De tegenstrijdige berichten over het lot van de voormalige Cambodjaanse tiran Pol Pot. Wie ?

P ol Pot is dood. Pol Pot is op de vlucht voor rivaliserende krijgsheren. Pol Pot lijdt aan malaria. Pol Pot wordt door een handvol getrouwen op een draagberrie door de jungle gezeuld, met een infuus in zijn arm en een verpleger aan zijn zijde. Pol Pot is gevangen genomen en bevindt zich in het hoofdkwartier van de Rode Khmers in Anlong Veng. Pol Pot zal uitgeleverd worden aan de Cambodjaanse regering. Pol Pot zal zich voor een internationaal tribunaal moeten verantwoorden voor zijn misdaden tegen de mensheid. Pol Pot leeft al jaren als rentenier in het Thaise Pattaya.

Over het lot van Pol Pot werd de afgelopen dagen druk gespeculeerd. Tussen al die wilde gokken door was zoveel zeker : nogal wat mensen niet alleen in Phnom Penh, maar ook in Bangkok, Peking en Washington hebben er alle belang bij dat hij niét voor de rechter verschijnt.

Het schrikbewind van Pol Pot duurde van 1975 tot 1979 en kostte naar nu wordt aangenomen twee miljoen Cambodjanen het leven. Nog steeds worden nieuwe massagraven blootgelegd. De eerste berichten over de ?volkerenzelfmoord? kwamen al in 1976, maar vrijwel niemand geloofde ze. Hoe konden slachtoffers ineens beulen, en beulen ineens slachtoffers zijn geworden ?

GEBOREN UIT EEN RIJSTKORREL

De Amerikanen hadden tussen 1970 en 1975, met hun voornemen om niet alleen Vietnam maar ook het buurland Cambodja ?terug naar het stenen tijdperk? te bombarderen, ervoor gezorgd dat het Cambodjaanse platteland ontvolkt was geraakt. Ze organiseerden een luchtbrug naar de hoofdstad Phnom Penh, waar een pro-Amerikaans regime was geïnstalleerd en miljoenen mensen opeengepakt zaten. En tegelijkertijd dreven ze steeds meer Cambodjaanse nationalisten in de armen van de communistische guerrillabeweging.

De door Pol Pot geleide Rode Khmers die op 17 april 1975 twee weken voor de val van het Vietnamese Saigon Phnom Penh binnenmarcheerden, gedroegen zich niet als bevrijders maar als veroveraars. Diezelfde dag nog gaven zij het sein voor een massale exodus. ?De stad is slecht,? decreteerde de nieuwe leider, ?de mens moet leren begrijpen dat hij geboren is uit een rijstkorrel.? Meer dan twee miljoen stadsbewoners werden de rijstvelden ingejaagd om er te creperen. Menig winkelier moest tot zijn schade ondervinden dat hij beter vertrouwd was met kasboeken dan met de spade of de ploegschaar. ?Kapitalistische? uitvindingen als tractoren, waterpompen of medicamenten werden in het nieuwe Cambodja (inmiddels omgedoopt tot Democratisch Kampuchea) niet getolereerd. Malaria kon toch ook worden behandeld met kokosmelk ? Het geld werd afgeschaft, scholen gesloten, intellectuelen (dan wel brildragers) afgemaakt. Kinderen moesten de contrarevolutionaire activiteiten van hun ouders melden bij de autoriteiten.

Het ?tropisch fascisme? van de polpotisten was synoniem van dwangarbeid, martelpraktijken, standrechtelijke executies, gedwongen huwelijken, discriminatie tussen het Oude Volk (uit de gebieden die door de Rode Khmers werden gecontroleerd vóór 1975) en het Nieuwe Volk (uit de ?bevrijde? gebieden). Hun ideologie (het ?agrarisch utopisme?) was een vergroving van de, toch al niet zo subtiele, ideeën die de Chinese leiders Mao Zedong en Lin Biao geïnspireerd hadden tot de Grote Culturele Revolutie. Pol Pot bepleitte een politiek van tabula rasa : ?Er zijn twee methoden om een land opnieuw op te bouwen. Uit een mand met appels kan je geduldig, één voor één, de rotte vruchten verwijderen om te vermijden dat ze de andere zouden aansteken. Wij kiepen gewoon de hele mand ondersteboven om alleen de allermooiste, gezonde exemplaren over te houden.?

KNEKELBERGEN EN KINDERSCHOENTJES

Vier jaar lang bleef Cambodja hermetisch van de buitenwereld afgegrendeld. Getuigenissen over de terreur van Pol Pot werden afgedaan als verzinsels, CIA-propaganda die het dappere Cambodjaanse volk in een kwaad daglicht moest stellen. En ook de Vietnamese leiders zongen de lof van de Rode Khmers, daarin nagepapegaaid door tal van linkse intellectuelen in het Westen.

Dat veranderde toen Pol Pot ook etnische Vietnamezen (de zogenaamde Khmer Vietminh) begon uit te moorden. In januari 1979 werd Phnom Penh voor de tweede keer bevrijd ditmaal door de Vietnamezen die er op hun beurt een marionettenregime installeerden. En de wereld ontdekte de waarheid over de killing fields, de knekelbergen en de kinderschoentjes in de martelkamers van Tuol Sleng. Pol Pot trok zich met zijn aanhangers terug in het gebergte van Phnom Malai, nabij de Thaise grens. Hij sloot een verbond met de nationalistische aanhangers van prins Norodom Sihanoek om de Vietnamezen te bekampen. Als de grond de Rode Khmers te heet onder de voeten werd, vonden ze een veilig onderkomen in de Cambodjaanse vluchtelingenkampen in Thailand. Daar werden hun troepen gevoed en bewapend door de Thais, de Chinezen en de Amerikanen. Want ook in Zuidoost-Azië geldt vanouds : de vijanden van onze vijanden zijn onze vrienden.

Stél dat Pol Pot nog leeft. Wie moet hem dan straks voor de rechter brengen ? De Cambodjaanse eerste premier, prins Ranariddh (de zoon van Norodom Sihanoek), die jaren lang zijn bondgenoot was ? De tweede premier Hun Sen, een voormalige officier van de Rode Khmers, die als spijtoptant van het elfde uur naar de Vietnamezen overliep ? De internationale gemeenschap die zo lang ziende blind bleef ? Pol Pots beschermheren in Thailand, China of de Verenigde Staten ? Wie kan volhouden dat hij het niet geweten heeft ?

Piet Piryns

Pol Pot : de vijanden van onze vijanden zijn onze vrienden.