De hele brexit-campagne bewijst hoe weinig geïnformeerd mensen zijn en hoe weinig kritisch ze denken, stelt JONATHAN HOLSLAG vast. En dat is een bedreiging voor de democratie.
Of de Britten nu voor of tegen de brexit gestemd zouden hebben, de grote verliezer was het gezonde verstand. Hetzelfde gold voor het Oekraïne-referendum in Nederland en voor zovele andere momenten die beslissend waren voor de toekomst van Europa. De eerste verantwoordelijken hiervoor zijn de politieke leiders die onder druk van populisten referenda organiseren, deels als uitlaatklep en deels omdat ze zelf nauwelijks de moed hebben om tegen de stroom in te roeien.
Ik ben de eerste om te erkennen dat het Europese project rammelt en dat ons beleid ten aanzien van landen als Oekraïne met haken en ogen aan elkaar hangt. Het houdt echter geen steek om die kwesties te reduceren tot een simpele ja-nee-vraag.
Maar de kiezers zijn ook zelf het probleem. Hun frustratie is begrijpelijk, maar de manier waarop mensen zich wentelen in de bagger en onzin van tabloids als The Sun, is alarmerend. Zo wordt een belangrijke voorwaarde voor de democratie en een van de grote idealen van de verlichting bedreigd: dat mensen meer inzicht krijgen zodat ze hun democratische rol ten volle kunnen spelen.
Dat vereist een onderwijssysteem dat jongeren leert omgaan met de onzin in de massamedia, een ruimte voor kwaliteitsvolle berichtgeving en een cultuur waarbij mensen de moeite doen om roddels te doorprikken. Je kunt beweren dat iedereen het recht heeft om zich in domheid te wentelen. Maar tegenover het recht om in een democratie macht uit te oefenen, hoe beperkt die op individueel niveau ook is, staat de verantwoordelijkheid om dat op een geïnformeerde manier te doen. Net zoals we verwachten dat onze overheid op een doordachte manier met macht omgaat.
Maar het bleek dramatisch gesteld met de kennis van de Britten over Europa. En dan laat je je van alles wijsmaken: dat Europese migranten de Britse economie schaden, bijvoorbeeld, terwijl de banken in Londen miljarden ophalen op de Europese markt. Of dat Europa de status van Groot-Brittannië onderuithaalt, terwijl de Britse regering zelf het land degradeert tot de poedel van Chinese, Arabische of Russische investeerders. Je hoeft geen genie te zijn om die tegenstrijdigheden te zien.
Natuurlijk hebben de Britten het recht hun toekomst te bepalen en om uit de Europese Unie te stappen. Om kritisch te zijn over de vele tekorten van het Europese project en om zich af te zetten tegen, zoals UKIP het verwoordde, een Europese monocultuur. Maar ik vrees dat de verdwaasdheid waarmee velen naar het kieshok trokken vooral duidelijk maakt dat we nog veel werk hebben met het verkleinen van de kenniskloof als we de democratie willen handhaven.
Als we de banalisering niet stoppen, zal onze democratie zichzelf beetje bij beetje kapot blijven maken. Banalisering zal leiden tot tribalisering. Als het Europese project verder af zou kalven, staan er in de lidstaten geen leiders klaar om onze welvaart en veiligheid op een betere manier te verdedigen. De gedachte dat Boris Johnson de nieuwe Winston Churchill moet worden, is gewoon lachwekkend. De tribalisering zal zich vervolgens doorzetten in de regio’s, zoals bijvoorbeeld in Schotland en Noord-Ierland. En omdat het daar vaak niet beter is gesteld met het leiderschap, zullen we ons terugplooien op steden. Niemand weet waar dat zal eindigen, maar het zal ons weinig opleveren in een wereld waar grootmachten als hyena’s op de loer liggen.
Jonathan Holslag (1981) is professor internationale betrekkingen aan de VUB.
Er staan geen sterke leiders klaar in Europa. De gedachte dat Boris Johnson de nieuwe Winston Churchill moet worden, is lachwekkend.
