Op 5 februari oordeelde een werkgroep van de VN dat de ‘gevangenhouding’ van Julian Assange illegaal was. Anderhalve maand later leeft de stichter van WikiLeaks nog steeds afgesneden van de buitenwereld in de ambassade van Ecuador in Londen. We ontmoeten er een man die verzwakt is, maar nog steeds strijdbaar.

De politieagenten van Scotland Yard zijn met de tijd verdwenen. Ze kostten te veel. Ook de protestbetogingen voor de kluizenaar zijn gestopt, net als het defilé van sterren die er uren kwamen doorbrengen als teken van steun, de persconferenties en het ‘Good evening, London’, zijn acte de présence in rocksterstijl vanaf het kleine witte balkon. Het is nu rustig aan de Ecuadoraanse ambassade in Londen. Maar Julian Assange zit er nog steeds, tussen vier muren. Bijna vier jaar zijn er verstreken sinds 19 juni 2012, de dag dat hij er zijn toevlucht nam om er politiek asiel aan te vragen. Assange, die in 2010 de diplomatieke en militaire geheimen achter de oorlogen in Irak en Afghanistan blootlegde en zo de cyberorkestmeester werd van een historisch ongeziene stroom onthullingen, blijft worstelen met een onophoudelijke openbare procedure van het Zweedse gerecht voor seksuele agressie. En hij vreest nog altijd voor zijn uitlevering aan de Verenigde Staten, waar hij gerechtelijk wordt vervolgd. De klokkenluider wordt dit jaar 45, WikiLeaks 10. In wiens voordeel tikt de tijd?

De VN-werkgroep die zich boog over de opsluiting van Assange, vroeg op 5 februari om zijn onmiddellijke vrijlating en schadeloosstelling. Die werkgroep, verbonden aan het Commissariaat voor de Rechten van de Mens, wijst doorgaans dictaturen en paramilitaire regimes met de vinger die het gewend zijn ordeverstoorders op te sluiten. Maar deze keer kregen het gedistingeerde Verenigd Koninkrijk en Zweden een veeg uit de pan. De beslissing is niet bindend, maar heeft wel een sterke symbolische waarde. Toch hebben beide landen al laten weten dat er niets verandert. ‘Als hij naar buiten komt, zullen we hem oppakken’, verklaarde de Britse politie.

Aan het onthaal geven we onze identiteitskaart en gsm af, en passeren de veiligheidsdetector. Joe en Stella zijn er, jonge medewerkers van Assange en leden van WikiLeaks, die hier ’s morgens aankomen en ’s avonds weer vertrekken, alsof ze naar kantoor gaan. Vreemd hoe er niets aan de hand lijkt. Vreemd is ook de manier waarop Assange verschijnt. Eerst is er zijn zware stem, die uit het niets komt, en dan zijn vale silhouet. Het bleke overhemd dat hij draagt, lijkt met hem versmolten. Hij lijkt wel een geest die hier dag en nacht rondspookt. Assange wacht ons op aan het eind van de gang. Hij lacht en lijkt ontspannen. Maar telkens als de deur van de ambassade opengaat, keert hij enkele stappen terug en verschuilt zich, alsof degene die hem in de boeien komt slaan plots kan opduiken.

Hij reikt ons een slap handje. Zijn lichaam verraadt de uitputting, het gebrek aan lucht, licht en energie, alles wat zijn advocaten hebben aangeklaagd voor de VN-werkgroep. Ze spraken van ‘morele marteling’ en wezen op de risico’s voor zijn gezondheid. Baltasar Garzón, de Spaanse oud-magistraat die Assanges verdediging leidt, zal ons later vertellen: ‘We hebben verschillende documenten over de gezondheidstoestand van Julian ingediend. In het bijzonder een verzoek om een vrijgeleide naar het ziekenhuis voor een reeks medische onderzoeken. Vandaag kan hij nog altijd niet behandeld worden in het Verenigd Koninkrijk, de Britse regering heeft hem die vrijgeleide niet verleend.’ Garzón drong vooral aan op een MRI-scan voor de diagnose en behandeling van Assanges aanhoudende pijn in de schouder. Het is die pijn die ook zijn hand doet verslappen.

Maar over dat alles zal hij niet praten. ‘Wilt u dat ik mijn beklag doe over mijn situatie? Dat plezier zal ik hun niet gunnen’, zegt hij. ‘Ze hebben Manning (de Amerikaanse soldaat die achter de lekken zat over de oorlogen in Irak en Afghanistan, nvdr.) voor 35 jaar opgesloten in een Amerikaanse militaire gevangenis en hem psychisch gemarteld. Ze wilden een voorbeeld stellen, om gelijk wie te ontmoedigen de waarheid te vertellen. En ze wilden met mij hetzelfde doen. Maar ik wil een tegenvoorbeeld zijn. Ik heb meer dan vijf miljoen documenten uitgebracht sinds ik hier zit. En drie boeken en een film.’

Maar hoe gaat het met u?

JULIAN ASSANGE: ‘Goed. Ik ben nog altijd zeer blij met de beslissing van de VN-werkgroep. Het was een lange procedure. Zestien maanden lang hebben mijn team en ik het hoofd geboden aan Britse en Zweedse advocaten en diplomaten. Die landen hebben toegang tot alle taps van de Five Eyes (de alliantie van de inlichtingendiensten van de VS, het Verenigd Koninkrijk, Australië, Canada en Nieuw-Zeeland, nvdr.). En de persoon die verantwoordelijk is voor mijn dossier bij het Foreign Office staat nu aan het hoofd van de Government Communications Headquarters (GCHQ), de Britse inlichtingen- en veiligheidsdiensten. We weten dat het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten serieuze druk hebben uitgeoefend op de experts van de werkgroep. Dat een individu het in zulke omstandigheden haalt van twee staten, is een belangrijke overwinning. Het bewijst de integriteit en de moed van die juristen.’

Assange praat zacht maar beslist, hij wikt en weegt elk woord. Hij heeft plaatsgenomen aan een lange tafel in de vergaderzaal van de ambassade. Het bleke spook heeft plaatsgemaakt voor de guerrillero. Het is wellicht rond deze tafel dat hij met zijn advocaten zijn strijdplan voor de VN uitwerkte. ‘We bezochten hem regelmatig om die beslissing voor te bereiden, maar onze mogelijkheden om instructies uit te wisselen werden gehinderd door al die afluister- en bewakingsapparatuur’, zegt Jennifer Robinson, een van Assanges advocaten.

ASSANGE: ‘We hebben inderdaad veel bewijzen van toezicht teruggevonden, sommige zijn publiek onthuld. Er zijn ook infiltratiepogingen geweest via de kelder. De aanpalende gebouwen zijn in handen van Qatarese fondsen, de eigenaars hebben de Britse politie carte blanche gegeven om er permanente bewaking te organiseren.’

Is dat de reden waarom we hier samenzitten, en niet in uw kamer?

ASSANGE: ‘Ja. Ze proberen mijn werk te controleren.’

In het begin liet Assange wel bezoek toe. In 2012 beschreef de Britse pers een kleine kamer van vier bij vier meter, waar Assanges computers staan, de loopband die de Britse regisseur Ken Loach hem aanbood, een zonnelamp die daglicht verspreidt, en een luchtmatras die de consul hem gaf. Naarmate de maanden verstreken, werd zijn verblijfplaats uitgebreid: de damestoiletten werden afgebroken om voor hem een kleine kamer te regelen, de ‘vijf en een halve vierkante meter voor privégebruik’ waarover hij het had in zijn brief aan de Franse president François Hollande, aan wie hij vorig jaar tevergeefs asiel vroeg. In het begin had de tussenverdieping van de ambassade het uitzicht van een verschanst kamp, en het air van een opgestoken middelvinger naar de politiediensten. De consul zelf had er geslapen om diplomatieke bescherming te verzekeren in het geval van een aanslag. Er werden zelfs enkele feestjes gehouden onder de neus van de supermachten. Maar na verloop van tijd werd de schuilplaats een gevangenis.

Krijgt u bezoek van familie?

ASSANGE: ‘Tot nu toe ben ik erin geslaagd de identiteit van mijn jonge gezin in Frankrijk te beschermen. Mijn oudste zoon in Australië heeft doodsbedreigingen gekregen, hij moest van naam veranderen en verhuizen. Mijn moeder heeft hetzelfde gedaan. U begrijpt dat ik over hen niet kan praten.’

WikiLeaks blijft documenten publiceren, terwijl u voortdurend in de gaten wordt gehouden. Maakt WikiLeaks keuzes zonder u?

ASSANGE: ‘Door mijn bewaking kan ik de bronnen natuurlijk niet ontmoeten. Maar ik ben nog altijd de hoofdredacteur van WikiLeaks.’

Assange zegt het met een eigendomsinstinct. Hij is de uitvinder en het gezicht van WikiLeaks, hij schermt alle anderen af die in de schaduw werken en met hem communiceren in een gecodeerde taal die alleen zij begrijpen. Hij zegt het ook als een reactie op alle gebeurtenissen van de voorbije jaren. Toen WikiLeaks in april 2010 aan de hele wereld de schoten en daarna het gelach toonde van een sluipschutter die burgers en journalisten in Bagdad viseerde, had niemand daar wat op aan te merken, behalve de Amerikaanse regering en haar bondgenoten. WikiLeaks was een nieuw democratisch instrument. Al snel had Assange de pers nodig, en de pers Assange, om het grootste lek uit de geschiedenis te organiseren. Eerst waren er The Guardian, The New York Times en Der Spiegel, vanaf juli 2010 ook Le Monde en El País. Maar de ontmoeting tussen de zwervende geek en de tenoren van de oude pers werd een clash van generaties, methodes, sociale codes en uiteenlopende ego’s. De jonge god van de informatica dacht de dinosaurussen van het papier de weg te wijzen, zij zagen hem als een nieuweling op zoek naar een mentor. Dat heeft sporen nagelaten. Toen in de zomer van 2010 de Zweedse affaire volgde, viel het woord ‘verkrachting’ in de pers. Juridisch was sprake van ‘seksuele agressie’.

Afgaande op de getuigenissen van de betrokkenen, is het eerder een kroniek van seksuele betrekkingen met wederzijdse instemming, tussen een macho, gedopeerd door zijn eigen glorie, en meisjes die zich daartoe aangetrokken voelen. Maar zijn imago was voorgoed aangetast.

Wat vindt u van het beeld dat van u wordt geschetst?

ASSANGE: ‘Rubbish. Onzin. Ik was gekend in bepaalde kringen sinds mijn twintigste en mijn eerste aanvaringen met het gerecht, en ik ging niet door voor een klootzak. Maar wanneer je een conflict aangaat met supermachten, zijn alle roddels en slagen onder de gordel toegestaan. Wanneer iemand plots de reputatie van een klootzak krijgt, zorgen de tabloids ervoor dat de geschiedenis wordt herschreven.’

Hebben al die jaren van opsluiting u veranderd?

ASSANGE: ‘Integendeel. Toen ik voor het eerst naar Londen kwam, was dat om The Guardian te helpen bij de publicatie van onze inlichtingen over Irak en Afghanistan. Ik was toen wat jullie ‘een wilde jongen uit de kolonies’ noemen. (lacht) Maar wel een goed iemand, een fatsoenlijk man. Londen is een onfatsoenlijke stad. Londen is altijd het zwarte hart van het Britse Rijk geweest, zijn instellingen koesteren de liefde voor de leugen die het hele establishment heeft besmet. Dat heeft van mij geen zachter mens gemaakt.’

Assange is een piraat, afkomstig van de uitgestrekte Australische vlaktes. Hij heeft iets sluws, iets brutaals. Zijn ouders ontmoetten elkaar op hun achttiende tijdens een anti-Vietnambetoging in Sydney in 1970. Het jaar daarop werd Julian geboren. Zijn vader verdween met de noorderzon, zijn moeder nam hem mee naar de hippiegemeenschappen aan de kust. Julian groeide er op met zijn stiefvader, Brett Assange, te midden van de vrije natuur. Zijn jeugd werd beheerst door demonstraties tegen kernwapens en de omzwervingen van zijn moeder. Assange is een kind van de tegencultuur van de jaren zestig.

Op z’n 21e verscheen Assange voor een Australische rechtbank omdat hij het transportsysteem van het land had gehackt, maar ook de NASA en de Bank of America. Hij kwam ervan af met een boete. De feiten waren ‘ernstig’, oordeelde de rechter, maar de beschuldigde was eerder een ‘voyeur’ dan een ‘kwaadaardige hacker’, zijn motivatie wees op ‘intellectuele nieuwsgierigheid’, en hij was niet ‘corrupt’. Profetische woorden, zo bleek. Assange heeft zijn informatie nooit verkocht. ‘Met hem was er een principeakkoord op een parking in Berkeley, en later een handdruk in een broodjeszaak in Londen. Dat is alles’, zegt Yves Eudes, journalist van Le Monde.

In 2013 hielp WikiLeaks die andere klokkenluider, Edward Snowden, toen hij vastzat op de luchthaven van Moskou. Hij was naar Rusland getrokken om de omvang van de Amerikaanse controle te onthullen. Hij wilde de maatschappij niet ‘veranderen’, maar haar ’testen’. Dacht u de wereld te kunnen veranderen?

ASSANGE: ‘We hebben tien miljoen documenten gepubliceerd die anders nooit waren bekendgemaakt. Ze hebben ons de werkelijkheid helpen begrijpen. Weten hoe de instellingen functioneren, is de enige politieke vraag die ons interesseert. De werkelijkheid kun je niet begrijpen door alleen te kijken naar de goedgekeurde begrotingen en het politieke discours. Ze is als het menselijk lichaam: de buitenkant bestuderen volstaat niet. Je moet naar binnen dringen, de informatiestroom analyseren. Door dat te doen, kun je nadenken over een manier om onze samenleving te doen heropleven. WikiLeaks is als een enorme bibliotheek die uitlegt hoe de moderne instellingen functioneren.’

Hebt u er wel goed aan gedaan om deze ambassade binnen te stappen? U lijkt er niet meer uit te raken.

ASSANGE: ‘Het proces moet zijn gang gaan. Het Verenigd Koninkrijk en Zweden hebben overeenkomsten met de VN ondertekend, en in 2010 hebben ze het mandaat van de VN-werkgroep over mijn opsluiting goedgekeurd. Ze hebben vijf weken om beroep aan te tekenen. Ze hebben het niet gedaan, en ze zullen het niet doen. Ze weten dat ze nóg eens zouden verliezen.’

Intussen hebben uw advocaten in Zweden de opheffing van elke vervolging gevraagd. Maar Marianne Ny, de bevoegde procureur, geeft er geen gehoor aan.

ASSANGE: ‘Toen ik in Zweden zat, weigerde ze mijn verklaring op te nemen. En ze weigerde het te doen in het Verenigd Koninkrijk: ze heeft een videoconferentie afgewezen en wilde niet naar hier komen. Ze speelt al vijf jaar hetzelfde spelletje.’

In de VS wordt niet langer gepleit voor uw executie. Althans, niet hardop. De voorverkiezingen zijn in volle gang. Hillary Clinton, minister van Buitenlandse Zaken toen WikiLeaks de aanval op de VS inzette, doet nu een gooi naar het hoogste ambt.

ASSANGE: ‘We volgen de publicatie van Clintons e-mails op de voet. Net als WikiLeaks word ik er tientallen keren in vernoemd. We zijn in die mails geïnteresseerd vanuit wettelijk en politiek perspectief. Clinton is een havik. Ze was de felste voorstander van een interventie in Libië, ze negeerde het advies van het Pentagon dat vreesde voor een nieuw Irak. En vandaag ís Libië een nieuw Irak. Clinton is dat soort mens. Dat moet je weten als ze verkozen wordt.’

Onlangs publiceerde The New York Times een stuk van de Duitse journalist Jochen Bittner. Hij zegt dat u WikiLeaks aan het vernietigen bent, omdat uw Amerikaanse obsessie u steeds meer in de netten van Poetin drijft.

ASSANGE: ‘Rubbish. WikiLeaks heeft meer dan 600.000 documenten gepubliceerd over Rusland, over de corruptie daar, de maffia, de misdaden in Tsjetsjenië. Zeggen dat WikiLeaks alleen over het Westen publiceert, is een aanval op de man om de aandacht af te leiden van wat we wél publiceren. Het toont ook de navelstaarderij van de Angelsaksische media. Alle landen moeten rekening houden met de VS, want zij hebben meer dan 700 militaire bases over de hele wereld. En dat terwijl ze alleen om zichzelf bezorgd zijn.’

Speelt de tijd in uw voordeel?

ASSANGE: ‘Ze hebben me vijf jaar vastgehouden zonder ook maar één aanklacht. Mijn bewaking heeft ze meer dan zes miljoen pond gekost. Volgens de VN is mijn gevangenhouding illegaal. De situatie is dus niet duidelijk. Het heeft tijd gekost opdat ze duidelijk werd.’

Assanges laatste woorden zijn een wirwar. Het is moeilijk de tijd in te schatten. Wie WikiLeaks heeft opgebouwd, weet hoe angstaanjagend het antwoord op die vraag is.

DOOR JUDITH PERRIGNON – © Le Monde

‘Ik heb meer dan vijf miljoen documenten uitgebracht sinds ik hier zit. En drie boeken en een film.’

‘We volgen de publicatie van Hillary Clintons e-mails op de voet. Net als WikiLeaks word ik er tientallen keren in vernoemd.’