DOOR FRANS VERLEYEN
De bereisde, koppig grijs geworden journalist H.J.A. Hofland doet in alle minzaamheid graag lastig. Hij heeft van jongsaf een freischwebende Intelligenz willen zijn. In die hoedanigheid beschrijft hij de Nederlandse democratie, waarin hij overigens veilig rondwandelt, bij voorkeur als een vervelende éénpartijstaat.
Hoezo ? Allemaal samen vormen de Hollanders in politiek opzicht toch een internationaal beroemd topmodel, een sociaal polderparadijs ? In heel Europa worden ze vertroeteld door aan het algemeen welzijn gehechte commentaarschrijvers. Hoe zou die verdraagzame natie van goedlachse koninginnen, van mollige kroonprinsen en Wim Kok een gelijkgeschakelde dictatuur kunnen zijn ?
Om dat in een humeurige bui te bewijzen, schreef Hofland ooit zijn onsterfelijke opstel over ?de sociaal-democratie en het goede huwelijk?, bij hem afgekort tot s.d. en g.h. In beginsel kunnen beide vormen van samenleving warm worden aanbevolen, maar ze komen zelden voor. Achter de schone schijn van propere, veilige en conflictloze huishoudens gaat vaak veel leed schuil : verdrongen driften, subtiel verpakte tyrannie, hoffelijke gezinsmaaltijden waarbij plotseling (?onbegrijpelijk, wat bezielt hem toch ??) een bord tomatensoep tegen het behang wordt gekeild en de door een geheimzinnige kwelling getroffen dader het huis uitloopt om uren later dronken terug te keren. Blijkens de berichtgeving in de volkspers kan daar, meestal in nette woonwijken, moord of zelfmoord van komen. Tot ontsteltenis van de buren die deze ?vriendelijke mensen? zo goed hadden gekend en nooit iets vreemds gemerkt.
De onverhoedse koortsaanval, de niet te voorspellen uitbarsting van zwijgzaam opgestapeld ongenoegen komt ook collectief voor. De Parijse mei-revolte van 1968 blijft daar het bekendste voorbeeld van. De ene dag was alles nog kalm, de volgende stond heel Frankrijk op stelten. Eerst de universiteit, dan de metro en de fabrieken. Diep binnen het sociale lichaam was een wilde cel in opstand gekomen tegen de dictatuur van de politieke gezondheid en de regels die daarvoor in acht moeten worden genomen.
Die regels worden afgekondigd door ministeries, partijleiders, kerken, intendanten, professoren in staatsrecht, burgemeesters, hulp- en kredietverleners, architecten van sociale woningen, praatprogramma’s, vakbonden, Test-Aankoop, verkeersdeskundigen, auteurs van hoofdartikelen, kortom : de vele onzichtbare behoeders van het modelsysteem dat ?maatschappelijke samenhorigheid? heet. Wie de talloze bepalingen in dat stille contract afwijst, neemt risico’s. Sedert enige tijd wordt op het mentale eindproduct van al die zachte dressuur het etiket ?politiek correct? gekleefd. Vooral sociaal-democraten willen graag doen geloven dat zij op dat warme conformisme het enige onweerlegbare octrooi hebben en dat hun verhaal een vanzelfsprekende ethiek bevat, iets edels dat voor anderen niet is weggelegd.
Maar die anderen hebben, althans in de politiek, ondertussen geleerd dezelfde glimlach voort te brengen. Alle verkiezingskandidaten, verkozenen of regeerders propageren hetzelfde goede huwelijk in een rustige samenleving, de eenvormigheid die vereist is voor een massale en toch elegante onderwerping aan de alzijdige richtlijnen van de overheid. Die hebben de gedaante van wetten, koninklijke besluiten, PV’s, remgelden, aanslagbrieven, vergunningen, inspecties en ook gunsten.
Alle bestuur, de hele verzorgingsstaat met zijn morele pretenties is in feite sociaal-democratisch geworden. Het doet er niet langer toe welke naam een politieke partij zichzelf geeft, op details na is haar mensbeeld altijd eender. Hofland noemt die poeslieve gezagswereld, dat universum van de geregistreerde en gecontroleerde solidariteit, een ?kleine gestapo?. Dag na dag weerhoudt die de modelmens van afwijkend gedrag. Desnoods vraagt minister Vande Lanotte aan de Vlaamse postboden en buschauffeurs de functie van maatschappelijk spion op zich te nemen.
De partner in zowel het g.h. als in de de door niemand nog te omzeilen s.d. mag vooral niet toegeven aan een onbeheersbare drang naar roekeloze zelfstandigheid of een tegendraads leefpatroon. Dat is immers sabotage. Daartoe behoort ook het hebben van persoonlijke en dus moeilijk te controleren geheimen zoals zwart geld, cannabis, een reiskoffer met dubbele bodem of een pink page op Internet. Elke onverwachte of bizarre daad bevat de kiem van een conflict, een mogelijk wilde cel. De beteugeling ervan, de dwang tot redelijkheid en rechtvaardigheid, leidt helaas niet zozeer tot een toekomst vol sociale muziek maar tot een ?asgrauw heden.?
Van dat laatste heeft de Belgische politiek bedroevend veel last. Alle kleine varianten in acht genomen, drijft zij op het concept van de achter wat franjes gemaskerde éénpartijstaat. Idem velle. Het volksgemoed heeft dat intuïtief door. Straatinterviews ter gelegenheid van verkiezingen laten altijd dezelfde klacht horen : ?Er verandert toch niets?. Men is van de hond of de kat gebeten, een andere keuze staat niet open.
DE GROTE VERLANGENS
Want vluchten kan niet meer. Tenzij in de vele vormen van ontduiking, illegaliteit en dubbele moraal die het systeem ontsieren en zijn kunstmatige deugdzaamheid zelfs belachelijk maken. Het bezoek van Jean-Luc Dehaene aan zijn nieuwe collega Lionel Jospin bewees dat zo schrijnend als maar mogelijk is. De Franse s.d.-belofte was althans tot op dat ogenblik loos gebleken, en onze regeringsleider had daar begrip voor. Hij wou er althans niets onbeleefds over zeggen.
Vorige maandag kreeg de vers herkozen VLD-voorzitter Guy Verhofstadt in de meeste kranten uitbundige lof toegezwaaid. Van hem wordt verwacht dat hij het gezapig gemaakte land opnieuw tot een debatcultuur zal brengen. Dat hij de grote verlangens naar tegenstrijdigheid, rebellie en dispuut zal bevredigen met lichtende argumenten die de dikke, luie macht uit haar slaap doet wakker schrikken. Het gevaar dat hij daarin niet zal slagen, is uiterst reëel. De s.d. heeft zich reeds te diep genesteld in de genetische code die het volk nu al zolang programmeert. Zij duldt niets dat opzien baart.
