Is de wereldwijde financiële crisis een kans om een nieuwe variant van het kapitalisme te creëren, die gebaseerd is op deugdelijke waarden? Dat lijken de Franse president Nicolas Sarkozy en de voormalige Britse premier Tony Blair te denken. Op een symposium in Parijs onder de titel ‘Een nieuwe wereld, een nieuw kapitalisme’ noemde Sarkozy kapitalisme dat gebaseerd is op financiële speculatie ‘een immoreel systeem dat de logica van het kapitalisme heeft geperverteerd’. Het kapitalisme moet nieuwe morele waarden zien te vinden, vond hij, en moet een sterkere input van de overheid aanvaarden. Blair pleitte dan weer voor een financieel systeem dat steunt op waarden die verder kijken dan het maximale profijt op korte termijn.
Interessant, hoe makkelijk politici van alle partijen – zelfs de ideologische voorvechters van de ongereguleerde markt – het idee aanvaarden dat de staat banken en verzekeraars uit de nood moet helpen. De beslissing om banken te verlossen van de financiële consequenties van hun eigen fouten wijst op een verschuiving in de waarden, weg van het geloof in de wijsheid van de markt. Het mag duidelijk zijn dat de markt op verschillende punten verschrikkelijk fout zat – op het stuk van financiële ‘zekerheden’, bijvoorbeeld. Maar zal de instorting ook de waarden van de consumenten veranderen?
Het is geen toeval dat het symposium uitgerekend in Frankrijk werd gehouden. Sommige commentatoren daar noemden de crisis noodzakelijk én wenselijk, precies omdat ze tot een verschuiving in de waarden leidt. De krant Le Figaro gewaagde in een artikel met zuinigheidstips van ‘een revolutie van de waarden’, en meende dat mensen vanaf nu hun gezin belangrijker zullen vinden dan hun werk.
Nu is het zo dat de Fransen niet graag schulden maken. Als ze met een kaart betalen, doen ze dat met hun bankkaart, niet met een kredietkaart. Met andere woorden: ze betalen met geld dat ze al hebben. Ze zien in de huidige crisis de bevestiging van het idee dat je beter geen geld uitgeeft dat je niet hebt.
Dat betekent in veel gevallen dat er bespaard wordt op luxe. Excessen zijn uit de mode – niet voor niets hoor je overal over bezuinigingen in de luxesector. Maar markeert dit het begin van een mentaliteitsverandering, van nieuwe waarden? Of is dit maar een tijdelijke afroming, die de consumenten wordt opgedrongen door foutgelopen investeringen en economische onzekerheid?
Tijdens zijn inauguratiespeech zei de Amerikaanse president Barack Obama: ‘De tijd is gekomen om kinderachtige dingen aan de kant te schuiven. Om te kiezen voor het nobele idee dat iedereen gelijk is, iedereen vrij is, en dat iedereen de kans verdient om het geluk na te streven.’
Het zou fantastisch zijn als de economische crisis ons eraan zou herinneren wat echt belangrijk is.
PETER SINGER IS PROFESSOR BIO-ETHIEK AAN PRINCETON UNIVERSITY. © PROJECT SYNDICATE; WWW.PROJECT-SYNDICATE.ORG
door Peter Singer
