Kroatië kiest zondag een president. Gotovac, Tomac, Schwarz en Bebic zijn normaal geen partij voor het staatshoofd, Franjo Tudjman.

Dertig mei 1997, het Jarnumeer vlakbij Zagreb. Duizenden bezoeken een reusachtige en sterk propagandistisch aandoende expositie van het leger. Kinderen klauteren in jets en helikopters, hele families laten zich fotograferen naast lachende piloten, vaders stellen zich op achter luchtafweerkanonnen van de artillerie. De bezoekers symboliseren als het ware de geboorte van de nieuwe Kroatische natie, die trots haar militaire kracht aanschouwt. Een natie die met culturele eigenheid dweept, haar taal kunstmatig wegweekt van het Servokroatisch de belangrijkste standaardtaal in het voormalige Joegoslavië. Een natie ook die Franjo Tudjman half juni zo goed als zeker een nieuwe ambtstermijn als president zal aanbieden. Op een gouden schaaltje, ondanks het gebrek aan politiek programma van diens HDZ-beweging. Tudjman is nu eenmaal de verpersoonlijking van de nieuwe natie, de ?stichter?, de vader ervan. Zijn hele kiescampagne stoelt op die faam.

Sve hvratske pobleje za vukovar. Totale Kroatische zege in Vukovar, schreeuwt hij triomferend vanop borden van twintig vierkante meter overal te lande. De foto’s op de achtergrond verwijzen naar de overwinningen van het Kroatische leger in Knin, dat vier jaar de hoofdstad was van de afgescheiden Servische Republiek Krajina, en naar de terugkeer in Kroatische handen van het gebied om Vukovar. Het militair moeten prijsgeven van die stad, eind 1991 aan de Serviërs, traumatiseerde de Kroaten. De boodschap van Tudjman gaat er nu in als zoete koek.

De campagnes mochten officieel van 28 mei tot 13 juni duren. Ze verliepen opvallend luw. De partijen blinken niet uit in sterke programma’s of door uiteenlopende meningen op pijnpunten. De HDZ-campagne leek sterk op die voor de presidentsverkiezingen van 1992. Zijn populariteit mag dan gedaald zijn nu de Joegoslavische afscheidingsoorlog (1991-1995) minder vers in het geheugen ligt, Tudjman kan rekenen op een grenzeloos respect. Niet echt een zwaar politiek argument, maar de oppositie zette er weinig gefundeerde kritiek op het beleid tegenover.

VERDEELDE OPPOSITIE

Vijf kandidaten melden zich uiteindelijk voor de stembusgang van 15 juni. Verscheiden challengers in spe liepen in het verleden in de pas bij de Kroatische Democratische Unie (HDZ) van de president. Want de regeringspartij omvat verschillende, soms sterk uiteenlopende strekkingen, die vooral de drang naar een onafhankelijk Kroatië gemeen hebben. Sommige partijen in het jonge politieke landschap ontstonden uit afscheuringen van de HDZ.

De HSLS van voorzitter Vlade Gotovac is de grootste oppositieformatie. Gotovac (67) is publicist en dichter, een sterk redenaar en net als Tudjman was hij dissident onder Josip Broz Tito, tijdens wiens communistisch bewind (1944-1980) hij zes jaar in de cel doorbracht. Zdravko Tomac (60) is politiek wetenschapper en vice-president van de SDP (ex-communisten), de derde partij, die bij de lokale verkiezingen van april de meeste vooruitgang boekte onder de oppositie. Mladen Schwarz van de rechtse NHD en Vladimir Bebic van de uiterst linkse SDU kunnen op een onvoldoende sterke aanhang rekenen om ook maar een illusie van bedreiging te kunnen wekken.

HNS-voorzitter Stipe Mesic, die de toorn van de HDZ-gezinde pers over zich heen kreeg door voor het Joegoslavië-Tribunaal in Den Haag een beschuldigende vinger naar Tudjman uit te steken, en Anto Dapic hebben vroegtijdig afgehaakt. Naar verluidt om hun partijen niet op nodeloze kosten te jagen in een bij voorbaat verloren strijd.

Presidentskandidaten moesten een lijst van tienduizend handtekeningen voorleggen bij de verkiezingscommissie, samen met een officiële kandidaatstelling van een politieke partij. Tudjman diende een lijst in met 120.000 handtekeningen. Zijn politieke raadgever Ivic Pasalic becijferde dat de president in de eerste ronde een absolute meerderheid moet kunnen halen die schommelt tussen de 57 en de 62 procent van de stemmen. Want bij de oppositie is de eenheid zoek. Vaak zelfs intern. Vlado Gotovac kandideert namens een front van zeven partijen, waaronder zijn eigen HSLS en de boerenpartij HSS. De SDP van Tomac houdt zich bezijden dat front ?omdat het opkomen van meer kandidaten meer stemmen van Tudjman kan wegsnoepen?.

Gotovac moest zijn partij zelfs uit een crisis helpen, voor hij zijn kandidatuur met 10.000 handtekeningen kon indienen. Mogelijk laten de verbale gevechten met ex-studentenleider Drazen Budisa (49) hun sporen na bij de achterban. Budisa pleitte voor lokale coalities tussen HSLS en HDZ, maar stuitte bij Gotovac op een njet. Sommige bronnen suggereren overigens dat Budisa, samen met bepaalde krachten binnen de HDZ, aan een plan werkt om Tudjman uit het zadel te lichten.

Maar zo’n partijputsch zal niet voor morgen zijn. De jongste opiniepeilingen schatten dat Tudjman in de eerste ronde de absolute meerderheid binnenhaalt en dat Gotovac ten hoogste 25 tot 30 procent krijgt. Is de president zo sterk of staat de oppositie zo zwak ? De waarheid ligt vermoedelijk tussenin. Tudjman is vooral de juiste man op de juiste plaats op het juiste ogenblik : een verstokte nationalist in een land dat driftig zoekt naar een duidelijke identiteit. Hij belichaamt de Kroatische fierheid en eigenheid en daar kan de oppositie voorlopig niet tegen optornen. Tudjman staat voor stabilnost (stabiliteit), het sleutelwoord in zijn campagne. Hij vermengt zekerheid met despotisme, maar wat hij aanbiedt ziet er aantrekkelijker uit dan de twijfel die de oppositiekandidaten zaaien.

TERMINAAL ZIEK ?

HDZ-topmandatarissen stralen van zelfverzekerdheid. Binnenlandminister Ivan Penic : ?Tudjman is Kroatië. Zonder hem bestond de natie niet. Hij wordt met een overdonderende meerderheid herverkozen. Eigenlijk kan hij het zonder kieskampagne stellen.? Omdat de oppositie te zwak staat, luidt het in de straten van Zagreb. Of omdat het Kroatische volk de charismatische leider een tweede ambtstermijn gunt. Of, beweren anderen, omdat de president op zijn laatste benen loopt. De man is 75 en volgens allerhande berichten ernstig ziek. Al loopt de informatie over de aard van de aandoening sterk uiteen. De televisie, ressorterend onder regeringscontrole, zendt ambiguë gezondheidsbulletins over de president uit en deelt geruststellende diagnoses mee over gezwollen lymfeklieren.

Het HDZ-hoofdkwartier blijft de geruchten over ziekte ontkennen. Penic : ?We hebben op het partijbureau inzage gekregen in de gezondheidsbulletins van de president. Volgens Amerikaanse en Kroatische artsen die hem behandelden, verkeert hij in blakende gezondheid.?

Toen vorig jaar bekend raakte dat Tudjman voor doorgedreven onderzoek opgenomen was in een Amerikaans ziekenhuis, werd dat naar onderwerp veertien van het televisienieuws verbannen. Artsen van het Walter Reed Hospital hadden het over terminale maagkanker. De HDZ-familie wuifde die berichten weg als leugens, georchestreerd door de oppositie. Dat Tudjman gas terugneemt, blijkt echter uit zijn teruggeschroefd aantal publieke verschijningen. Hij kiest zorgvuldig de momenten uit waarop hij zich in het openbaar vertoont, schuift de andere afspraken door naar buitenlandminister Mate Granic of naar premier Zlatko Matesa.

Het kiezerskorps knoopt er geen conclusies aan vast. Professor in de politieke wetenschappen en ministerieel raadgever van de Kroatische ambassade in Brussel, Tomislav Sunic : ?Alleen bij de intellectuelen ontbreekt de bewondering voor de figuur Tudjman. Kroatië beleeft het Tudjmanisme, zoals Frankrijk na de Tweede Wereldoorlog het Gaullisme meemaakte. Een democratisch regime uit de grond stampen kost tijd. Kroatië blijft voorlopig steken in een soort cliëntelisme, bij een doordruk van het communistisch systeem waarin democratische elementen ingevoerd zijn en andere namen ingevuld. Het gebrek aan politieke cultuur zorgt ervoor, dat het electoraat niet naar politieke thema’s vraagt. Het stemt op een naam, een bekend gezicht. En Tudjman is de figuur van de verzoening. Hij kneedt alle strekkingen binnen Kroatië tot één natie, waarin ex-communisten, gewezen partizanen, diaspora en extreem-rechts naast elkaar kunnen leven. Hij symboliseert leiderschap, continuïteit, stabiliteit. Daartegenover staat een verdeelde oppositie zonder structuur of serieus programma.?

VERNIETIGENDE CONCLUSIES

Er liggen pas echte electorale kansen voor de oppositiekandidaten weggelegd nadat Tudjman van het politieke toneel verdwijnt. Want de gewezen generaal van Tito heeft geen opvolgers, ook niet binnen het eigen HDZ. Matesa en Granic sprokkelen hun aanhang op een kleinschaliger, regionaler niveau, defensieminister Gojko Susak is te militant en mist het charisma dat Tudjman uitstraalt.

De geruchten over ondemocratische campagnevoering, mediacensuur en electorale fraude dringen momenteel niet tot het stemhokje door. Vorige verkiezingen lokten een karrevracht van klachten uit. Over ongelijke beschikbaarheid van de media, over gesjoemel met stembulletins. Het National Democratic Institute, dat in Washington de democratisering van voormalige Oostblokregimes in kaart brengt, bestudeerde Kroatische verkiezingen in 1995 en april 1997 en het formuleerde twee keer vernietigende conclusies. ?Bovendien legt het Kroatische politieke milieu laconiek alle aanbevelingen van de internationale gemeenschap naast zich neer,? voegen de vorsers eraan toe. Antwoord van binnenlandminister Ivan Penic in Zagreb : ?We hebben al een zeer sterke interne controle op de legitimiteit van verkiezingen. Bij elke stembus verdringen zich controleurs van alle politieke partijen. Dat wijst niet alleen op veel goede wil vanuit het beleid, het sluit onregelmatigheden grotendeels uit.?

Voorzitter Ivan Mrkonjic van het comité voor de organisatie van de verkiezingen voorziet in zo’n 800 stembussen in heel het land en een honderdtal voor de Kroatische diaspora in het buitenland, onder meer in (nieuw-)Joegoslavië en Bosnië-Hercegovina. Vijf miljoen stembrieven zijn gedrukt, 543 controlecommissies zullen de verkiezingen superviseren.

Raadgever van de Brusselse ambassade Sunic : ?De HDZ krijgt meer tv-spots dan de concurrentie, de HDZ krijgt meer ruimte in de regeringsgezinde kranten. Maar in de onafhankelijke pers wordt de partij extra hard aangepakt.?

Frank Demets

President Franjo Tudjman wrikte Kroatië los uit het oude Joegoslavië, dat hij ooit diende als generaal. Het gros van de kiezers blijft hem dankbaar voor de afscheiding.