen mijn mededeling‘ kun je bezwaarlijk geloofwaardig taalgebruik voor een kind noemen – en dit zijn maar drie van de gemakkelijk driehonderd soortgelijke voorbeelden die hier te geven zouden zijn. (Ook op nog een andere manier gaat het hier mis: als er een nieuw personage in het verhaal wordt geïntroduceerd, is Chloë vaak zo gedienstig zichzelf uit te leggen wie dat precies is, hoewel het zonder uitzondering om mensen gaat die zij heel goed kent, wat de uitleg zowel gekunsteld als potsierlijk maakt.)
Een tweede manco is de wijdlopigheid van deze overigens korte roman. Het uitgangspunt is dramatisch genoeg: Chloë, die met haar ouders en Ilana op het Australische platteland woont, verliest haar vader nadat die een lelijke val van zijn paard heeft gemaakt; haar moeder probeert daarna de boerderij draaiende te houden, maar verliest langzaam haar greep op de situatie – ook al doordat ze gaandeweg blind wordt. Maar omdat Provoost de authenticiteit van haar vertelperspectief kracht wil bijzetten door Chloë zogezegd als camera te gebruiken, gaan alles bij elkaar opgeteld pagina’s en pagina’s op aan zinledige registratie van wat er zoal in het blikveld van het meisje verschijnt. (Wat het nog saaier maakt, is dat het daarbij vaak dan ook nog eens niet om enige vorm van interactie tussen mensen of tussen mens en dier gaat, maar om iets statisch: een uitzicht, een interieur, een uiterlijk. Zo blijkt bijvoorbeeld de beenstand van personages van nogal wat belang te worden bevonden. Er wordt in dit boek menige mededeling gedaan aangaande het feit of iemand nu ‘met één been opgetrokken’, ‘leunend op één been, het andere geknikt’, dan wel ‘met gestrekte benen’, ‘knieën over elkaar’, ‘de benen licht gespreid’, ‘knieën tegen de kin’ en der-gelijke wordt waargenomen.)
Fundamenteler is de constatering dat het verhaal te vlak wordt verteld om de aandacht echt vast te houden. Moeder wordt na de dood van vader blootgesteld aan de blik van dochter, en omgekeerd (waarbij het, zie boven, van moederskant een steeds onscherper wordende blik is, wat de situatie nog gecompliceerder maakt: kinderen willen gezien worden door hun ouders) – het is niet dat het gegeven oninteressant zou zijn, verre van. Maar telkens als er dan eindelijk eens iets gebeurt dat boven de alledaagsheid uitrijst, laat Provoost het verhaal vervolgens toch weer terugglijden in de banaliteit – en niet dat laatste is het probleem, banaliteit is de stof waar levens van gemaakt zijn, maar wel dat die banaliteit hier nooit pregnant wordt: het blijft een baaierd van onbeduidendheid, die het verhaal verstikt met zijn talloze even concrete als betekenisloze details.
In de zon kijken doet, mede door de setting, wat denken aan werk van Kirsty Gunn en uiteraard ook, vanwege de identieke titel, aan Julian Barnes’ roman uit 1986 – maar dat zijn voorbeelden waarbij Provoost verre ten achter blijft. Hoe het Chloë Vanderweert en haar moeder verder zou vergaan, is een vraag die geen seconde bij je opkomt zodra je dit boek uit hebt.
ANNE PROVOOST, ‘ IN DE ZON KIJKEN’, QUERIDO, AMSTERDAM, 202 BLZ., euro 17,95.
DOOR Herman Jacobs
