De maatregelen die de regering-Bush heeft genomen in het kader van de strijd tegen het terrorisme brengen de ergste excessen van het McCarthyisme weer in herinnering, betoogt historica Leen Van Hoorde.
Een halve eeuw geleden waren de Verenigde Staten in de ban van de heksenjacht op de ‘communisten’. De zwarte lijsten en de loze beschuldigingen waarmee de Republikeinse senator Joseph ‘Joe’ McCarthy de latente angst voor ‘het rode gevaar’ in de VS tussen 1950 en 1954 aanwakkerde, waren een smet op het blazoen van het Land van de Vrijheid.
Met de strijd tegen het terrorisme dreigt de geschiedenis zich nu te herhalen. Althans, dat betoogt historica Leen Van Hoorde, die vorige week op 11 september in het Brusselse Centre for American Studies haar postgraduale verhandeling kwam verdedigen. Daarin vergelijkt zij de anti-communistische maatregelen van het McCarthyisme met de anti-terreurmaatregelen die het afgelopen jaar in de VS zijn genomen. ‘Een ding is zeker’, schrijft Van Hoorde. ‘De VS trok weinig lessen uit de excessen waartoe de angst voor de communisten toen leidde, maar zoals toen zal de VS zich ooit berouwen dat het andermaal grondwettelijke rechten en vrijheden met voeten treedt.’
Leen Van Hoorde vergelijkt vooral de maatregelen onder president Harry Truman (1945-1953) en zijn opvolger Dwight Eisenhower (1953-1961) met president George W. Bush’ USA Patriot Act van 26 oktober 2001, en met maatregelen van Defensie en Justitie in hetzelfde kader.
Het First Amendment bij de Amerikaanse grondwet, dat de vrijheid van meningsuiting en van vergaderen garandeert, werd door het McCarthyisme rechtstreeks met voeten getreden. De USA Patriot Act doet dat maar zijdelings; de huidige maatregelen zijn immers niet bedoeld om politieke dissidenten uit te schakelen, maar om mogelijke terroristen te neutraliseren.
De inbreuken – zowel destijds als nu – gelden vooral het Fourth Amendment bij de Amerikaanse grondwet. De anti-terreurmaatregelen maken het immers mogelijk goederen in beslag te nemen, personen te arresteren en in hun privacy te schenden zonder gerechtelijke verantwoording. De USA Patriot Act biedt de Amerikaanse autoriteiten zelfs de mogelijkheid om vreemdelingen ( non-citizens) voor onbeperkte tijd op Amerikaanse bodem gevangen te houden zonder enige vorm van proces, laat staan enig bewijs van schuld. En dan wordt nog niet uitgeweid over de rechten die de 598 vermoedelijke al-Qaedastrijders ontzegd worden in het gevangenenkamp op de Amerikaanse legerbasis van Guantanamo (Cuba).
GEHEIME GETUIGEN
De nieuwe regelgeving in de militaire tribunalen in de VS zelf zet de deur open voor ‘onbetrouwbare en onwettelijk vergaarde bewijslast, precies hetzelfde soort bewijslast dat de communistenvreters ( redbaiters) gebruikten om hun slachtoffers uit te schakelen’, waarschuwt Leen Van Hoorde. Erger nog dan ten tijde van het McCarthyisme is dat ‘de militaire rechtbanken hun bewijslast en hun getuigen geheim mogen houden. De USA Patriot Act staat zelfs toe dat de verdachte gedurende een bepaalde tijd geen zicht krijgt op hetgeen hem ten laste wordt gelegd.’
Zo wordt ook het Sixth Amendment bij de Amerikaanse grondwet verkracht. Dat geeft elke verdachte immers het recht te weten waar hij of zij van wordt beschuldigd. Dit grondrecht wordt verder geweld aangedaan omdat de beschuldigden geen recht hebben op effectieve rechtsbijstand en evenmin op hoger beroep. Al deze inbreuken op het Sixth Amendment zijn erger dan ten tijde van McCarthy, maar ze worden vandaag wel wettelijk toegestaan. En dat stemt des te meer tot nadenken in het kader van de toenemende Europese samenwerking met de Amerikaanse justitie en politie ( Knack 11/9/02).
De War on Terrorism viseert vreemdelingen, vooral van Zuid-Aziatische of Arabische origine. ‘Zo wordt de grondwettelijk gegarandeerde gelijkheid in de VS tweemaal geschonden: vreemdelingen worden makkelijker verdacht en eens verdacht, worden hun rechten grover geschonden.’
Leen Van Hoorde stelt wel de vraag of ‘het gerecht, dat zich slechts laattijdig tegen het McCarthyisme afzette, zijn macht dit keer vroeger zal aanwenden.’ Want op een bepaald ogenblik zullen niet alleen de gevangenen van Guantanamo maar ook de meer dan duizend vreemdelingen die het voorbije jaar in de VS werden opgepakt, de kans moeten krijgen voor een of andere rechtbank te verschijnen. Of niet soms?
Frank De Moor
