In zijn eerste ambtsjaar als voorzitter van de Europese Raad kreeg hij de Griekse crisis, de vluchtelingencrisis en de aanslagen in Parijs op zijn bord. Heeft Donald Tusk daarbij zijn rol naar behoren vervuld? Of is hij te veel Pool gebleven en te weinig Europeeër geworden? Aan de hand van acht sleutelmomenten maken drie doorgewinterde Europawatchers het rapport op van Tusk: Guy Verhofstadt, Hendrik Vos en Matthew Kaminski.
‘Ik leerde Donald Tusk kennen in 2005, toen hij voor het eerst deelnam aan de Poolse verkiezingen’, zegt Matthew Kaminski van Politico Europe, de snel groeiende Europese versie van de invloedrijke Amerikaanse nieuwssite Politico. Kaminski werd geboren in Warschau, maar naturaliseerde zich tot Amerikaan toen hij voor The Wall Street Journal ging werken. ‘Het viel mij op hoe relaxed Tusk was als politicus. Alles leek hem te lukken, zonder veel moeite. Dat maakte indruk in Polen. In Brussel heeft hij het moeilijk. Een jaar geleden kende hij nauwelijks Engels. Daardoor komt hij houterig over, terwijl hij eigenlijk verbaal heel sterk is. Maar hij studeert hard. Ik heb hem onlangs geïnterviewd in het Engels en dat ging aardig.’
Ook Guy Verhofstadt, leider van de liberale fractie in het Europees Parlement, kent Donald Tusk al lang. Beiden waren in 2007-2008 premier van hun land. ‘Tusk was een frisse verschijning, zeker in vergelijking met zijn voorganger Jaroslaw Kaczynski, een zeer gesloten en conservatief man. Hij intrigeerde mij ook omdat hij in Polen bekendstond als een specialist in minderheden. Ik heb geprobeerd om zijn partij bij de Europese fractie te halen, maar dat is niet gelukt. We staan politiek vrij dicht bij elkaar.’
Kaminski: ‘Tusk was een succesvol premier van een belangrijk Europees land. Hij heeft goede relaties met de Duitse bondskanselier Angela Merkel en de Russische president Vladimir Poetin en speelt volgens mij in de ‘premier league’ van politieke leiders. Zijn taak als voorzitter van de Europese Raad is totaal verschillend van die als Pools premier. In Warschau heb je veel in de pap te brokken, in Brussel weinig. Als Europees president heb je een staf van nauwelijks 12 medewerkers en vervel je tot secretaris van de leiders van de 28 lidstaten. Zijn voorganger kon dat goed. Tusk moet het nog leren. Sommigen hebben al heimwee naar Herman Van Rompuy, maar blijkbaar is iedereen vergeten dat Van Rompuy ook geen makkelijke start had.’
Verhofstadt: ‘Eigenlijk heb ik geen objectief oordeel over Tusk: als Europees federalist ben ik tegen zijn functie en tegen die tweeledige structuur, met een voorzitter van de Europese Raad met de regeringsleiders enerzijds en een Commissievoorzitter met zijn commissarissen anderzijds. In mijn boek De ziekte van Europa heb ik geschreven dat het zou zijn alsof de VS geleid werden door president Obama én de voorzitter van de Senaat, die ook uitvoerende macht zou hebben en die concurreert met de president. Zo’n tweeledige structuur werkt niet en daar is Tusk het slachtoffer van.’
19/12/2014
Donald Tusk zit zijn eerste Europese top voor. De pers wijst op een stijlbreuk met zijn voorganger Herman Van Rompuy en op een zeker optimisme over de toekomst van Europa.
Kaminski: ‘Van Rompuy werd gezien als een consensusbouwer. Als Belgisch politicus wist hij goed hoe je compromissen sluit. Hij was de ideale figuur om als eerste ‘president van Europa’ de 28 Europese regeringsleiders met hun grote ego’s bij elkaar te houden. Velen dachten met Tusk een stap verder te kunnen gaan. De verwachtingen over hem waren hooggespannen. Maar ik betwijfel of er wel zo veel optimisme over de Europese Unie was. Het conflict over Oekraïne was losgebarsten en leidde tot een verslechterende relatie met Rusland, de Griekse crisis was verre van opgelost en de dreiging van het terrorisme was nooit ver weg.’
Vos: ‘Dat optimisme heeft niet lang geduurd. De Griekse premier Alexis Tsipras dreef na de vervroegde verkiezingen de eurocrisis op de spits toen hij het financiële reddingsplan van Europa ter discussie stelde. Tusk liet de Griekse crisis bijna volledig over aan de nationale ministers van Financiën. Misschien omdat hij het dossier van de euro niet zo goed kent, Polen is geen lid van de eurozone. Hij is ook geen econoom, zoals zijn voorganger Herman Van Rompuy.
Verhofstadt: ‘Tusk had inderdaad sneller moeten ingrijpen, want je zag dat de zaken niet vooruitgingen in Griekenland. Je mag wel niet vergeten dat hij nog maar net voorzitter van de Europese Raad was toen hij met Griekenland en de vluchtelingen werd geconfronteerd: twee van de zwaarste crisissen van de afgelopen jaren. Hij had die dossiers krachtdadiger moeten aanpakken, maar gun de man ook wat respijt om te groeien.’
Vos: ‘Herman Van Rompuy begon stuntelig en groeide in zijn rol. Tusk kwam verfrissend over in het begin en lijkt nu wat weg te deemsteren. De voorzitter van de Europese Raad moet compromissen voorbereiden waarbij alle 28 regeringsleiders het gevoel hebben dat ze iets gewonnen hebben. Hij moet dus goed op de hoogte zijn van alle gevoeligheden. Daar wordt vaak lacherig over gedaan, maar zo werkt het wel. Van Rompuy is nooit echt bescheiden geweest, maar hij wist wel wanneer hij niet zelf in de schijnwerpers moest gaan staan.’
12/2/2015
Tusk roep de Europese leiders naar Brussel naar aanleiding van de aanslag in Parijs op de redactie van Charlie Hebdo. Hij wil een Europese FBI oprichten en vraagt de invoering van een Europees systeem voor de uitwisseling van persoonsgegevens van luchtvaartpassagiers.
Vos: ‘Daar hebben we sindsdien niet veel meer van gehoord. Maar dat gebeurt wel vaker. Tien jaar geleden werden na de terroristische aanslagen in Londen en Madrid precies dezelfde voorstellen op tafel gelegd. Dat idee van een Europese inlichtingendienst klinkt goed, maar het is erg moeilijk om zoiets snel te realiseren. Als je echt wilt scoren, kun je beter een beperkt aantal zaken aanpakken die wél realistisch zijn.’
Kaminski: ‘De Belgische minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon was onlangs op onze redactie. Hij vertelde dat er wel vooruitgang is gemaakt wat de uitwisseling van persoonsgegevens betreft. Het ligt zeker niet alleen aan Tusk dat de zaken niet echt opschieten. Zijn politieke macht en die van Brussel zijn vrij beperkt.’
Verhofstadt: ‘Ik schat dat ongeveer tien tot vijftien procent van wat in februari is afgesproken nu in uitvoering is. Het is de typische ziekte van Europa. Enkele weken na de aanslagen van elf september 2001 – België was toen voorzitter van de Europese Raad – heb ik voorgesteld om het Europese arrestatiebevel snel in te voeren. De Raad was het daarmee eens en toch is het arrestatiebevel er pas gekomen in 2004.’
14/3/2014
Tusk organiseert een minitop over de Griekse crisis waarbij niet alle lidstaten uitgenodigd worden. Dat leidt tot groot ongenoegen in de Eurogroep. Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker profileert zich steeds nadrukkelijker als de echte ‘boss van Europa’.
Vos: ‘Juncker is een beetje onverwachts uitgegroeid tot de echte leider van de Europese Unie. Al heeft dat misschien meer te maken met het gebrek aan leiderschap bij Tusk dan met de dadendrang van Juncker. De ex-premier van Luxemburg gaf altijd een wat uitgebluste indruk. Velen in Europa zagen hem als een has been-politicus.’
Verhofstadt: ‘Juncker heeft een duidelijker beeld over de toekomst en de verdere integratie van Europa. De huidige samenstelling van de Europese Commissie is ook sterker dan de vorige.’
Kaminski: ‘Onze redactie vroeg aan meer dan honderd invloedrijke Amerikanen en Europeanen wie volgens hen de belangrijkste Europese politieke leider is. Juncker won het van Tusk, maar wat heeft Juncker echt gerealiseerd? Zijn migratieplan? Nee. Heeft hij de Griekse crisis goed aangepakt? Nee. Voor economische heropleving gezorgd? Nee, want die is er nauwelijks. Hij is misschien een betere communicator dan Tusk en hij heeft een redelijk goede ploeg eurocommissarissen rond zich verzameld. Toch zie ik hem niet als een groot politiek leider. Tusk daarentegen heeft de Oekraiense crisis wel goed aangepakt. Hij is erin geslaagd om de 28 lidstaten op één lijn te krijgen én te houden wat de sancties tegen Rusland betreft. Hongarije bijvoorbeeld was eigenlijk tegen sancties. Ik denk dat zelfs Poetin verrast heeft opgekeken van die Europese eensgezindheid.’
26/6/2015
Tijdens de Europese Raad over migratie is Europa verdeeld tussen Oost en West. Tusk krijgt het verwijt ’te veel Pool en te weinig Europeaan’ te zijn.
Vos: ‘De vluchtelingen uit Syrië en Irak zijn vooral moslims. Dat ligt in Oost-Europa nog gevoeliger dan in West- Europa. Toch vind ik dat Tusk niet kordaat genoeg optrad. Het is een geval van schuldig verzuim, en dat heeft de Europese zaak zeker beschadigd.’
Kaminski: ‘Het is niet correct om te zeggen dat Tusk te veel Pool en te weinig Europeaan is. Hij heeft wel degelijk een visie op migratie. Die is gebaseerd op een sterker Europa, met niet minder maar méér solidariteit. Hij is het zeker niet eens met de ophitsende retoriek van de Hongaarse premier Viktor Orban. Je mag anderzijds ook niet vergeten dat Orban wél de Europese richtlijn toepast die bepaalt dat het land waar asielzoekers binnenkomen ook het land is dat hen moet registreren en opvangen. Maar wat doen Griekenland, Italië en Frankrijk? Die zetten de vluchtelingen op een boot of trein naar een ander Europees land. Wie is er hier dan solidair?’
Verhofstadt: ‘Wat is dé prioriteit om het vertrouwen in de Schengenzone te herstellen? Een Europees agentschap voor de buitengrenzen en de kustwacht. Tusk is het daarmee eens en wil dat in december voorstellen aan de regeringsleiders. Als het Europees Parlement hem steunt, zal hij veel sterker staan als president.’
Kaminski: ‘Tusk en Juncker verschillen grondig van mening over de aanpak van de asielcrisis. Juncker pleit voor een spreidingsplan, terwijl Tusk de Europese buitengrenzen wil versterken. Als je Schengen wilt redden, zul je toch de visie van Tusk moeten volgen. Het mandaat van Herman Van Rompuy stond bijna helemaal in het teken van de financiële crisis. Ik vrees dat dat van Tusk beheerst zal worden door de asielcrisis en de strijd tegen het terrorisme.’
13/7/2015
De Europese top bereikt een akkoord over de Griekse crisis. De uitstap van Griekenland uit de Europese Unie, de grexit, wordt vermeden.
Vos: ‘Het zag er lang slecht uit. Tusk riep Merkel, Tsipras, de Franse president François Hollande en IMF-topvrouw Christine Lagarde bij zich in zijn kantoor en dwong hen door te vergaderen tot er een oplossing op tafel lag. Daardoor heeft hij wellicht het ergste kunnen vermijden. De vraag is of het zover had moeten komen. Tusk heeft erg lang gewacht om krachtdadig op te treden. Herman Van Rompuy anticipeerde beter. Hij reisde voor elke top naar de lidstaten om er de temperatuur te meten. Tusk doet dat niet. Hij houdt ook meer dan Van Rompuy rekening met de grote lidstaten. Daardoor brokkelt de onderlinge betrokkenheid bij de anderen af.’
Verhofstadt: ‘Het was een vergissing van Tusk om vooraf een minitop te organiseren met de grote landen. Je kunt altijd bilaterale contacten hebben. Die apartjes zijn er altijd geweest, maar als je sommige lidstaten het gevoel geeft dat ze minder meetellen, dan beschadig je de Unie.’
3/9/2015
De vluchtelingenstroom richting Europa piekt. De beelden van het aangespoelde Syrische jongetje Aylan gaan de wereld rond. Verschillende lidstaten voeren opnieuw grenscontroles in.
Vos: ‘Als zo’n crisis zich ontwikkelt, moet de Europese president maatregelen nemen om te voorkomen dat ze verder escaleert. Maar de prijs voor elegantie zal Europa nooit krijgen. Ook de eurocrisis was ploeterwerk.’
Kaminski: ‘Als Amerikaan zie ik geen unie in Europa. Het Verdrag van Maastricht focuste op de eenheidsmunt, de eenheidsmarkt, het vrij verkeer van mensen, diensten en goederen. Zonder dat er sprake was van een echte Europese regering of politieke unie. De Verenigde Staten hebben ook een grote interne markt en een buitengrens, maar daar is maar één regering verantwoordelijk. Eigenlijk is Europa een contradictie: het liberale idee van vrij verkeer werkt competitie in de hand en lokt mensen die je misschien niet wilt. Dat botst met dat andere Europese ideaal van solidariteit, sociale bescherming en sociale zekerheid.’
Verhofstadt: ‘Dat klopt helemaal. Er is te weinig visie over waar het naartoe moet met Europa. We kunnen Europa niet vergelijken met de VS. In de VS werkt de overheid met 23 procent van het bruto binnenlands product, het budget van de EU bedraagt één procent van het Europese bbp. In de VS ligt de macht bij de president. In Europa moet alles unaniem beslist worden door de regeringsleiders. Dat is alsof de vijftig Amerikaanse gouverneurs zouden vergaderen om iets te beslissen.’
8/11/2015
Tusk neemt het asielbeleid van de Duitse bondskanselier Angela Merkel op de korrel.
Kaminski: ‘Je kunt Angela Merkel maar beter te vriend houden, maar had Tusk ongelijk? Ik stel vast dat de meeste kabinetsleden uit de regering-Merkel ongeveer hetzelfde zeggen als Tusk.’
Verhofstadt: ‘Tusk mag zijn mening hebben, maar hij had als voorzitter beter een goed uitgewerkt pakket maatregelen op tafel gelegd. Nu is hij verzeild geraakt in eindeloze discussies over quota. In het huidige tempo zal het tot in 2100 duren voor de 160.000 vluchtelingen verspreid zijn over Europa.’
13/11/2015
In Parijs vallen bij verschillende terroristische aanslagen 129 doden.
Vos: ‘Mij valt vooral de stilte van Tusk op. Een obligate persmededeling waarin hij zijn afkeur over de aanslagen toont en de slachtoffers betreurt, meer hebben we van hem nog niet gehoord. De Poolse en Hongaarse regeringen proberen de aanslagen politiek te recupereren. Ze roepen nu nog luider dan vroeger dat ze niets willen weten van een Europees spreidingsplan voor de vluchtelingen, omdat ze vrezen zo het terrorisme te importeren. Je zou van een sterke Europese president toch wat tegengas mogen verwachten. Van Rompuy zou dat wel gedaan hebben. Tusk heeft zich hier voor de tweede keer bezondigd aan schuldig verzuim.’
Verhofstadt: ‘Ik betreur die stilte niet. Ik ben een federalist. De Europese Commissie moet de leiding nemen. In de plaats van Tusk zou ik me focussen op een nieuwe structuur voor Europa. Hij kan de discussies over de brexit gebruiken als hefboom, want dan komen wijzigingen aan het Europees verdrag sowieso ter sprake. Europa is altijd het snelst geëvolueerd tijdens crisissen. Dankzij de bankencrisis is er een Europese bankenunie gekomen. Misschien komt er nu, dankzij de aanslagen van de IS, een gezamenlijk Europees defensie- en antiterrorismebeleid.
DOOR MICHEL VANDERSMISSEN
Hendrik Vos: ‘Misschien was Tusk zo afwezig tijdens de Griekse crisis omdat hij het dossier van de euro niet zo goed kent. Polen is geen lid van de eurozone.’
Matthew Kaminski: ‘Tusk heeft de Oekraïense crisis goed aangepakt. Ik denk dat zelfs Poetin verrast heeft opgekeken van die Europese eensgezindheid.’
Guy Verhofstadt: ‘Misschien komt er nu, dankzij de aanslagen van de IS, een gezamenlijk Europees defensie- en antiterrorismebeleid.’
