Mexico maakt zich klaar voor verkiezingen en een ommekeer in de machtsverhoudingen. In de opiniepeilingen ligt links ver voorop.
EEN BERICHT UIT MEXICO-STAD
Het is nog donker in Colonia Casas Alemán, een arbeiderswijk in het noorden van Mexico-stad, op drie kwartier rijden van het centrum. ?Het zijn altijd dezelfden die zo’n smeerlapperij uithalen,? klaagt één van de drie mannen die gehurkt zitten tegen de muur van een zuivelcentrum. Met ?altijd dezelfden? bedoelt hij de militanten van de PRD, en met ?die smeerlapperij? de doorhalingen en scheldwoorden over verkiezingspropaganda voor de PRI.
Op 6 juli kiezen de Mexicanen een nieuw lokaal bestuur in zes deelstaten, een nieuw parlement èn, voor de eerste keer in de geschiedenis, een gouverneur voor Mexico-stad. Volgens de opiniepeilingen is het zo goed als zeker dat de PRI (Partij van de Institutionele Revolutie) de staatspartij die al 68 jaar de lakens uitdeelt in Mexico , het bestuur van de grootste agglomeratie ter wereld moet doorgeven aan het linkse PRD (Partij van de Democratische Revolutie) en een flink deel van haar stemmen zal verliezen aan de rechts-conservatieve PAN (Partij van de Nationale Actie).
Terwijl een jonge PRI-militant het partijlogo een lik verf geeft, wandelen steeds meer buurtbewoners aan. Deze ochtend voert de 26-jarige Juan Diaz campagne voor zijn verkiezing tot afgevaardigde in het regionaal parlement van het Federaal District Mexico.
De zuivelcentra zijn staatsbuurtwinkels. Ze bestaan al meer dan twintig jaar. Elke burger die kan aantonen dat hij of zij kinderen of bejaarden ten laste heeft, kan er drie keer per week, van vijf uur tot negen uur ’s morgens, melk en andere zuivelproducten kopen aan de helft van de prijs. De PRI beschouwt deze zuivelcentra als een verwezenlijking van de partij. Bij elke verkiezingscampagne worden systematisch al de zuivelcentra van het district aangedaan. Het scenario is altijd hetzelfde. Iets voor vijf uur ’s ochtends arriveert de kandidaat om klanten de hand te schudden, zich voor te stellen en hen een emmertje met het partijlogo en zijn naam, plus nog een tombolaticket, te overhandigen. Juan Diaz hoeft de meesten niet te overtuigen van de goede zaak. Ze stemmen al sinds jaar en dag voor de partij ?van heel het leven?, zoals een van de vroege klanten het uitdrukt. Veel mensen dagen op met het emmertje van de vorige campagne voor de presidentsverkiezingen. De Mexicaanse driekleur en de naam van Ernesto Zedillo staan er nog, lichtjes verbleekt, op.
DE PRIJS VAN DE TORTILLA
De PRI heeft het niet makkelijk in deze campagne. De moord op twee partijkopstukken, de niet aflatende stroom van corruptieschandalen en de vrijwillige ballingschap van ex-president Carlos Salinas in Dublin doen de regeringspartij geen goed. Juan Diaz Gonzalez blijft optimistisch. ?Er zijn binnen de partij veel fouten gemaakt, maar anderzijds heeft de partij ook veel voor Mexico gedaan. Te veel politici hebben de partij misbruikt om zich te verrijken. Maar er dient zich nu een generatie van jonge mensen aan die het over een andere boeg willen gooien.?
Na een korte speech volgt de trekking van de tombola : twaalf handtassen, 48 sausbekers, drie brooddozen en één mixer, allemaal met partijlogo, maken voortaan deel uit van de huisraad van de gelukkige winnaars. Terwijl de kandidaat een werkontbijt houdt met partijgenoten van andere kiesdistricten, kunnen de militanten een uurtje slapen in de wagen. De campagne loopt sinds begin mei en duurt nog tot 6 juli : al die tijd moet er hard gewerkt worden. De PRI-militanten zijn enorm goed getraind en kunnen bogen op een jarenlange ervaring.
En willen de kiezers wat mee ? Susana nog wel, maar bij gebrek aan beter, geeft ze toe. Ze is 68 jaar, woont samen met haar dochter en drie kleinkinderen en komt amper rond met het basispensioentje dat ze van de staat krijgt. ?Ze beloven allemaal zo veel. Maar ik denk dat ik toch maar weer voor de PRI ga stemmen. Waarom zou ik veranderen ? Er zijn geruchten dat de PAN de prijs van de tortilla zou doen stijgen. En die van de PRD zijn communisten : die gaan ons ook niet verder helpen.?
Josefina, een alleenstaande moeder met twee kinderen, aarzelt. Ze is 46 jaar en met haar magere loon als verpleegster in een ziekenhuis van de sociale zekerheid is maandelijks krabbelen en bijklussen om alle rekeningen te kunnen betalen. Deze keer weet ze nog niet goed voor wie ze gaat stemmen. ?Vroeger was het veel makkelijker. Toen stemden we allemaal voor de PRI en dat was het. We hadden vertrouwen in de politici. Maar na wat er nu allemaal gebeurd is met de moord op meneer Colosio, en Salinas die met al ons geld aan de haal ging, weet ik het niet meer. Ze zeggen dat die man van de PRD, Cárdenas, ook lange vingers heeft. Wie moet je nog geloven ??
De scepsis van Josefina vormt een uitzondering in deze wijk. De meeste buurtbewoners tonen zich opgetogen over de nieuwe kandidaat. Diaz is jong maar zit al jarenlang in de politiek. Zijn boodschap van verandering en eindelijk eerlijkheid slaat aan.
EEN REGEN VAN CONFETTI
In het gemeentelijke marktgebouw Martinez de la Torre, in het centrum van Mexico-stad, hangen overal gele affiches en wimpels met het logo van de PRD en foto’s van de kandidaat voor het gouverneurschap : ingenieur Cuauhtémoc Cárdenas. Hij is de zoon van een van Mexico’s populairste politici, Lazaro Cárdenas, zelf twee keer presidentskandidaat. Cuauhtémoc Cárdenas geldt als de grote favoriet voor de gouverneursverkiezingen. De linkse kandidaat ligt met meer dan tien procent voorop in de opiniepeilingen. De militanten barsten uit hun voegen van euforie. Ze scanderen ?Cauhtémoc presidente !? hun pronostiek voor de presidentsverkiezingen in het jaar 2000. Voor de fans is de stembusgang voor het Federaal District al gewonnen en wordt de hoofdstad voor Cárdenas de springplank naar Los Pinos, de ambtswoning van de Mexicaanse president.
El ingeniero (de ingenieur) had hier al een half uur geleden moeten arriveren. De tientallen PRD-militanten, allemaal in felgele t-shirts met een zwarte zon erop, maken zich zenuwachtig. Het speciaal opgetrommelde mariachi-orkest zweept de menigte op. De 45-jarige Manuela deelt driftig folders en vlaggetjes uit. Ze krijst boven het lawaai uit. ?De PRD is de enige partij die een eind kan maken aan de corruptie. De beschuldigingen dat Cárdenas zich zou verrijkt hebben tijdens zijn gouverneurschap in Michoacan zijn pure leugens. Bij de PRI weten ze dat we gaan winnen en daarom beginnen ze met modder te smijten.?
In de aanloop naar de verkiezingen zijn de gemoederen enorm verhit geraakt. In een televisiedebat tussen Cárdenas en Alfredo del Mazo, de PRI-kandidaat voor het gouverneurschap van Mexico-stad, hingen beiden de vuile was buiten. Rond programmapunten maakten ze brede bochten.
Bij de aankomst van Cárdenas breekt in het marktgebouw een complete chaos uit. Er daalt een regen van confetti neer, het orkest drijft het volume nog op, Cárdenas laveert tussen een kluwen van duwende en trekkende mensen, stapels mango’s en ananassen en toonbanken met maïskippen en ingewanden. Na gesprek met de voorzitter van de standhouders houdt hij vanop de loskade een kleine toespraak. Neen aan de geplande privatisering van de gemeentelijke markten, meer investeringen in hygiëne en veiligheid en beperking van het aantal megasupermarkten. Dan volgt een lunch met vertegenwoordigers van de standhouders en een aantal partijmilitanten.
Iemand is de frisdrank vergeten en er zitten meer eters rond de tafel dan voorzien. En als het gezelschap zich na de maaltijd naar een twee kilometer verder gelegen buurthuis wil begeven, blijkt er bij de achterpoort geen enkel van de campagnebusjes te bekennen. Zo’n foutjes in de verkiezingscampagne zijn wat onbegrijpelijk voor iemand die een stad van achttien miljoen inwoners wil gaan besturen. Eén van de grootste problemen van de PRD is het gebrek aan ervaring en aan kaders. In volle campagne kan het enthousiasme van de duizenden militanten van de ?Brigadas del Sol?, de kiesbrigades die alle bijeenkomsten en deur-aan-deur-acties uitvoeren, dit nog compenseren. De vraag is of de partij kan blijven improviseren, eens ze aan de macht komt.
DE ZEGE ONDANKS CARDENAS
In een park in de Colonia Peralvillo, een arbeiderswijk in de binnenstad, warmt de voorzitster van het wijkcomité een driehonderdtal toehoorders op. Officieel heeft ze geen bindingen met de PRD, maar bij deze verkiezingen steunt ze hen ?omdat het de enige partij is die echt voor de belangen van de gewone mensen opkomt.? Ze somt de problemen op. Kapotte of zelfs onbestaande riolering, gebrek aan groen en speelpleinen, kleine criminaliteit. De vrouw beschikt over veel meer oratorisch talent dan Cárdenas zelf, die zich nooit echt goed in zijn vel lijkt te voelen tijdens debatten of massabijeenkomsten. Dat hij ondanks zijn gebrek aan charisma overal voor gejuich en spontaan applaus zorgt, zegt veel over het vertrouwen van de PRD-aanhang in een verkiezingsoverwinning.
De esplanade voor het metrostation van Tlatelolco is het decor voor de laatste verkiezingsbijeenkomst van die dag. Tlatelolco heeft een symbolische waarde in de Mexicaanse geschiedenis. In 1512 leden de Azteken hier een belangrijke nederlaag tegen de Spaanse veroveraar Hernan Cortès. Veel verser in het geheugen ligt de moordpartij door het leger op drie- tot vierhonderd protesterende studenten op de vooravond van de Olympische Spelen in 1968. Tlateolco was ook een van de zwaarst getroffen stadsdelen tijdens de aardbeving van 19 september 1985. Die kostte volgens officiële cijfers aan achtduizend mensen het leven kostte, maar niet-gouvernementele organisaties spraken van twintigduizend slachtoffers. Door de trage reactie van de overheid lanceerde zich in de dagen na de aardbeving een ware burgerbeweging die reddingsacties begon te coördineren, voedselbedeling opzette en tijdelijke woningen bouwde. Uit deze beweging ontstonden veel burger- en buurtcomités, die nu nog altijd actief zijn. Veel van deze comités vinden hun eisen terug in het programma van de PRD. Er valt Cárdenas dan ook een bijzonder warm welkom te beurt. Duizend supporters luisteren naar zijn toespraak, waarin hij waarschuwt voor overdreven optimisme. ?Ook al zeggen de opiniepeilingen dat we twaalf procent voorop liggen, de verkiezingen zijn nog niet gewonnen.?
De meeting wordt afgesloten met het Mexicaanse volkslied. Iedereen zingt uit volle borst mee. Cuahtémoc Cárdenas ziet er moe maar tevreden uit. Indien de opiniepeilingen gelijk hebben, wordt hij straks regent van twintig miljoen Mexicanen en kan hij beginnen denken aan de presidentsverkiezingen van het jaar 2000.
Geert Rombaut
Euforische toestanden rond Cuauhtémoc Cárdenas : springplank naar het presidentschap.
