Zelfs nu de economie wereldwijd een heropleving kent, moeten westerse werknemers harder werken voor lagere lonen.

Economen noemen het de jobless recovery, de vreemde Amerikaanse tegenstelling van dalende werkgelegenheid in een bloeiende economie, die nu ook Europa lijkt aan te tasten. Want ook op het oude continent blijft de werkloosheid hoger dan ooit, ondanks een voorzichtige heropleving van de economie. In Duitsland stijgt de werkloosheid zelfs, ondanks alle hervormingen van de regering en ondanks alle revolutionaire beloftes van de vakbonden om de banen in het land te houden.

Steeds meer analisten denken dat de huidige, harde arbeidsmarkt geen tijdelijk fenomeen is. Alle industrielanden worden geconfronteerd met lagere lonen, minder voordelen en een grotere werkonzekerheid. Het aantal freelance banen stijgt – net als het aantal werk-uren – het aantal vaste banen neemt af.

Oorzaak van dat alles is de groeiende globale competitiedrang, aangedreven door goedkope fabrikanten uit China, India en Oost-Europa en versterkt door het prijsverlagende effect van het internet en steeds grotere winkelketens. ‘Globalisering heeft duidelijk een egaliserend effect op lonen. De vraag is of China en India het Westen zullen inhalen, dan wel of het Westen achteruit begint te gaan’, aldus Eckhard Cordes, econoom en hoofd van Daimlers vrachtwagendivisie. Cordes waarschuwde dat Europa wordt gedwongen om loonbesparingen door te voeren, wil het geen duizenden banen verliezen.

Er is in ieder geval verandering op til. In Frankrijk wordt luidop gediscussieerd over de opheffing van de 35-urige werkweek, vakbonden doen in heel Europa al verregaande toegevingen. Grote bedrijven dreigden ermee banen te verhuizen als hun werknemers zich niet wat flexibeler opstellen.

Het percentage van het nationale inkomen uit lonen is in de geïndustrialiseerde landen tijdens het merendeel van de laatste twintig jaar gelijk gebleven of gedaald, zo stelt de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Niettemin was de sfeer op de arbeidsmarkten vier jaar geleden nog helemaal anders dan nu. Toen heerste het idee dat we allemaal freelancers zouden worden, werknemers die voortdurend van de ene coole job naar een nog beter betaalde functie zouden springen. Werknemers zouden vrije actoren worden, die de grote bedrijven minder nodig hadden dan zij hen. Maar dat was 2000, toen het einde van de internetboom zich al aankondigde. Vandaag staat ‘freelance’ niet langer voor vrijheid. Het enige wat het woord nog oproept, is werkonzekerheid en het wegvallen van extralegale voordelen.

Darwiniaanse trekjes

Ontslagen werknemers worden tegenwoordig ook minder vaak opnieuw aangenomen door hun oude bedrijf. Dus rest er hen niets anders dan een nieuwe baan te zoeken of als zelfstandige aan de slag te gaan. De Amerikaanse overheid berekende dat meer dan de helft van de banen die sinds het einde van de recessie in 2001 gecreëerd werden, deeltijdse functies zijn; dat vast benoemde werknemers nog altijd in recordtempo hun baan verliezen; en dat diegenen die nieuw werk vinden, gemiddeld 57 procent aan loon moeten inleveren.

In andere geïndustrialiseerde landen is de situatie minder dramatisch. Hoewel. In Japan zijn de maandinkomens in juni met 0,7 procent gedaald, en vorig jaar was er een recordaantal zelfmoorden, dat toegeschreven werd aan economische oorzaken zoals baanverlies en zware schulden. Hetzelfde geldt voor Europa. ‘De laatste jaren was er een evolutie naar lagere lonen, harder werken en minder extra voordelen’, zegt Ray Attrill, hoofd van de onderzoeksafdeling van 4Cast, een consulentenbedrijf in Londen. Studies tonen aan dat de stress op het werk stijgt. Regeringen pakken het massale ziekteverlof van overwerkte werknemers harder aan. In Spanje, waar één derde van alle banen nu tijdelijk is, reageert de nieuwe socialistische regering op het groeiende publieke ongenoegen met plannen om de hervormingen van de arbeidsmarkt terug te schroeven.

Het idee van arbeidshervormingen ontstond natuurlijk om gelijke tred te houden met de VS, waar de bedrijfsleiders nog altijd op arbeidsuitgaven besnoeien. Hoewel de grote bedrijven in de VS sinds 1999 enorm bespaard hebben, zouden de States de laatste drie jaar het grootste aanhoudende banenverlies sinds de Grote Depressie van de jaren ’30 kennen. De cijfers zijn echter onderwerp van hevige discussies in de campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen. De Democraten wijzen er bijvoorbeeld op dat in juni maar 32.000 banen zijn gecreëerd, waarop de Republikeinen antwoorden dat de zelfstandigen dan niet zijn meegeteld – wat inderdaad een positiever beeld oplevert. Maar ook de Republikeinen kunnen niet verhullen dat de arbeidsmarkt steeds meer Darwiniaanse trekjes vertoont. Daar geldt de wet van de sterkste.

Wat in de VS gebeurt, is een voorbode van wat Europa te wachten staat als gevolg van de uitbreiding van de Europese Unie. Sinds 1 mei zijn al tienduizenden banen in grote industriële bedrijven verhuisd naar de tien nieuwe lidstaten. En er wordt verwacht dat ook kleine en middelgrote bedrijven binnenkort gebruik zullen maken van de goedkopere arbeid in landen als Estland, Polen en Slowakije. ‘Zelfs als het werkelijke banenverlies niet groot is, dan nog heeft het idee op zich dat het management van een bedrijf eender wanneer banen kan verhuizen, een effect op de West-Europese arbeidsmarkt’, zegt econoom Richard Reid van Citigroup.

Protectionisme

Experts verklaren dat de globale arbeidsmarkt niet bijzonder veel veranderd is sinds het hoogtepunt van de Industriële Revolutie. In de negentiende eeuw beroofden technologische verandering, een verbeterde communicatie en transport miljoenen mensen van hun baan. Toen waren er – net als nu – nationalistische kreten over het verlies van ‘kwaliteitsbanen’. De Britse auteur E.E. Williams begon zijn klassieker Made in Germany met een tirade tegen zijn in Duitsland gefabriceerde potlood. In de jaren twintig van de 20e eeuw maakten de beperkingen op immigratie en handel de wereld armer en minder veilig. Na twee wereldoorlogen was de globale economie weer waar ze begonnen was. Ook nu vrezen sommigen dat de nieuwe competitieve dreigingen alweer een protectionistische terugval zullen veroorzaken. Toch is er een verschil. De dienstensector, die het meest aan de globalisering ten prooi is, neemt nu het merendeel van de werkgelegenheid in de geïndustrialiseerde wereld voor zijn rekening.

Het feit dat om het even welke baan naar het buitenland geëxporteerd kan worden, heeft een ongeziene angst gecreëerd, in alle werknemerscategorieen. Het aantal westerse banen dat naar India verhuist, is weliswaar nog veel te klein om de jobless recovery te verklaren, maar de trend staat dan ook nog maar in haar kinderschoenen. Het aantal Indiase werknemers in de IT-sector zal naar verwachting nog verdrievoudigen, naar meer dan twee miljoen in de volgende vijf jaar.

Voorstanders van globalisering zeggen dat we ons geen zorgen moeten maken. Geïndustrialiseerde economieën zullen uiteindelijk nieuwe en betere banen creëren en de minder aantrekkelijke banen zullen verdwijnen. De meerderheid van het banenverlies in het Westen lag tot nu toe inderdaad bij de laaggeschoolde werknemers. Maar wat volgt, is hoe dan ook onduidelijk. In Europa suggereren economen dat het continent een periode van steeds meer fusies en overnames ingaat, waarin grote bedrijven vooral banen zullen schrappen in plaats van er te creëren.

En intussen blijven de kenniseco- nomieën van de grote groeimarktnaties enorm snel groeien. De lonen in Shanghai nemen jaarlijks met 15 procent toe. Voor IT-werknemers in het Indiase Bangalore stijgen ze met 8 procent. De meeste waarnemers geloven dat op een bepaald punt, in de volgende twintig tot vijftig jaar, India en China dezelfde lonen zullen kennen als de rest van de geïndustrialiseerde wereld. In hoeverre de westerse lonen zich op eenzelfde niveau als de lonen van deze landen zullen bevinden, hangt allicht af van de vraag in hoeverre het Westen lessen wil trekken uit zijn protectionistische verleden. West-Europa en de Verenigde Staten zullen in elk geval nieuwe manieren moeten vinden om hun plaats te verwerven in de nieuwe, globale economie.

Copyright Knack/Newsweek. Bewerking: Emilie Lachaert

Mogelijk maken ook kleine en middelgrote bedrijven binnenkort gebruik van de goedkopere arbeid in andere landen.